شعار سال: علی‌اصغر سیدآبادی نویسنده، مروج کتاب‌خوانی و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان امسال در بیست‌و‌دومین دوره انجمن ترویج علم، جایزه توران میرهادی را از آن خود کرد. انجمن ترویج علم امسال در بخش‌های پیشکسوتان، بخش محیط زیست (هنریک مجنونیان)، بخش انجمن‌های علمی، سازمان‌ها و نهاد‌های مروج علم، بخش رسانه، حوزه کودک (جایزه توران میرهادی)، بخش معلمان مناطق محروم (بهمن بیگی) و حوزه سلامت جوایزی را به برندگان اهدا کرد.

دراین گفتگو با سیدآبادی از ضرورت ترویج علم در حوزه کودک و نوجوان و همچنین چالش‌ها و مشکلات توسعه علم در این حوزه و از پیشنهاداتش برای ارتقای ترویج علم میان کودکان و نوجونان سخن به‌میان آمد...

به نظر شما اهدای این قبیل جوایز چه تاثیری بر روی جامعه فرهنگی ما دارد؟

اهدای جوایزی مانند جایزه توران میرهادی از انجمن ترویج علم باعث می‌شود کسانی که امکان کار دارند، اما به دلایلی هنوز فعالیت خود را آغاز نکرده‌اند، تشویق شوند و کار خود را آغاز کنند. در واقع این جوایز یک نوع اشاعه و انتشار فعالیت‌های ترویجی است و باعث می‌شود افرادی که علاقه‌مند به این قبیل فعالیت‌ها هستند، با جدیت وارد میدان شوند و فعالیت‌های مشابه در جامعه رواج و نشر پیدا کند. البته من برای من، نفس اعطای جایزه از جنبه تشویقی تاثیری بر فعالیت‌هایم من ندارد و همیشه فعالیت‌هایم را ادامه داده‌ام.

چه پیشنهادی برای ترویج علم در حوزه کودک و نوجوان دارید؟

من فکر می‌کنم ترویج علم، یعنی کوشش برای همگانی کردن علم و این که بدانیم دسترسی به علم یک حق است، اما متاسفانه به دلیل نابرابری‌ها و در دسترس نبودن امکانات، زیرساخت‌ها و منابع علمی برای همه، این حق مسلم شامل همه افراد نمی‌شود، زیرا در بسیاری از شهر‌ها زیرساخت‌های اینترنتی فراهم نیست یا اجرای طرح‌هایی مانند طرح صیانت، می‌تواند جلوی حق مسلم ترویج علم از سوی افراد را بگیرد.

برای ترویج علم باید موانع دسترسی به علم را از پیش پای همگان، به ویژه کودکان و نوجونان برداریم. بخشی از این دسترسی‌ها، فراهم کردن زیرساخت‌ها و ارتقای بخش فناوری اطلاعات است که باید از سوی دولت‌ها فراهم شود، اما قسمت دیگر این بحث؛ دسترسی به اینترنت است که باید امکان استفاده عادلانه آن در کل کشور برای همه استان‌ها فراهم باشد و نباید ایجاد محدودیت، جلوی ترویج علم را گرفت.

در کشور ما چه چالش‌ها و محدودیت‌هایی برای ترویج علم در حوزه کودک و نوجوان وجود دارد؟

گسترش و ترویج علم؛ به‌ویژه در بخش کودک و نوجوان نیازمند یک محیط آزاد و گفت و‌گویی است. یکی از موانع گسترش علم در ایران نهاد آموزش و پرورش است؛ زیرا این نهاد به خاطر سیستم قدیمی و داشتن نگاه بالا به پایین، وظیفه ذاتی‌اش که ترویج علم است را انجام نداده است و به همین دلیل مساله ترویج علم در حوزه کودک و نوجوان در ایران با مشکل رو‌به‌رو‌ست. تغییر سیستم آموزش و پرورش می‌تواند ترویج علم در ایران را تسهیل کند. ایجاد مدارس گفت‌وگویی در ایران به جای تعلیم دستوری و از بالا به پایین، می‌تواند باعث ترویج علم در ایران شود و معلمان در این مسیر می‌توانند نقش تسهیل‌گر را داشته باشند.

