شعار سال: در گزارش قبلی پیرامون موضوع کمبود دارو در کشور نوشتیم شرایط غیرقابل‌قبول است. به این معنا که مردم کمبود دارو را بی‌واسطه با گوشت و پوست خود لمس می‌کنند و مشکل کمبود دارو دیگر از مرحله بحران عبور کرده، درمقابل، اما واکنش مسئولان این حوزه انکار این واقعیت است. همان‌طور‌که یک فعال حوزه دارو به ما گفت: «بزرگ‌ترین مشکل کمبود دارو در کشور این است که کسی این مشکل را قبول نمی‌کند و تا کسی این کمبود دارویی را قبول نکند و مسئولیت آن را نپذیرد درمانی برای آن پیدا نخواهد شد.» بسان یک بیمار که تا زمانی که واقعیت بیمار بودن خود را نپذیرد، کسی قادر به درمان وی نخواهد بود. واقعیت این است که اگر در این روز‌های سرد جولان آنفلوآنزا و سرماخوردگی در کشور، کودکی بیمار شده و تب کند، والدینش تقریبا قادر به تهیه هیچ‌یک از دارو‌های فرزندشان از داروخانه‌ها نخواهند بود؛ چراکه نه شربت‌های آنتی‌بیوتیک، سرماخوردگی و تب‌بر در داروخانه‌ها موجود است و نه قرص‌های چرک‌خشک‌کن و مسکن‌ها به‌سادگی یافت می‌شوند. حتی بیمارستان‌ها نیز در مقادیر بسیار کم این اقلام دارویی را در اختیار دارند و طبق بررسی ما یک شربت سرماخوردگی را برای استفاده سه بیمار باز می‌کنند. در این شرایط اقلامی مثل سرم نیز کمیاب شده و متاسفانه باید گفت اگر بیمار شوید، کار دشواری برای تهیه دارو و بهبود شرایط خود خواهید داشت؛ چراکه مشکل کمبود و نبود دارو اکنون بسیار جدی است و متولی تامین آن که سازمان غذا و دارو است، این واقعیت را قبول نکرده و در بهترین حالت این اوضاع را نتیجه عملکرد خود نمی‌داند. نایب‌رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو گفت: «وزارت بهداشت لیستی دارد که وضعیت موجودی اقلام دارویی در آن با قرمز (کمبود)، زرد (هشدار) و سبز (تامین) دارویی نشان داده می‌شود، این لیست اکنون به رنگ زرد یعنی هشدار است. تقریبا ۷۰۰ مورد کمبود دارویی داریم.» پیش از این هم مشاور رئیس سازمان غذا و دارو گفته بود قرار است مشکل کمبود سرم در کشور که بیش از هشت‌ماهی است گریبانگیر نظام سلامت شده در ابتدای این ماه حل شود که نشد. همچنین قرار بود مشکل کمبود آنتی‌بیوتیک‌های کودکان به‌وسیله بسیج تولیدکنند‌گان و انجام واردات حل شود که باز هم نشد. پیش از این مسئولان سازمان غذا و دارو در پاسخ به پیگیری‌های ما گفتند: «ما به‌قدر کافی دارو تامین کرده‌ایم، اما نمی‌دانیم مشکل از کجاست.» و در ادامه پاسخ سوالات ما را نیز به بخش روابط‌عمومی سازمان ارجاع می‌دادند، جایی که این روز‌ها پاسخگوی سوالات نیست.

