مافیای دارو شاخ و دم نداردتاکنون در رابطه با تخلفات حوزه دارو و فعالیت مافیا در این حوزه، گزارشهای متعددی اعلام شده است. یکی از نمونههای آن موضوعی بود که توسط سعید نمکی، وزیر پیشین بهداشت، اعلام شد. او عنوان کرد که برخی از واردکنندگان دارو و تجهیزات، دو میلیون یورو ارز دولتی برای واردات استنت (فنر) قلب دریافت کردهاند، اما به جای آن کابل برق وارد کرده و از کشور فرار کردهاند. نمونه دیگری از اقدامات مافیای دارو برای رسیدن به سود هر چه بیشتر، راهاندازی شرکتهای دانشبنیان است. به اعتقاد برخی از کارشناسان حوزه سلامت، افراد چسبیده به وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو که از رانتهای زیادی هم برخوردار هستند، با تشکیل شرکتهای دانشبنیان اقدام به دریافت انحصاری تولید یا واردات برخی فرآوردههای دارویی کرده و با اداره خانوادگی این شرکتها به سودهای میلیاردی دست پیدا میکنند.
علی فاطمی، نایبرئیس انجمن داروسازان ایران، در این باره میگوید: «زمانی بحث رانت مطرح میشود که موضوع یک امتیاز مطرح باشد. در بسیاری از صنایع که آزادانه فعالیت میکنند، هیچگاه بحث رانت و مافیا مطرح نیست، اما در صنعت دارو همواره با موضوع مافیا روبهرو بودهایم. علت آن هم این است که ارز دولتی در این حوزه استفاده میشود. این ارز در محل واقعی آن صرف نمیشود و در نهایت فسادهایی را به همراه دارد. ارز دولتی برای واردات دارو به اندازه کافی وجود ندارد و همین موضوع سبب میشود داروهای خارجی از بازار ناصرخسرو سردرآورد.
نایبرئیس انجمن داروسازان ایران با بیان این که مافیای دارو، موجود شاخودُمداری نیست که نتوان با آن مقابله کرد، میگوید: «بدون شک برای جلوگیری از فعالیت مافیای دارو باید حوزه فعالیت برخی افراد در صنعت داروسازی و سازمان غذا و دارو به صورت جدی رصد شود. در تمام دولتها موضوع مقابله با مافیای دارو مطرح شده، اما تا زمانی که مانع برخی انحصارها و کمکهای دولتی نشویم، نمیتوانیم انتظار داشته باشیم که مافیای خطرناک دارو از بین برود.»
شگردهای مافیای داروواردات داروهایی که مشابه داخلی آن وجود دارد، همراهکردن برخی پزشکان با خود جهت نوشتن برخی داروها در نسخه بیماران، ایجاد کمبود و جو ساختگی در بازار دارو، واردکردن داروهای بیکیفیت یا تاریخ گذشته به کشور، جعل نام کشور تولیدکننده دارو با هدف دریافت ارز بیشتر، واردات چمدانی داروهای کمیاب و ... از جمله شگردهای دیگر مافیای دارو به حساب میآید؛ شگردهایی که این روزها نخنما شده است. به همین دلیل اگر قرار است با آنها مقابله شود، صورت مساله کاملا مشخص است.
بدون شک مافیای دارو از نقص موجود در سیستم نظارتی استفاده کرده و در بزنگاههایی که باید، با گران یا نایابکردن برخی داروها ضربه خود را با شدت هر چه تمامتر بر نظام سلامت تحمیل میکند.
هنوز اقدامات مافیای دارو برای فروش نجومی و تجویز مکرر دو دارو از یادها نرفته است. در موج پنجم کرونا و درست در روزهایی که مردم عزیزانشان را از دست میدادند، نام دو دارو برای درمان بیماری کرونا بهشدت سر زبانها افتاد. برخی پزشکان بهصورت بیقاعده داروهایی را تجویز میکردند و مردم ناگریز برای پیداکردن آنها راهی بازارهای سیاه میشدند.
داروهایی که بعدها و پس از آن که مافیای دارو به بهانه خرید آنها ارزهای زیادی را از کشور خارج کرد، اعلام شد آن طور که باید، در درمان بیماری کرونا تاثیر نداشتهاند.
بدون شک نبود نظارت کافی در حوزه دارو سبب شده مافیای فعال در این حوزه هر روز قدرتمندتر شود و این مافیا آن قدر در سطوح کلان نهادهای دولتی ریشه دوانده که خشککردن ریشههای آن کار بسیاری دشواری است.
ملک فاضلی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، در این باره میگوید: «تا زمانی که دولت و سایر نهادهای مسئول در حوزه نظارت بر عملکرد وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو و سایر فعالان در حوزه دارو نظارت دقیقی نداشته باشند، نمیتوانیم انتظار داشته باشیم که مافیای دارو در کشور از میان برود. قیمت داروهایی که بیماران خاص، بیماران مبتلا به سرطان و به طور کلی تمام بیمارانی که طول درمانشان زمانبر است، مصرف میکنند، نباید آن قدر زیاد باشد که مصرفکننده توان خریداری نداشته باشد. وقتی پای جان مطرح باشد، خانوادهها حتی حاضر هستند تمام دارایی خود را صرف خرید دارو کنند، اما مسئولان نباید شرایطی را فراهم کنند که چنین اتفاقی بیافتد. نظارتها باید آن قدر دقیق باشد که مافیای دارو توان ادامه حیات نداشته باشد. شیوه فعالیت مافیای دارو به این صورت است که بیشتر از شکافهای قانونی و نبود نظارتهای کافی بهره برده و با استفاده از این خلأها، به فعالیت میپردازند.