چه راهکار‌هایی برای راه‌یابی کتاب‌های خوب کودک و نوجوان به کتابخانه‌های مدارس دارید؟

نظام آموزش و پرورش در ایران یک نظام تک‌کتابی است و پیش‌فرضش این است که دانش‌آموز برای آموختن یک دانش، باید فقط یک کتاب را بخواند و همین کتاب برای آن دانش کفایت می‌کند. اگر این نظام آموزشی تک‌کتابی نبود و برای هر درس سرفصل‌هایی ارائه می‌شد؛ با این فرمول دانش‌آموزان می‌توانستند کتاب‌های متعددی را مطالعه کنند و در عین حال خواندن کتاب‌ها با وجود تنوع سرفصل‌ها، عمیق‌تر می‌شد.

در شرایط کنونی، ساده‌ترین راهکار اصلاح آموزش و پرورش حضور کتاب کودک و نوجوان در مدارس است. هر چند که کتابخانه و پست کتابدار برای مدارس بسیار مهم است، اما گاهی حتی اگر کتابخانه و کتابدار هم نباشد، اما درک و ضرورت کتابخوانی در مدیران و معلمان یک مدرسه وجود داشته باشد، می‌توان در یک کلاس با مبادله کتاب‌های خوانده شده توسط دانش آموزان، فرهنگ کتاب‌خوانی را ترویج کرد. در واقع ارزان‌ترین شکل اصلاح آموزش و پرورش، توجه به کتاب کودک و نوجوان در مدارس است.

چه پیشنهادی برای ارتقا و احیای کتابخانه‌های مدارس دارید؟

به نظر من بهتر است در مدارس، کتابخانه کلاسی تشکیل شود و دانش‌آموزان کتاب‌هایی را بیاورند و در این کتابخانه بگذارند و آخر سال، بعد از خواندن، کتاب را با خود ببرند. البته این پیشنهاد و تاسیس کتابخانه کلاسی از وظیفه آموزش و پرورش در تامین منابع علمی و ادبی و تاسیس کتابخانه‌های مدارس کم نمی‌کند، اما به هر حال ایجاد یک کتابخانه کلاسی به ویژه در حاشیه شهر‌های بزرگ، روستا‌ها و مناطق کم‌برخوردار می‌تواند شروع خوبی برای ترویج علم باشد و بچه‌ها را با کتاب آشنا کند. هرچند که امکانات در همه جای کشور یکسان نیست و ممکن است حتی بعضی کودکان و نوجوانان به ویژه در مناطق محروم، حتی یک کتاب هم در دسترس‌شان نباشد، اما به هرحال ایجاد یک کتابخانه کلاسی هم روش خوبی برای دسترسی به کتاب است.

راهکار توزیع کتاب‌های کودک و نوجوان خوب در مدارس چیست؟

متاسفانه آموزش و پرورش در مدارس را به روی کتاب‌های خوب کودک و نوجوان بسته است و برای ورود کتاب‌های غیردرسی به مدارس و کتابخانه‌ها بسیار گزینشی عمل می‌کند؛ زیرا مسئولان آموزش و پرورش معتقدند کتاب‌ها باید با صلاحدید آن‌ها وارد مدرسه شود. در واقع یک بازار انحصاری برای کتاب در مدارس وجود دارد و کتاب‌ها در یک مسیر و بازار انحصاری از سوی وزارت‌آموزش و پرورش گزینش می‌شوند و بعد وارد مدارس می‌شوند.

البته این نگاه که کتاب باید رصد شود و بعد وارد مدرسه شود، درست است، اما می‌توان با دادن اختیار و در عین‌حال آموزش و دانش به مسئولان و مدیران مدرسه این روند را تسهیل کرد. در واقع بهتر است دانش و اختیار مسئولان و مدیران مدارس شرط لازم برای ورود کتاب‌های با کیفیت به مدارس باشد. حتی در این مسیر مدیران مدرسه می‌توانند فهرست‌های پیشنهادی برای تهیه کتاب‌های با کیفیت کودک و نوجوان ارائه کنند.

در کل اگر در‌های آموزش و پروش به روی نویسندگان و کتاب باز باشد، باوجود احیای کتابخانه‌های مدارس، همه مشکلات مرتفع نمی‌شود؛ زیرا همه دانش‌آموزان به یک نسبت به کتاب‌های خوب دسترسی ندارند و امکانات و دسترسی به کتاب در همه مدارس کشور یکسان نیست.

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ انتشار: ۱۳ دی ۱۴۰۰، کد خبر:۳۱۶۵۵۳، www.ibna.ir