عزمی برای حل مشکل کمبود دارو در مسئولان مربوطه وجود دارد؟

گفت‌وگوی ما با متصدیان داروخانه‌ها و دست‌اندرکاران این حوزه نشان می‌دهد صبر بیماران دیگر به‌سر آمده و کارد به استخوان‌شان رسیده، بیماران درمانده و عصبانی‌اند و داروخانه‌ها نیز روایتگر این درماندگی، روز گذشته پدر یک کودک کم‌سن‌و‌سال در‌حالی‌که انگار دیگر نای صحبت و شکایت نداشت، در توصیف نحوه سپری شدن شب‌گذشته‌اش به ما گفت: «بچه‌ام شب‌هنگام ناگهان تب کرد، دکتر بردیم گفت آنفلوآنزا داره، تمام شب رو از این داروخانه به اون داروخانه، کوچه به کوچه، خیابون به خیابون و میدون به میدون گشتم، همه‌جارو زیر و رو کردم، نبود که نبود. شربت کوریزان کودکان، شربت پلارژین، آزیترومایسین، استامینوفن و ایبوپروفن هیچ‌کدوم نبودن، هیچ‌جا نداشتن، داروخانه‌ها شربت‌های گیاهی مثل شربت سرفه برونسبان رو هم نداشتن. برای اینکه تب بچه بیاد پایین چه دارویی باید بهش بدیم؟ دنبال هرچیزی که می‌شد رفتم، هیچی نبود. تو این شرایط اگر بچه‌مون مریض بشه چطور باید نجاتش بدیم؟» پاسخی به شکایت‌هایش نداشتم به‌جز اینکه بگویم ما هر‌هفته مرتب درباره مشکلات حوزه دارو و نظام سلامت گزارش می‌نویسیم. پاسخ داد: «با نوشتن مگه چیزی درست میشه؟» پاسخش هر خبرنگاری را به فکر فرو می‌برد. به‌راستی با نوشتن، گفتن و گزارش کردن خبرنگاران و رسانه‌ها از فاجعه مدیریت حوزه دارو در کشور، چه چیزی قرار است تغییر کند؟ آقایان مسئول اصلا نیم‌نگاهی به این گزارش‌ها می‌اندازند؟ اصلا عزم و تصمیمی برای مواجهه با واقعیت کمبود دارو دارند؟ اگر خدای ناکرده کودکان خودشان شب‌هنگام مریض شوند، همانند باقی مردم داروخانه‌های سراسر شهر را زیر و رو خواهند کرد یا بناست کار خود را با یک تلفن راه بیندازند؟ درست همان‌گونه که این روز‌ها با مشکلات حوزه داور مواجه می‌شوند، مدیریت بحران کرده و انجام وظیفه می‌کنند. به‌وسیله تماس‌های تلفنی و مصاحبه! در شرایطی که به گفته سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، ابتلا به آنفلوآنزا افزایشی ۴۰ درصدی داشته است و هم‌اکنون وارد روند همه‌گیری بیماری شده‌ایم. نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران گفته است: «عمدتا در دارو‌هایی که به‌صورت شربت و برای مصرف کودکانند، کمبود داریم که اصلا هم وارد نشده است و در زمینه شربت سرماخوردگی و شربت دیفن‌هیدرامین کمبود داریم. برای تب بچه‌ها نه شربت استامینوفن و نه پروفن به اندازه کافی پیدا نمی‌شود. سرم همچنان به‌صورت سهمیه‌ای و جیره‌بندی به داروخانه‌ها ارائه می‌شود.»

بروز عوارض طرح دارویار، درست زمان جولان انواع بیماری در فصل سرما

در مراجعه‌ای که به داروخانه‌های سرپایی مرکز شهر داشتیم، جمیع داروخانه‌ها از وضعیت موجود شاکی بودند. یکی از داروسازان می‌گفت: «یاد ندارم دیفن‌هیدرامین و سفکسیم در سال‌های اخیر نایاب شده باشند، اما الان نزدیک به یک‌ماه است که این اقلام را از هیچ توزیع‌کننده‌ای دریافت نکرده‌ایم. مراجعات این روز‌های بیماران بیشتر برای پروفن، سرم، آنتی‌بیوتیک، استامینوفن، اسپری‌های تنفسی و هر دارویی که برای سرماخوردگی تجویز و استفاده می‌شود است، اما متاسفانه امروز همگی این اقلام به زحمت یافت می‌شوند.» در همین خصوص علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران در اظهارنظری گفته است: «شربت دیفن‌هیدرامین، شربت استامینوفن و پروفن برای تب بچه‌ها و شیاف استامینوفن برای کودکانی که خیلی کوچکند و باید استامینوفن را به‌صورت شیاف استفاده کنند در داروخانه‌ها به اندازه کافی پیدا نمی‌شود. کمبود دارو تنها در حوزه آنتی‌بیوتیک‌ها نیست و حتی دارو‌های خیلی ساده مانند قطره نمکی شست‌وشوی بینی نیز که برای کودکان استفاده می‌شود، در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود. سرم همچنان جزو اقلامی است که کمبود دارد و به‌صورت سهمیه‌ای و جیره‌بندی به داروخانه‌ها ارائه می‌شود.» کمبود دارو‌های بیماران خاص و دارو‌های وارداتی البته امر تازه‌ای نبوده و نیست، اما مشکل جدید، حاد و بحرانی حوزه دارو این است که اکنون دارو‌های معمولی نیز نایاب شده‌اند. سازمان غذا و دارو، اما همان‌طور که گفتیم پاسخگوی این کمبود‌ها نیست، اما داروخانه‌ها همگی بر یک نکته تاکید دارند اینکه ریشه کمبود فعلی دارو را باید در ۶ ماه قبل جست‌وجو کرد، هنگامی که طرح دارویار اجرا شد. ریشه این مساله که تولیدکنندگان دارو، محصولات‌شان را در انبار‌ها دپو کرده و توزیع نمی‌کنند را می‌بایست در نحوه اجرای طرح دارویار جست‌وجو کرد. به‌گفته برخی منابع مرتبط با انجمن داروسازان در زمینه قیمت‌گذاری دارو می‌بایست به‌روزرسانی، پیش‌بینی و تدابیری صورت می‌گرفت که چگونه افزایش قیمت‌ها تا پایان سال مدیریت شوند. اقدامی که مورد غفلت واقع شد و مسئولان سازمان ملاک محاسبه تورم دارو و قیمت‌ها را ماه‌های ابتدایی سال گرفتند. همین امر نیز باعث انتقاد تولید‌کنندگان به نحوه قیمت‌گذاری دارو‌ها شد. انتقادات و اعتراضاتی که وقتی به آن‌ها توجه نشود، نظام سلامت کشور با این دست اقدامات مقابله‌ای تولیدکنندگان دارو مواجه خواهد شد.