به اعتقاد اکثر کارشناسان، مافیای دارو را افرادی تشکیل میدهند که از طریق سرمایه و روابطشان توانستهاند به جایگاه ویژهای دست پیدا و حال با بهرهگیری از همان روابط، برای بازار آشفته دارو تعیین تکلیف میکنند.
برای مثال به هیچ وجه نمیتوان منکر نقش شرکتهای دارویی در قیمتگذاری دارو شد. شرکتهایی که لیست اعضای هیات مدیره آنها را یا برخی مدیران دولتی تشکیل میدهد یا نام عضوی از خانواده آنها در این لیست به چشم میخورد.
واگذاری حق انحصاری واردات یا تولید یک دارو به یک شرکت خاص هم از دیگر تخلفات پررنگی است که مافیای دارو در آن نقش دارند.
یکی از نمونههای این تخلف، گزارشی است که در سال ۱۳۹۵ منتشر و بر اساس آن اعلام شد که انحصار تولید فرآورده
Paclitaxel Albomin band به شرکتی واگذار شده که مالک آن همسر رئیس وقت سازمان غذا و دارو بوده است.
مشکلات خاص مافیای دارو برای بیماران خاصمافیای دارو فقط سلامت شهروندان را نشانه نرفته است؛ چرا که با آشفتهترکردن بازار دارو و تجهیزات پزشکی، سبب ازدسترفتن سرمایه اجتماعی نیز میشود. این در حالی است که مافیای دارو با قدرت به کار خود ادامه میدهد و بیماران همچنان نسخهبهدست، آواره داروخانهها هستند و گاه برای یافتن یک داروی خاص مجبور میشوند سر از بازار سیاه درآورند.
احمد قویدل، مدیرعامل پیشین کانون هموفیلی، با اشاره به آسیبهای زیاد بیماران خاص بهویژه بیماران مبتلا به هموفیلی از فعالیت مافیا در حوزه دارو میگوید: «مافیای فعال در حوزه دارو اجازه نفسکشیدن به بیماران خاص نمیدهد. در حال حاضر در دنیا دارویی به نام هملیبرا برای بیماران هموفیلی تولید شده است. ساخت این دارو که سالها مردم کشورهای دیگر آن را استفاده میکنند، مانند انقلابی در روند بهبود و کنترل این بیماری است؛ چراکه دیگر قرار نیست بیمار دارو را از طریق رگ دریافت کند بلکه این دارو به صورت زیر جلدی تزریق میشود. بیمار مبتلا به هموفیلی به جای این که مجبور باشد هر هشت ساعت دارو را تزریق کند، میتواند با تهیه این دارو، هر ماه یک بار تزریق زیر جلدی داشته باشد. کیفیت زندگی بیماران هموفیلی با دریافت این دارو به مراتب افزایش مییابد، اما مافیای دارو اکنون جلوی ورود این دارو را به کشور گرفته است.»
وی میافزاید: «پیش از عید نوروز و با بازشدن فهرست دارویی کشور این امید در دل بیماران مبتلا به هموفیلی ایجاد شد که ممکن است این دارو وارد کشور شود، اما با تلاش مافیای دارو این اتفاق نیفتاد. هزینه این دارو بسیار زیاد است و هر بیمار مبتلا به هموفیلی باید ماهانه ۱۷۰ تا ۱۸۰ میلیون تومان بابت تهیه آن پرداخت کند. اگر با سازوکار دولتی این دارو وارد کشور میشد و برای خرید آن ارز ۴۲۰۰ تومانی در نظر گرفته میشد، تا حدود زیادی مشکلات بیماران مبتلا به هموفیلی از میان میرفت.»
مدیرعامل پیشین کانون هموفیلی تحریمها را عاملی برای تقویت فعالیت مافیای دارو میداند و میگوید: «زمانی که تحریمها شدت گرفت، روند واردات دارو هم با مشکل همراه شد و آن زمان بود که شاهد خروج ارز به صورت چمدانی و واردات مواد اولیه دارو با چمدانها بودیم. باید بپذیریم که مافیای فعال در حوزه دارو از دایره مسئولان فعال در حوزه بهداشت و درمان کشور خارج نیستند و تا زمانی که جلوی فعالیتهای این گروه گرفته نشود، وضعیت بیماران کشور به همین صورت ادامه خواهد داشت.»
قویدل میافزاید: «مافیا زمانی شکل میگیرد که موضوع انحصار مطرح میشود. اکنون بسیاری از شرکتهای تولیدکننده داروی داخلی از این انحصار بهرهمند هستند و در این شرایط، برای بهبود کیفیت داروی خود هیچ تلاشی نمیکنند. یکی از بهترین راهکارها برای مقابله با مافیای قدرتمند دارو این است که از تولیدکنندگان داخلی دارو بخواهیم بعد از تولید یک دارو، در مدت زمان مشخصی مجبور شوند مجوزهای بینالمللی دریافت کنند. در این صورت تولیدکنندگان مجبور به تولید محصولات با کیفیتتر میشوند و بیماران داروی با کیفیت بالا دریافت میکنند.»
در حال حاضر و در شرایطی که ریاستجمهوری به طور مشخص به موضوع مقابله با مافیای قدرتمند دارو وارد شده است، باید دید که آیا مسئولان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو این بار با قدرت، بحث تکراری مافیای دارو را پیگیری میکنند یا خیر، تا یک بار برای همیشه پرونده مافیای دارو در کشور برای همیشه بسته شود.»
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۱۷ فروردین ۱۴۰۱، کد خبر: ۱۴۰۱۰۱۱۷۰۸۳۶۸، www.isna.ir