شعار سال: یکی از اموری که در دین اسلام مورد توجه اهل بیت علیهم‌السلام بوده و به آن سفارش اکید کرده‌اند تلاش و کوشش افراد برای کسب روزی خود و خانواده‌شان بوده است. ایشان همواره مردم را از سستی و تن‌پروری در معاش نهی کرده‌اند. به‌عنوان مثال در برخی روایات اینگونه آمده است که:
«قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ‌الله (ع) رَجُلٌ قَالَ لَأَقْعُدَنَ‏ فِی‏ بَیتِی‏ وَ لَأُصَلِّینَّ وَ لَأَصُومَنَّ وَ لَأَعْبُدَنَّ رَبِّی فَأَمَّا رِزْقِی فَسَیأْتِینِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ‌الله (ع) هَذَا أحَدُ الثَّلَاثَه الَّذِینَ لَا یسْتَجَابُ لَهُم‏.» (کافی، ج ۵، ص ۷۷)

عمر بن یزید می‌گوید که به امام صادق (ع) عرض کردم: مردی سوگند می‌خورد که در خانه می‌مانم و نماز می‌خوانم و روزه می‌گیرم و پروردگارم را عبادت می‌کنم. روزی من هم خواهد رسید. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: این فرد یکی از آن سه نفری است که دعایش مستجاب نمی‌شود.

یا امام رضا (ع) در روایتی می‌فرمایند که: «الَّذِی یطْلُبُ مِنْ فَضْلِ‌الله عَزَّ وَ جَلَّ مَا یکفُ‏ بِهِ‏ عِیالَهُ‏ أعْظَمُ أجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ‌الله عَزَّ وَ جَلَّ.» (کافی، جلد ۵، ص ۸۸)

کسی که از فضل خدا به‌دنبال کسب روزی است تا به وسیله آن مخارج اهل و عیال خود را تأمین کند، اجر او بیشتر از مجاهد در راه خداست؛ بنابراین تلاش و مجاهدت، یکی از عواملی است که نقش آن در کسب روزی قابل انکار نیست. با سیری در صحیفه سجادیه مشخص می‌شود که لازم است مقدماتی فراهم شود تا تلاش و کوشش افراد، آن ثمره مدنظرشان را داشته باشد وگرنه بدون علم و توجه به این نکات، نصیبی جز سختی و زحمت زیاد نخواهند داشت.

نکته اول) یقین و اطمینان به روزی تضمین شده
لازم است بدانیم که روزی ما تضمین شده است و به دستمان خواهد رسید. امام سجاد (ع) در بند ۵ دعای ۱ صحیفه می‌فرمایند: «وَ جَعَلَ لِکلِّ رُوحٍ مِنْهُمْ قُوتاً مَعْلُوماً مَقْسُوماً مِنْ رِزْقِهِ لَا ینْقُصُ مَنْ‌زاده نَاقِصٌ وَ لَا یزِیدُ مَنْ نَقَصَ مِنْهُمْ زَائِدٌ.» یعنی خدا براى هر موجود زنده روزى معین تقسیم فرموده و کسى نمى‌تواند از آنکه زیاد داده چیزى بکاهد یا به آنکه کم داده چیزى زیاد کند.

نکته دوم) طلب از خدا
یکی از ویژگی‌های خداوند متعال این است که وی غنی‌الاغنیا است و هیچ نیازی به دیگران ندارد در عوض بقیه موجودات کاملاً به خدا وابسته بوده و در فقر محض به سر می‌برند بنابراین فرمایش سیدالساجدین (ع) در بند ۱۳ دعای ۱۳ صحیفه که در طلب حاجت بیان شده، قابل درک است:
«فَمَنْ حَاوَلَ سَدَّ خَلَّتِهِ مِنْ عِنْدِک وَ رَامَ صَرْفَ الْفَقْرِ عَنْ نَفْسِهِ بِک فَقَدْ طَلَبَ حَاجَتَهُ فِی مَظَانِّهَا وَ أتَى طَلِبَتَهُ مِنْ وَجْهِهَا.» هر که نیازش را از جانب تو برطرف کند و تهیدستى خود را به (وسیله) تو از خود دور سازد، نیازش را از جایگاهش طلب کرده و مطلوبش را از راهش خواسته است.

