شعار سال: محمد نادری فعال زیست محیط دهگلانی گفت: شكی نيست كه اقتصاد و معيشت مردم شهرستان دهگلان به طور عمده وابسته به بخش كشاورزی است و خود اين كشاورزی، وابسته به آب هاي زير زمينی، اما وجود منابع زير زميني ما، نه فقط براي كشاورزی، بلكه براي آشاميدن نيز بسيار مهم و حياتی هستند، متاسفانه در چند سال اخير، با جدی شدن مسئله خشكسالی وكمبود آب، توجه به آلودگی منابع آبی، كاملا به فراموشي سپرده شده و اين فراموشی در كنار استفاده ی بي رويه ی كشاورزان از كودهای شيميايی، منابع آبی را به شدت در معرض آلودگی شيميايی قرار داده است، به گونه ای كه يك تحقيق علمي نشان مي دهد كه بخشی از چاه هاي آب دهگلان و قروه به نيترات آلوده شده اند و اگر اقدامات جدی در اين زمينه صورت نگيرد، بحران آلودگی به نيترات، مي تواند در آينده ای نزديك، به بحرانی جديد و موازی با بحران كمبود آب، تبديل شود.

*نيترات چيست و چه مضراتي دارد؟

در يك تعريف ساده مي توان گفت، نيترات يك ماده ی شيميايی حاوی نيترو‍ژن (يا ازت) است كه از طريق كودهای سرك، در اختيار گياه قرار مي گيرد و برای سرسبزی و رشد طبيعی گياه به شدت مورد نياز است. كمبود اين ماده، باعث رشد ناقص گياه، و كاهش توليد محصولات كشاورزي می شود، اما مصرف بيش از اندازه ی آن، علاوه بر مسموم كردن گياه، و سرطان زا كردن محصولات كشاورزی، خاك را نيز آلوده می كند و اين آلودگي از طريق بارندگی يا آبياری، در لايه های خاك نفوذ كرده و باعث آلوده شدن اين آب هاي زيرزمينی مي گردد. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، ميزان مجاز نيترات محلول درآب، در حدود 50 ميلی گرم در ليتر است، البته اين ميزان براي كودكان كمتر است، به عبارت ديگر كودكان در برابر آلودگي به نيترات آسيب پذير تر از سايرين می باشند. غلظت بيش از حد مجاز نيترات در آب، مي تواند باعث بیماری هایی مانند سرطان، تولد نوزادان ناقص الخلقه، بزرگ شدن غده ی تیروئید و التهاب غدد لنفاوی شود.

*بررسي وضعيت مقدار نيترات در چاه هاي دهگلان و قروه

آبی كه حاوی نيترات است كاملا بی بو و بی مزه است، به همين دليل تشخیص و اندازه گيری نیترات محلول در آب، بدون استفاده از دستگاه ها و روش هاي پيشرفته شيميايی، ممكن نیست، لذا در اين نوشتار، به نتايج يك مقاله علمی استناد می شود كه اخيرا در نشريات معتبر بين المللي چاپ شده و در آن وضعيت آلودگی چاه های آب منطقه دهگلان و قروه مورد بررسي قرار گرفته است.

در اين پروژه ی علمی، علاوه بر اندازه گيری ميزان نيترات، نقش استفاده از كودهای شيميايی در آلوده كردن آب های زير زمينی، مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه چند مورد از نتايج حاصل از اين مطالعه، تشريح میشود تا شايد تلنگری باشد به كشاورزان و تا رويكرد خود را در زمينه مصرف بيش از حد كود­هاي شيميايي، اصلاح كنند.

*محدوده زماني و مكاني انجام مطالعه

در اين مطالعه، ميزان نيترات موجود در آب چاه هاي واقع در حد فاصل گردنه صلوات آباد تا روستاي دزج، در سال 2008 با ميزان نيترات آن در سال 2013 مورد مقايسه قرار گرفته است، براي اين كار، به طور تصادفي از 93 چاه نمونه گيری شده و غلظت نيترات آن ها، اندازه گيري شده است.

*نتايج بسيار هشدار دهنده هستند

در بررسي هاي صورت گرفته، مشخص شده است كه از 93 چاه مورد مطالعه، 12 چاه آلوده به نيترات(بالاتر از حد مجاز) هستند، كه اين خود هشداري است به ساير كشاورزان تا الگوي مصرف كودهاي نيتروژني را اصلاح كنند. مطالعات نشان مي ­دهد در بيشتر مناطق دشت دهگلان، مقدار آلودگي نيتراتي، نسبت به پنج سال قبل، افزايش قابل توجهي داشته است در يك منطقه­ ي كوچك از حد مجاز تجاوز كرده است. منطقه ي مورد اشاره، در شكل زير با حلقه هاي با رنگ هاي قرمز ، زرد، قهوه اي مشخص شده اند. اطلاعات به دست آمده حاكي از آن است كه، غلظت نيترات در آبخوان دهگلان از ميانگين 20 ميلي گرم بر ليتر در سال 85، به30 الي 35 ميلي گرم در ليتر رسیده، در سال 93 فقط حدود 15 الي 20 ميلي گرم ديگر، تا رسيدن به حد غير مجاز،(50 ميلي گرم بر ليتر) فاصله دارد، و در صورت عدم رسيدگي به اين موضوع، در آينده اي نزديك، به مرز ناسالم خواهد رسيد، براي محاسبه تقريبي اين زمان، مي­توان چنين استدلال كرد كه از سال 85 تا 93 به طور ميانگين، به ميزان 15 ميلي گرم بر ليتر به غلظت نيترات آب دهگلان اضافه شده است، بنابراين و در صورت ادامه روند كنوني، تا كمتر از يك دهه ي ديگر، غلظت نيترات در بخشي از آبهاي زيرزميني شهرستان دهگلان به حد غير مجاز خواهد رسيد.

