پایگاه تحلیلی خبری شعار سال

سرویس ویژه نمایندگی لنز و عدسی های عینک ایتالیا در ایران با نام تجاری LTL فعال شد اینجا را ببینید  /  سرویس ویژه بانک پاسارگارد فعال شد / سرویس ویژه شورای انجمنهای علمی ایران را از اینجا ببینید       
کد خبر: ۳۶۴۸۵۸
تاریخ انتشار : ۱۹ آبان ۱۴۰۰ - ۱۸:۴۳
دکتر محسن برهانی، استاد دانشگاه تهران در نشستی که توسط موسسه فهیم در سالگرد درگذشت دکتر فیرحی برگزار شد گفت: سیر فکری دکتر فیرحی از اندیشیدن و نوشتن در موضوع اسلام سیاسی شروع شده و تا مرز علوم سیاسی پیش می‌رود. این سیر، قابل تامل است. او سیر اندیشه سیاسی در دنیای اسلام و دنیای غرب را مطالعه کرده تا اینکه به این مسئله می‌رسد که مسئله قانون در نظام فکری و سیاسی ایران یک مسئله قابل تامل است.

شعار سال: استاد دانشگاه تهران بیان کرد: مرحوم دکتر فیرحی از امکان جمع شدن فقه و آزادی در موقعیتهای مختلف سخن می‌گفت.
 
دکتر محسن برهانی، استاد دانشگاه تهران در نشستی که توسط موسسه فهیم در سالگرد درگذشت دکتر فیرحی برگزار شد گفت: سیر فکری دکتر فیرحی از اندیشیدن و نوشتن در موضوع اسلام سیاسی شروع شده و تا مرز علوم سیاسی پیش‌ می‌رود. این سیر، قابل تامل است. او سیر اندیشه سیاسی در دنیای اسلام و دنیای غرب را مطالعه کرده تا اینکه به این مسئله می‌رسد که مسئله قانون در نظام فکری و سیاسی ایران یک مسئله قابل تامل است.
 
او افزود: اما این مسئله توسط ایشان به سرانجام نرسید و اجل به ایشان مهلت نداد. او موفق به تبارشناسی این روند گردید ولی نتوانست به دوره معاصر بپردازد.
 
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه مساله قانون در حال و گذشته به یکدیگر شبیه است گفت: مباحث فلسفه حقوق از بستر علوم سیاسی و بستر فلسفه اخلاق تاثیر می‌پذیرد. یکی از مباحث مهم در فلسفه حقوق چیستی قانون است. این بحث به صورت جدی در اندیشه «جان آستین» خود را نشان داده و او موضوع قرائت از قانون بر محوریت اراده حاکم را بیان می کند. در برابر یک گرایشی به وجود آمد که قانون را جعل و قراردادی معرفی کرد که بر محوریت اراده مورد توجه قرار می‌گیرد. این اراده، به صورت اراده حاکم مطرح می‌شود؛ اراده‌ی کسی که به صورت عادت‌وار از او تبعیت می‌شود. کم کم با محوریت اندیشه آستین مطالب جدید تولید شد.
 
شکل‌گیری مجهول شریعت در اندیشه فیرحی
 
برهانی گفت: اینکه قانون رنگ از اراده دارد در دوره معاصر متفقین علیه است؛ یعنی کسی دیگر بر نمی گردد بگوید قانون ناعادلانه قانون نیست. می گویند قانون در هر صورت ناشی از اراده است. اینکه این اراده، اراده فرد یا اراده اکثریت جامعه است محل بحث است.
 
او ادامه داد: طولی نکشید که این معادله با مجهول جدیدی به نام شریعت روبرو شد و این موضوع در اندیشه دکتر فیرحی شکل می‌گیرد. این موضوع در آثار دکتر به خوبی آشکار است و می‌بینیم این موضوع حتی در قانون اساسی ما نیز مطرح و محل ابتلا است.
 
استاد دانشگاه با اشاره به اصل ۵۶ قانون اساسی گفت: این اصل می‌گوید حاکمیت از آن خداست و معلوم نمی‌شود چطور حاکمیتی که از آن خداست به خواست و اراده مردم بازگشت می‌کند.
 
او گفت: آیا قانون به سمت اراده فرد پیشرفت یا اراده عمومی مورد لحاظ قرار گرفت و شریعت بر آن نظارت کرد تا آن از وضعیت خود عبور نکند؟ تلقی که نویسندگان ابتدایی قانون اساسی در سال ۵۸ داشته اند و موازین اسلامی که آنجا مطرح شد با موازین اسلامی که در سال‌های اخیر مطرح می شود مشترک لفظی است.
 
برهانی افزود: یک سری جریان‌های فکری تلاش می کنند بگویند منظور از آن موازین اسلامی، اراده فردی است و برخی تلاش می‌کنند بگویند مراد از آن اراده، اراده جمعی است.
 
او ادامه داد: همچنان مساله این است که قانون اراده چه کسی است و جامعه باید بر اساس اراده چه افرادی پیش برود. اگر به عقب برگردیم و سخنان مستشارالدوله و نائینی را ببینیم، گویا که همین الان است و هنوز این داستان حل نشده است. هنوز هم عده ای تلاش می‌کنند این نظریه را اثبات کنند که اراده یک فرد و یا اراده یک فرد و افرادی که به او مشورت می‌دهند مشروعیت دارد و عده‌ای مانند نائینی در تلاشند که اراده جمهور و مشروطیت را با شریعت جمع کنند.
 