عدم توجه به این جایگاه و غیر خدا را سبب برآورده شدن حاجت دانستن، فرد را در معرض محرومیت از لطف الهی و از دست دادن احسان خداوند قرار می‌دهد. در بند بعدی، امام سجاد (ع) به این مورد اشاره کرده اند: «وَ مَنْ تَوَجَّهَ بِحَاجَتِهِ إِلَى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِک أَوْ جَعَلَهُ سَبَبَ نُجْحِهَا دُونَک فَقَدْ تَعَرَّضَ لِلْحِرْمَانِ وَ اسْتَحَقَّ مِنْ عِنْدِک فَوْتَ الْاِحْسَانِ.» یعنی هر که براى حاجتش نزد مخلوق رود، یا آنان را سبب نیل به حاجتش قرار دهد، ناامید شود و از جانب تو سزاوار است که مشمول احسانت نشود.

در بحث طلب از خدا و در خانه غیر او نرفتن نکته ظریفی وجود دارد که توجه به آن ضروری است. در طلب حاجت، اگر خداوند اراده کند اسباب هم سببیت پیدا می‌کنند و اثرگذار خواهند بود وگرنه این واسطه‌ها هیچ کاربردی نخواهند داشت و انسان را به خواسته‌اش نمی‌رسانند. علاوه‌بر این موجب گرفتاری انسان در دام مدح یا ذم دیگران می‌شوند. در بند ۲۶ از دعای ۲۰ اینگونه دعا می‌کنیم:
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ صُنْ وَجْهِی بِالْیسَارِ وَ لَا تَبْتَذِلْ جَاهِی بِالْإِقْتَارِ فَأَسْتَرْزِقَ أَهْلَ رِزْقِک وَ أَسْتَعْطِی شِرَارَ خَلْقِک فَأَفْتَتِنَ بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِی وَ اُبْتَلَی بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنِی وَ أَنْتَ مِنْ دُونِهِمْ وَلِی الْإِعْطَاءِ وَ الْمَنْعِ.» بار خدایا، بر محمد و آل او درود فرست و آبرویم را با توانگرى حفظ نما و به تنگدستى خوارم مگردان که بدان جهت از روزى خوارانت روزى بخواهم و از مردم پست، عطا و بخشش طلبم، تا مبادا به ستایش آنکه به من بخشیده گرفتار و به نکوهش آنکه نبخشیده وادار شوم. در حالى که بخشیدن و نبخشیدن نعمت‌ها به دست توست.

نکته سوم) توجه به این موضوع: رزق و روزی وسیله‌ای برای امتحان ایمان و باور‌ها
امتحان کردن بندگان یکی از سنت‌های خداوند است. با استفاده از وسیله‌ها و راه‌های مختلف این آزمون صورت می‌گیرد. یکی از وسایل، همین وسعت در رزق یا تنگ کردن آن است که غفلت از هر کدام از این دو مورد (احتمال امتحان در زمان وسعت رزق یا تنگدستی) برای خود عواقبی دارد.

در دعای ۲۹ صحیفه مبارکه سجادیه که به هنگام تنگی روزی خوانده می‌شود، آمده است: «اللَّهُمَّ إِنَّک ابْتَلَیتَنَا فِی أرْزَاقِنَا بِسُوءِ الظَّنِّ» بار خداوندا، تو ما را در مورد رزق و روزی‌مان به سوءظن آزمودی. در اینجا سوءظن داشتن به این معناست که فرد فکر می‌کند خدا حاجت‌های او را نادیده گرفته و در برآوردن آن‌ها کوتاهی می‌کند؛ بنابراین طبق آنچه که در ادامه همین بند آمده به سراغ افرادی که خود آن‌ها نیز روزی خور خدا هستند رفته و چشم امید به اجابت آن‌ها می‌دوزد، نه پروردگاری که روزی بندگانش را معلوم و تضمین کرده بود. در حالی که اگر یقین داشت خداوند برای او کافی است، نه تنها از امتحان الهی سربلند بیرون می‌آمد بلکه دلمشغولی نیز نداشته و آرامش خاطر داشت. در بند دوم دعای ۲۹ زین العابدین علیه‌السلام از خداوند چنین درخواست می‌کنند: «هَبْ لَنَا یقِیناً صَادِقاً تَکفِینَا بِهِ مِنْ مَؤُونَه الطَّلَبِ وَ أَلْهِمْنَا ثِقَة خَالِصَه تُعْفِینَا بِهَا مِنْ شِدَّة النَّصَبِ.» به ما یقین صادق و راسخى ارزانى دار که ما را از رنج و زحمت طلب روزى کفایت کند و اطمینان خالصى به ما الهام فرما که از شدت زحمت و خستگى آزادمان گرداند.