دلایل نامعلوم کمبود اقلام دارویی

از سوی دیگر منابعی دلیل کمبود سرم و دارو‌های معمولی و ساخت داخل را امحای ذخایر استراتژیک کشور می‌دانند. دیدگاهی که البته فعلا در حد یک شایعه در رسانه‌ها و فضای مجازی مشاهده می‌شود و درخصوص صحت و سقم آن اطمینانی وجود ندارد. از سوی دیگر منابع نزدیک به سازمان غذا و دارو می‌گویند علت کمبود اقلامی مثل سرم را نمی‌دانند؛ چراکه امسال هم از نیاز سالانه بیشتر تولید شده و هم واردات سرم داشته‌ایم، با این حال عده‌ای معتقدند علت نامعلوم کمبود سرم می‌تواند قاچاق آن به کشور‌های همسایه باشد که به دلایلی که خواهیم گفت فرضیه‌ای نامحتمل به‌نظر می‌رسد. از سوی دیگر شماری معتقدند آن دلیل نامعلومی که سازمان می‌گوید، همان امحای ذخایر است یا اینکه عده‌ای سرم را هم مانند اقلام دیگر دپو کرده باشند که در هر دو صورت پاسخ‌هایی مثل نقش عوامل ناشناخته از سوی سازمان غذا و دارو غیرقابل قبول بوده و بار مسئولیت را از روی دوش این سازمان بر نخواهد داشت. یکی از فعالان حوزه دارو در همین زمینه به ما گفت: «تا جایی که من در جریان هستم اوایل سال یک‌سری سرم از ترکیه وارد شد که در جریان امحای آن‌ها هستم، چون آن زمان مدیر تولید یک شرکت سرم‌سازی بودم. آن سرم‌ها البته به‌خاطر آلودگی میکروبی که داشتند امحا شدند. تعدادشان هم زیاد بود، رقم قابل توجهی در حد چند میلیون بطری. الان سازمان می‌گوید تولید ما بیش از نیاز است، اما نمی‌داند دلیل کمبود سرم چیست، سرم چیز کوچکی نیست. قرص کوچک است، قیمت آن بالاست و برای قاچاق توجیه اقتصادی دارد، اما فرضیه قاچاق سرم را محتمل نمی‌دانم. به این خاطر که اگر بخواهید هزار عدد سرم را قاچاق کنید، ۱۰۰ جعبه خواهد شد که برای حمل آن به یک کامیون نیاز خواهید داشت؛ بنابراین سرم چیز کوچکی نیست که بگوییم با حجم زیاد قاچاق می‌شود. کمبودی که در کشور داریم بالای میلیون است. اگر به هر داروخانه‌ای ۱۰۰ سرم بدهد مشکل کمبود تا حد قابل توجهی حل می‌شود. اگر دو میلیون سرم در بازار تزریق کنند داروخانه‌های تهران یک نفسی می‌کشند. البته در‌حال‌حاضر سرم در بازار آزاد به تعداد محدود خرید و فروش می‌شود که با قیمت‌های بالاتر، اما تعداد محدود است.»