استاد دانشگاه تهران افزود: آیا پتانسیل هایی از فقه شیعه با حفظ ساختار این اندیشه، می‌توانیم داشته باشیم که سبب سد اراده عمومی نشود و یا اینکه، قرائت‌هایی از فقه و شریعت می‌شود که اراده عمومی را به انسداد می‌رساند؟ این دو جریان فکری همچنان به صورت موسمی می‌روند و می‌آیند. این مسئله، نقطه تلاقی علوم سیاسی و حقوق است. ما یک قالب خاص نداریم که بگوییم الّا و لابد در این قالب خاص منظور فقه و اندیشه شیعی همین است.
 
شورای نگهبان و اراده ملی
 
او گفت: دکتر فیرحی همیشه از پتانسیلی که در فقه در تولید آزادی و امکان جمع شدن آن با موقعیت های مختلف وجود داشت سخن می‌گفت.
 
برهانی افزود: اما جدای از اینکه محتوای قانون چیست، باید به این موضوع بپردازیم که اراده چه کسی حاکم است؟ اراده ملی در قالب مجلسی که برخواسته از اراده مردم است می‌تواند بروز پیدا کند؟ اگر این مساله حل شد، منطقی که شورای نگهبان می‌خواهد بر اساس آن قوانین را بررسی کند حل می شود. نحوه جمع میان مجلس و شورای نگهبان در این قالب خود را ظهور و بروز می دهد که آیا می توان اراده را اراده جمع قرار داد و گفت شریعت مراقب است که اراده جمع از خطوط قرمز عبور نکند؟ مسائلی مانند حزب و رای دادن همه در اینجا حل می شود.
 
او گفت: اما الان ما یک رویکرد متفاوتی از آنچه در مشروطه و آنچه در انقلاب محقق شد داریم. اندیشه ۵۷ به نظر می رسد در حال کمرنگ شدن است و اندیشه جایگزینی می آید که به مرور در فضای فکری آن، اراده عمومی کمرنگ شده و اراده فرد با نوعی قرائت از اندیشه شیعی جمع می شود. به نظر می‌رسد این قرائت به خواست مردم بی اعتماد است.
 
زیست متشرعانه و معضلات اصطکاک شریعت و قانون
 
استاد دانشگاه تهران گفت: شما از یک طرف از مجلسی که بر اساس اراده عموم شکل می گیرد سخن می گویید و از طرفی از یک انسان مسلمان خود را تحت سیطره دستگاه بایدی فتوای مرجع قرار داده بحث می‌کنید. از طرفی دستگاه سومی وجود دارد به نام دستگاه حکومت دینی. انسانی که می خواهد زیست متشرعانه داشته باشد چه باید بکند؟
 
او افزود: موارد متعددی داریم که از دستوری توسط حکومت دینی صادر شده و از سوی دیگر دستوری توسط یک مرجع تقلید صادر شده است. این فرد در پیشگاه خدا نظر مرجع تقلیدش را ملاک قرار می دهد. این تضاد در درون هر فردی هست. دکتر فیرحی به بخش دوم وارد نشد. او در دوگانه شریعت و عرف حرکت کرد.
 
بازگشت به سه گانه عصر مشروطه
 
برهانی با اشاره به سه نظریه ای که در زمان مشروطه وجود داشت گفت: گویا سه گانه زمان مشروطه الان نیز وجود دارد. یعنی جریانی مانند شیخ فضل الله؛ جریانی شبیه نائینی داریم و جریانی مانند آخوندزاده داریم. با این تفاوت که جریان وسطی که می خواهد بین دو جریان دیگر را جمع کند، از سوی حاکمیت قرائتی را مطرح می کند که به سمت نگاه شیخ فضل الله می رود.
 
او افزود: دستگاه فکری شیعه و حاکمیت امری موجود است. اما چه نگاهی را باید مد نظر قرار دهیم که این دو، حداقل اصطکاک را داشته باشند؟ برخی آنچنان در جمع بین تفکرها به جریان شیخ فضل الله تمایل پیدا می کنند که می گویند ما این جریان را، جریان ملی می دانیم. یعنی شناخت و احراز اراده ملی برای ما سخت شده است.
 
معضل نسبت به مشروطه پیچیده‌تر شده است
 
استاد دانشگاه تهران گفت: بحث صیانت اراده ملی است یا خیر؟ بعد از این جواب می توانیم بگوییم نسبت این صیانت با شریعت چیست. اما معادله دو مجهولی است. هم در اراده ملی و هم با جمع آن با شریعت مشکل داریم. یعنی مشکل ما نسبت به مشروطه سخت تر شده است. در مشروطه سخن از این بود که چطور خواست مردم که درحال مطرح شدن است را با شریعت جمع کنیم. یعنی معادله تک مجهولی بود. اما الان نحوه احراز اراده عمومی نیز مطرح است. معضل پیچیده تر شده است.
 


شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازپایگاه خبری شفقنا  ، تاریخ انتشار:  18 آبان1400، کدخبر: ، www.fa.shafaqna.com،1259385

اخبار مرتبط
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار
پربازدیدترین
پربحث ترین
پرطرفدارترین