شعارسال: بحث عدالت آموزشی یکی از بحثهای استراتژیک نظام است که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز به بسط و گسترش آن اشاره شده است. عدالت آموزشی زمینه را برای دستیابی به عدالت اجتماعی فراهم میکند و از این منظر یکی از شرایط لازم برای جامعهای متعالی، پویا و توسعه یافته محسوب میشود. با این حال آمار و شواهد حاکی از آن است که عدالت آموزشی در ایران چندان دیده نمیشود. به طور مثال نتایج کنکور سراسری سال ۱۴۰۰ نشان میدهد علی رغم آنکه ۵۴ درصد دانش آموزان ایران در مدارس دولتی تحصیل میکنند، اما تنها ۱۰ درصد رتبههای زیر ۳ هزار کنکور به آنها اختصاص دارد.
اکنون سوال اساسی این است که عدم وجود عدالت آموزشی در کشور چه پیامدهایی دارد و چگونه میتوان به عدالت آموزشی نزدیک شد؟
در این باره دکتر سعید مذبوحی استادیار گروه آموزش و پرورش دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: «عدالت آموزشی به معنای قرار گرفتن تمام ابعاد، عناصر و مولفههای تعلیم و تربیت در موقعیت مناسب و دقیق خود است به گونهای که به شناسایی و پرورش توانایی ها، استعدادها و خودشکوفایی دانش آموزان و در عین حال توسعه و تعالی جامعه منتهی شود.»
وی ادامه داد: «مولفههای عدالت آموزشی از منظر برنامه ریزی درسی شامل عدالت در تعیین اهداف آموزشی مورد نیاز دانش آموزان، انتخاب محتوای مناسب برای آموزش، روشهای تدریس و ارزشیابی به روز و دقیق و هم چنین فضا و زمان مورد نیاز برای دانش آموزان میباشد. هر چند عدالت توزیعی، رویهای و ترمیمی را هم میتوان مورد اشاره و تحلیل قرار داد.»
بی عدالتی آموزشی بین مدارس دولتی و غیردولتی مشهود است
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «در جامعه ما عدالت آموزشی بین مدارس دولتی به دلیل تمرگزگرایی بالا در تمام عناصر برنامه درسی به طور کامل و دقیق دیده میشود؛ به گونهای که تمام مدارس دولتی از امکانات و تجهیزات و برنامه درسی محتوا و کتب و معلمان و روشهای آموزش و ارزشیابی هماهنگ استفاده میکنند.»
وی ادامه داد: «اما بی عدالتی آموزشی بین مدارس دولتی و غیردولتی با هر اسم و عنوانی در بالاترین سطح میباشد؛ به گونهای که در هیچ کدام از نظامهای آموزشی دنیا، برنامه درسی رسمی که همان محتوای رسمی مدارس دولتی است را به شکل بزک کرده در اختیار خانوادهها و دانش آموزان قرار نمیدهند.»
مذبوحی افزود: «اکثر مدارس غیردولتی به نیت سودجویی و منفعت طلبی تاسیس میشود؛ وگرنه برای آموزش محتوا و کتب برنامه درسی رسمی با همان معلمان مدارس دولتی نیازی به تاسیس مدارس غیردولتی و گونههای مختلف مدارس غیرانتفاعی نمیباشد؛ بنابراین مدارس غیرانتفاعی که معادل غیردولتی برای آنها صحیحتر میباشد، نمونه کاملی از بی عدالتی آموزش هستند که فقط طبقات بالا، ثروتمند و مرفه جامعه در این مدارس ثبت نام و تحصیل مینمایند.»
عدم عدالت آموزشی منجر به تبعیض اجتماعی نظام مند میشود
مذبوحی در پاسخ به این سوال که عدم عدالت آموزشی چه پیامدهایی را به دنبال دارد؟، گفت: «این بی عدالتی بین مدارس دولتی و غیر دولتی منجر به یادگیریهای پنهان میشود؛ به گونهای که دانش آموزان مدارس غیردولتی از همان ابتدای ورود به این مدارس یاد میگیرند که از طبقه ثروتمند و مرفه جامعه هستند و میتوانند به وسیله مادیات و پرداخت وجوه مالی به آموزشهای سفارشی دست پیدا کنند.»
وی ادامه داد: «از طرف دیگر این تمرکزگرایی بر مادیات میتواند موجب از بین رفتن اعتماد به نفس و عزت نفس دانش آموزان در مدارس دولتی شود و در نهایت شکاف طبقاتی و تبعیض اجتماعی نظام مندی در کشور ایجاد کند.»
ناسازگاری مدارس غیر دولتی با عدالت آموزشی
مذبوحی در پاسخ به این سوال که آیا وجود مدارس غیر دولتی با عدالت آموزشی ناسازگار است؟، گفت: «وجود مدارس غیرانتفاعی یا به تعبیری غیردولتی به شدت با عدالت آموزشی در بُعد فردی و اجتماعی ناسازگار است و موجب تبعیض و بی عدالتی اجتماعی میشود؛ به این دلیل که در جامعه ما خروجی نظامهای آموزشی، عبور از سد کنکور و ورود به دانشگاه است و این مدارس موجبات تبعیض و بی عدالتی برای انتخابِ رشتههای با اولویت و با اهمیت را فراهم میکنند.»
وی ادامه داد: «چنانچه پژوهشها نشان بدهند قبولی در رشتههای پرطرفدار و رقابتی از این مدارس هستند، این مسئله خود نشانه بی عدالتی آموزشی از طریق تاسیس این مدارس میباشد.»
مذبوحی خاطرنشان کرد: «هرچند در نهایت به دلیل عدم توجه همه مدارس به مهارتهای زندگی فردی و اجتماعی و در مقابل توجه مضاعف به مهارتهای تست زنی و قبولی در کنکور، خروجی انسانی همه مدارس با چالش و مسئله مواجه میباشد.»
راهکارهایی برای برقراری عدالت آموزشی
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که چه راهکارهایی برای برقراری عدالت آموزشی در کشور وجود دارد؟، گفت: «مهمترین راهکار برای برقراری عدالت آموزشی در جامعه جلوگیری از تاسیس مدارس غیردولتی میباشد؛ به این دلیل که در هیچ کدام از نظامهای آموزشی، برنامه درسی رسمی را به شکل بزک کرده، سفارشی، انتفاعی و سودجویانه و با هزینههای هنگفت در اختیار خانوادهها و دانش آموزان قرار نمیدهند و همین هزینهها را میشود در قالب مدارس دولتی و در اختیار همه دانش آموزان قرار داد تا به کیفیت آموزشی بالاتری منجر شود.»
وی ادامه داد: «راهکار دیگر توجه به کیفیت نظامهای آموزشی، مدارس و تقویت و بهسازی منابع انسانی و تجهیز معلمان به علم روز و فناوریهای نوین میباشد.»
این استاد دانشگاه افزود: «توجه به برنامههای درسی رسمی و وضعیت معیشتی معلمان و توانمندسازی آنها و آموزش مهارتهای زندگی و اجتماعی از دیگر راهکارهایی است که میتواند به خودشکوفایی دانش آموزان در بستر مدارس دولتی و در نهایت رشد، توسعه و تعالی جامعه منجر شود.»
شعارسال، بااندکی تلخیص واضافات برگرفته ازپایگاه خبری عطنا، تاریخ انتشار:۲۷ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر:۳۰۲۹۵۱، www.atnanews.ir