در بیمارستان‌ها یک شربت را برای استفاده ۳ کودک باز می‌کنند

این فعال حوزه دارو در ادامه سازمان غذا و دارو را متولی اصلی کنترل موجودی و قیمت دارو در کشور معرفی کرده و می‌گوید: «کمبود یک قسمت ماجراست که اداره دارو و سازمان غذا و دارو باید بر آن نظارت کنند. این دو متولی اصلی دارویی کشور هستند که متاسفانه هیچ‌یک عکس‌العملی نشان ندادند. یک‌سری از اقلام موجود نیست مخصوصا اقلام آنتی‌بیوتیک چه تزریقی و چه خوراکی نیست علی‌الخصوص شربت‌ها موجود نیستند. تقریبا یکی دو ماهی است که توزیع این اقلام محدود شده است. فروش برخی از اقلام فعلا قطع شده یعنی هیچ شرکتی این اقلام را ندارد. برخی با تعداد بسیار کمتر از نیاز به داروخانه‌ها سهمیه می‌دهند مثلا ۱۰ شربت به داروخانه‌ای سهمیه داده می‌شود. در کنار این‌ها یک‌سال‌و‌نیم است که مشکل سرم داریم. می‌گویند مجوز واردات آن صادر شده، ولی عملا تحولی در بازار نمی‌بینیم. شربت استامینوفن و پروفن هیچ کجا موجود نیست.» اگر کودکی برای درمان آنفلوآنزا و سرماخوردگی این شربت‌ها را در دسترس نداشته باشد والدینش باید چه کنند؟ آیا جایگزینی وجود دارد؟ این فعال حوزه دارو پاسخ می‌دهد: «خیر، هیچ جایگزینی وجود ندارد. بیمارستان‌ها هم به تعداد بسیار محدود دارند. خبر دارم در بیمارستانی یک شربت را برای سه بچه باز می‌کنند در‌صورتی‌که براساس قوانین هر فرد باید یک ظرف جداگانه داشته باشد.» در ادامه از داروسازان و متصدیان داروخانه‌ها پرسیدیم این وضع تا چه زمانی قرار است ادامه یابد؟ که اکثرا پاسخ می‌دادند فعلا هیچ خبری به آن‌ها داده نشده است و داروخانه همچنان سردرگم هستند که این اقلام دارویی چه زمانی و چقدر عرضه خواهد شد. مسئول خرید یک داروخانه می‌گوید: «همیشه یک‌سری کمبود‌های دارویی داشتیم و کژ‌دار و مریز با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کردیم، اما الان تقریبا ۸ ماهی است قرص ضدانگل آلبندازول که برای بیماران کیست‌هیداتیک استفاده می‌شود، در بازار نیست. هیچ‌کس هم کوچک‌ترین رسیدگی‌ای نکرده که چرا این قرص تولید نشده است یا اگر تولید شده چرا توزیع نشده است. حتی اگر مواد اولیه آن نبود خیلی راحت بعد از ۸ ماه می‌توانستیم آن را وارد کنیم. شما هر‌طور حساب کنید بحث گمرکی و مجوز‌ها را هم در نظر بگیرید روند طبیعی واردات را طی کنیم ۶ ماه طول می‌کشد تا این قرص به بازار بیاید. الان ۸ ماه این دارو را در بازار نداریم.»