آن افرادی که این امتحان را با موفقیت پشت سر می‌گذارند ضمن به کار بستن تلاش و همت خود، خدا را تنها روزی‌دهنده حقیقی دانسته و با حسن ظن و یقین به رزاقیتش، خیالی آسوده دارند.

از طرف دیگر وسعت در روزی و گشایش آن نیز ممکن است عواقبی همچون عجب و تکبر یا غفلت داشته باشد. به همین علت لازم است در هنگام درخواست روزی، دعا کنیم که خداوند چنین روزی را نصیب ما نکند. در این زمینه در بند ۳ از دعای ۳۰ صحیفه، از پروردگار متعال می‌خواهیم که: «ازْوِ عَنِّی مِنَ الْمَالِ مَا یحْدِثُ لِی مَخِیلَه أَوْ تَاَدِّیاً اِلَی بَغْی أوْ مَا أتَعَقَّبُ مِنْهُ طُغْیاناً.» یعنی، ثروتی که برای من خودبینی ایجاد کند، یا به ستمگری کشاند، یا به‌دنبال آن دچار طغیان و سرکشی شوم، از من بگیر.

نکته چهارم) شناخت عوامل و موانع اجابت دعا
ممکن است من بنده حاجتی داشته باشم، اما برآوردن این خواسته با آن هدفی که خداوند برای رشد و تربیت بشر در نظر دارد منافات داشته باشد، در این زمان خداوند با علم و حکمت خود می‌داند که مصلحت درعدم اجابت دعاست پس به جای آن ممکن است بلایی را از من دفع کرده یا اجابت را به قیامت واگذار نماید که دنیای باقی است نه فانی.

آن فردی که به این موارد باور دارد وقتی ظاهراً به حاجتش نمی‌رسد از درگاه الهی قهر نکرده و روی برنمی گرداند بلکه می‌گوید: «مَا زَوَیتَ عَنِّی مِنْ مَتَاعِ الدُّنْیا الْفَانِیه فَاذْخَرْهُ لِی فِی خَزَائِنِک الْبَاقِیه» آنچه از متاع دنیاى فانى که از من دور داشتى آن را در خزینه‌هاى جاودان خود برایم ذخیره ساز.

علاوه بر مصلحت داشتن یا نداشتن، ممکن است به خاطر گناهانی که مرتکب شده‌ایم یا وظایفی که آن‌ها را بدرستی انجام نداده‌ایم، خودمان موانعی را بر سر راه اجابت دعایمان ایجاد کرده باشیم. در این حالت لازم است ابتدا این موانع را برطرف کنیم تا بعد جواب مورد انتظار را نیز دریافت نماییم.

نکته پنجم) قرب الهی، هدف از درخواست روزی
امام سجاد (ع) در بند پایانی دعای ۳۰ گرچه دارایی‌های دنیوی را توشه‌ای ناچیز می‌دانند در عین حال آن را به‌عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به قرب الهی و بهشت معرفی می‌نمایند.

«وَ اجْعَلْ مَا خَوَّلْتَنِی مِنْ حُطَامِهَا وَ عَجَّلْتَ لِی مِنْ مَتَاعِهَا بُلْغَه إِلَى جِوَارِک وَ وُصْلَة إِلَى قُرْبِک وَ ذَرِیعَة إِلَى جَنَّتِک» آنچه از توشه ناچیز به من داده‌اى و هر متاعى از آنکه در همین دنیا به من عطا فرموده‌اى راهى براى رسیدن به درگاهت و وسیله‌اى براى قرب و نزدیکى‌ات و سببى براى نیل به بهشت خود قرار ده.

هرگاه فرد چنین دیدگاهی نسبت به متاع دنیوی داشته باشد، از آسیب‌های مال اندوزی نیز در امان بوده و دچار عجب و فخرفروشی نخواهد شد.

 

دین پژوه

 

 

 

شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از سایت روزنامه ایران، تاریخ انتشار: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱، کد خبر: ۶۱۰۲۵۸، www.irannewspaper.ir