*دلايل آلودگي آب هاي منطقه به نيترات

مهمترين دليل آلودگي آب هاي منطقه به نيترات را، مي توان در كشت غالب منطقه جستجو كرد! سيب زميني، همان محصولي كه تاكنون تصور مي كرديم فقط منابع آب ما را مصرف مي كرده است، در غفلت ما وظيفه آلوده كردن آن را نيز به عهده داشته! محصول سيب زميني، براي افزايش تناژ، نياز به مقدار زيادي ازت دارد، به همين دليل كشاورزان تا آنجا كه توان مالي شان اجازه بدهد، در مزارع خود كود مصرف مي كنند، از آنجا كه همه ي اين كود به مصرف گياه نمي رسد، مقدار مازاد آن به منابع آبي وارد مي شود. اين تحقيق نشان مي دهد، مناطقي كه، مقدار كود مصرفي كشاورزان در آنجا، بيش از 550 كيلو(يازده كيسه) در هكتار بوده، ميزان نيترات موجود در آب آن منطقه، از حد مجاز(50 ميلي گرم در ليتر) تجاوز كرده است. در توضيح چگونگي رسيدن آلودگي نيتراتي به آب هاي زيرزميني، مي توان چنين گفت كه مقدار اضافي كود، ابتدا خاك را آلوده كرده و سپس در اثر بارندگي و آبياري، از لايه هاي خاك عبور كرده و به منابع آبي ما راه پيدا كرده است، البته ميزان اين آلودگي، در نواحي مختلف شهرستان دهگلان، متفاوت است كه دليل آن، به شدت فعاليت كشاورزي در هر ناحيه و نوع خاك مناطق مختلف بر مي گردد، خاك هايي كه نفوذپذيري بيشتري دارند به آساني آب را از خود عبور داده و آلودگي ها را به آب هاي زيرزميني منتقل مي كنند.

*دو كار بسيار خطرناك كشاورزان دهگلان!

كار بسيار خطرناك اول: اخيرا مشاهده شده كه بعضي از كشاورزان به جاي اينكه كود را در زمين بپاشند آن را در داخل چاه مي ريزند تا از طريق پمپ از چاه خارج شده و سپس از طريق سيستم آبياري بارانی به محصول برسد! غافل از اينكه بخش زيادی از اين كود در طول مسير رسيدن به انتهاي چاه، در شكاف های لوله جدار، گير كرده و در طول زمان به آب های زيرزميني نفوذ می كند و از آنجا كه آب های زير زمينی ثابت نبوده و در حال حركت هستند اين آلودگي مي تواند در محدوده وسيعی پخش شود.

كار خطرناك دوم: عمل اشتباه و كار خطرناك دوم، تزريق سم و كود از طريق سيستم بارانی است كه توسط تراكتور يا موتور های بنزينی انجام می شود، در اين روش، كشاورز، شلنگ سمپاش را به محل دريچه ی فشارسنج سيستم بارانی متصل می كند و با نيروی موتور یا تراكتور، سم يا كود را به داخل سيستم آبياری تزريق می كند، بارها مشاهده شده كه در حين اين كار، برق چاه قطع، و پمپ چاه خاموش شده است، در نتيجه با متوقف شدن جريان آب در سيستم باراني، تمام سم يا كود موجود در سمپاش، به درون چاه تزريق می شود، كه در واقع بايد گفت به بدن افراد جامعه تزريق می شود!

*هشدار آخر...

اين مطالعه نشان مي دهد كه استفاده ي بيش از حد از كود هاي شيميايي، غلظت نيترات را در آب هاي منطقه دهگلان و قروه بالا برده است، و سفره ي زير زميني اين منطقه به شدت نيازمند مديريت است، هرچند در حال حاضر ميزان نيترات از حد مجاز تجاوز نكرده، و آب هاي ما مشكلي براي مصرف انساني ندارند، اما روند رو به رشد غلظت اين ماده ي شيميايي به شدت جاي نگراني است، و تنها راه چاره، اين است كه كشاورزان از مصرف بيش از حد كودهاي نيتروژن دار و استفاده از روش هاي نادرست كود­دهي، پرهيز كنند و مسئولان امر نيز، هر چه سريعتر نسبت به اطلاع رساني به كشاورزان اقدام كرده و قوانين لازم را تصويب و اجرا كنند و قبل از آنكه بحران جديدي ايجاد شود، اين مشكل را مديريت نمايند، در غير اين صورت، ظرف كمتر از يك دهه­ي آينده غلظت نيترات محلول در آب­هاي زيرزميني دشت دهگلان، از حد مجاز عبور كرده و و در كنار بحران كمبود آب، بحران جديدي را شاهد خواهيم بود به نام بحران الودگي به نيترات!

با اندكي تلخيص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی دهگلان شیدا، تاریخ انتشار: 14 مرداد 1395، کد مطلب: 848:www. dehgolansheyda.com