روزی نیست که افزایش قیمت دارو نداشته باشیم

«برای امسال قرار شده بود قیمت‌ها مقطوع باشد و بعد از طرح دارویار که یک‌بار همه دارو‌ها گران شدند و قرار بود تا پایان سال قیمت‌ها بیش از ۳۰ درصد افزایش نیابند، اما حالا روزی نیست که افزایش قیمت به ما اعلام نشود. خیلی از دارو‌ها بعد از افزایش قیمت به‌یک‌باره در بازار موجود می‌شوند. اگر از ابتدا در کشور نبودند سوال این است که چطور به‌یک‌باره موجود شدند؟» فعال حوزه دارویی در ادامه توضیح می‌دهد: «در ماه اخیر شربت آموکسی‌سیلین، شربت آموکسی‌کلاو و شربت سرما‌خوردگی اطفال همگی افزایش قیمت داشتند و با حجم کمی در بازار توزیع شدند. حال مثل اینکه دوباره قرار است افزایش قیمت مجدد داشته باشند. قرص تیزانیدین، انواع سرم‌های شست‌وشو و نمکی و قندی هم اصلا نیست. کسری بسیار داریم. البته موجودی شرکت‌های توزیع‌کننده را نمی‌توان دید. مشکل اصلی شرکت‌های توزیعی نیستند، بلکه شرکت‌های تولیدی اقلام را به بازار نمی‌دهد. یعنی حتی اقلام دارویی در انبار‌های شرکت‌های پخش هم نمی‌نشینند. یا شرکت‌های تولیدی خط تولید را متوقف کرده‌اند که مواد اولیه سیو شود و سازمان هم فشار وارد نکند، یا اینکه تولید کرده و در انبار‌ها دپو کرده‌اند. این دو حالت محتمل است.» این فعال حوزه دارو در این نقطه به همان مشکلی اشاره می‌کند که حدس و گمان بسیاری از داروخانه‌هاست. سناریوی احتکار یا دپوی محصولات. وی می‌گوید: «در اقلام سرما‌خوردگی شربت سرماخوردگی یا قرص آن ۵ هزار و ۵۰۰ هزار تومان بود که در همین هفته ۹ هزار تومان شده است. این تفاوت قیمت واقعا عدد فاحشی است و تقریبا دو‌برابر می‌شود. اینکه می‌گویند قیمت دارو افزایش نداشته درست نیست، قیمت دارو شدیدا افزایش یافته است، آن هم قیمت روی جعبه! قرص آنتی‌هیستامین ۱۸۰۰ تومان بود و الان ۵ هزار و ۸۰۰ تومان شده است. با چه ارزی این را حساب می‌کنند؟ ارز نیمایی به دارو تعلق می‌گیرد، چطور این افزایش قیمت‌ها رخ می‌دهد؟ این دست اتفاقات به کل بازار دارویی فشار می‌آورد.»

چه کسی مسئول برخورد با محتکران است؟

ظاهرا خیلی از شرکت‌ها سعی می‌کنند دارو‌ها را دپو نگه دارند که تغییر قیمت صورت داده شود و بعد دارو را وارد بازار کنند. بدین صورت هم بازار تشنه‌تر می‌شود و هم تغییر قیمت انجام خواهد گرفت، معادله ساده‌ای است. وقتی قیمت دو‌برابر شود سرمایه این شرکت‌ها نیز دو‌برابر خواهد شد. اما عامل اصلی این تورم انتظاری چیست؟ افزایش قیمت دلار؟ فعال حوزه دارو پاسخ می‌دهد: «خیر. چون قبل از افزایش قیمت دلار هم این داستان را داشتیم. الان یک هفته است افزایش قیمت دلار را شاهد هستیم. این کمبود حتی به‌خاطر تحریم یا مسائل دیگر هم نیست؛ چراکه همه اقلامی که در آن‌ها کمبود داریم داخلی هستند. برای گرفتگی عضلانی سه نوع قرص متوکاربامول داریم که هر‌سه نیز تولید داخل بوده و اتفاقا هر‌سه نیز ناموجود هستند. وضعیت مسکن‌ها نیز همین‌طور است. پروفن و شربت‌های استامینوفن موجود نیست، ولی قرص‌هایش موجود است. در‌حالی‌که وقتی مولکول دارویی را داریم یعنی این مواد اولیه را می‌توانیم به‌صورت شربت هم تولید کنیم. پس قضیه نبود مواد اولیه و تحریم نیست. عامل اصلی بروز بحران فعلی تنها سوءمدیریت است. سازوکار مدیریت سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت چنین است که از هر شرکت تولیدی برآورد مقدار تولید می‌خواهد. به‌عنوان مثال شرکت‌های تولید‌کننده می‌گویند ما ۱۰۰ هزار قرص می‌توانیم تولید کنیم و براساس آن برنامه استراتژیک دارویی کشور بسته می‌شود، به این صورت که سازمان می‌گوید این ۱۰۰ شرکت اجازه تولید دارند پس دیگر مجوز جدید به شرکتی نمی‌دهیم. اما با وجود این شما می‌بینید که کمبود در کشور وجود دارد و این تنها و تنها به یک دلیل است، سازمان وظیفه‌اش را به‌درستی انجام نمی‌دهد. اصلا یک‌سری اقلام هستند که پدافند غیرعامل روی آن‌ها به صورت غیررسمی نظارت دارد، مثل آنتی‌بیوتیک‌ها که اگر نباشند مرگ‌ومیر در جامعه افزایش می‌یابد. در این موارد وزارت بهداشت خیلی راحت می‌تواند ورود کند و به حالت دستوری تولید‌کنندگان را مجبور به تولید کند، اما ظاهرا آقایان سرگرم مسائل دیگری هستند.»