شعارسال: پروتکل‌های تشریفاتی همواره از موضوعات مهم و بحث برانگیزی بوده که در دیدار مقام‌های ارشد دنیا مورد توجه قرار می‌گیرد. گاه ناآشنایی با پروتکل‌های تشریفات دردسرساز شده و دستمایه رسانه‌ها می‌شود تا با پرداختن به آن‌ها جنجال به‌پا کنند. امور تشریفاتی در سفر‌های سران کشور و مقام‌های ارشد بسیار پیچیده و دقیق است و متناسب با جایگاه و وزن سیاسی کشور صاحب‌منصب، سطح روابط دو طرف، ضیافت مدعوین، دیدار‌ها و سفر‌ها و ... تغییر می‌کند. از همین رو رعایت عرف و هنجار‌های دیپلماتیک از سوی مقام‌های رسمی به ویژه کارگزاران سیاست خارجی، عاملی اثرگذار در موفقیت سیاست خارجی و پیگیری منافع ملی به شمار می‌آید.

بهمن حسین‌پور معاون پیشین تشریفات ریاست جمهوری گفت: تشریفات راه‌گشای مذاکرات سیاسی است. تمام کسانی که در تشریفات کار می‌کنند باید سابقه دیپلماتیک داشته باشند به همین خاطر است که تمام کسانیکه در راس امور تشریفات نهاد ریاست جمهوری و وزارت خارجه قرار می‌گیرند حتما باید سفیر باشند، چون بخشی از امورات این‌ها ارتباط با کشور‌های خارجی است؛ بنابراین باید به اصول و رفتار دیپلماتیک آگاهی کامل داشته باشند.

>>>مشروح این گفتگو پیش روی شماست:

*بیشترین انتقاداتی که در چند وقت اخیر به دولت آقای رییسی شده از جانب پروتکل‌های تشریفاتی بوده است. به نظر می‌رسد که در ادوار گذشته چنین انتقاد‌هایی در مورد پروتکل‌های تشریفاتی با چنین شدتی مطرح نمی‌شد. آیا این انتقاد‌ها حساسیت‌های بی دلیل است یا رعایت نشدن پروتکل‌های رسمی بین المللی که حقیقتا جای انتقاد دارد؟

من اوایل سال ۶۰ وارد وزارت امور خارجه شدم. یادم می‌آید که آن زمان نامه‌ایی به ما نوشتند که چه واژه‌ای را می‌توان جایگزین واژه‌ی «تشریفات» کرد! یعنی آقایان حتی اسم تشریفات را هم دوست نداشتند. کلمه تشریفات از شرف می‌آید به معنی احترام و بزرگی هست نه تجملات و اشرافی گری. بعد‌ها آقایان پی بردند که تشریفات یک بخش مهمی از دیپلماسی است. تشریفات یک تخصص است که افراد علاقه‌مند باید راه و روش آن را یاد بگیرند و آن را به دقت به کار ببرند. زمانی که در تشریفات وزارت خارجه بودم کتابی را به جاپ رسوندیم به نام «تشریفات، دیپلماسی عملی». من به صد و بیست و پنج کشور جهان با روسای جمهور و وزرا سفر کرده ام. در این سفر‌ها تفاهم نامه‌های بسیار زیادی امضا شده که تعداد کمتری از آن‌ها اجرایی شده است، اما اصلا صدایش به گوش کسی نمی‌رسد. ولی یک اشتباه ساده در تشریفات خیلی سر و صدا می‌کند و همه‌ی رسانه‌ها روی آن اشتباه نور افکن می‌اندازند. این به معنای اهمیت و جنبه دیدنی تشریفات است. بگذارید بحث را با مثال‌ها پیش ببرم. ما وقتی با آقای رییس جمهور به کشوری سفر می‌کردیم؛ ابتدا یک هیئت مقدماتی می‌فرستادیم که پیشاپیش امور را مرتب و هماهنگ کند در ریاست جمهوری در سطح مدیر کل تشریفات. به اصطلاح ما تشریفاتی‌ها از فرودگاه تا فرودگاه معین کند که چه کسی به استقبال رییس جمهور بیاید، تا کجا به استقبال او بیاید، استراحتگاه آقای رییس جمهور کجاست و همه‌ی مسائل تشریفاتی دیگر. مثلا من در سفر رئیس دولت ۱۱و ۱۲به فرانسه و ایتالیا برای اولین وآخرین بار خودم و فرمانده حفاظت به عنوان هیئت مقدماتی رفتیم چرا که آن سفر به دلایل مختلفی بحث انگیز بود. یکی اینکه اولین سفر اروپایی رییس دولت بود و دوم اینکه ممکن بود گروه‌های ضد انقلاب بخواهند دردسر درست کنند. معمولا رییس جمهور فرانسه وقتی به استقبال همتای خود می‌آید در پله یکی مانده به آخر می‌ایستد همتای خارجی خود که از ماشین پیاده شد آنوقت از پله‌ی آخر هم پایین می‌آید برای استقبال به سمت همتای خارجی خود می‌رود. من در آن سفر دو ساعت با رییس تیم تشریفات دولت فرانسه مذاکره کردم تا قانعشان کردم که رییس جمهور فرانسه تمام پله‌ها را برای استقبال از رییس جمهور ما پایین بیاید. بعضا در تلویزیون میدیدیم که رئیس جمهور فرانسه برای استقبال از روسای جمهور خارجی روی پله اول می‌ایستاد و برای بعضی‌ها هم پایین می‌آمد، اما رییس جمهور فرانسه برای استقبال از رئیس دولت ۱۱ و ۱۲ بخاطر مذاکراتی که ما انجام دادیم تا یک متری درب ماشین به استقبال آمد. ممکن است کسانی که ظرافت‌های روابط دیپلماتیک را درک نکنند بگویند این چیز‌ها بی اهمیت و تجملاتی است، اما اینطور نیست و تمامی این ریزه کاری‌ها و ظرافت‌ها در تشریفات یک اولویت است که نیاز به سواد و دانش دیپلماسی دارد. نوع نشستن‌ها نوع گفتن‌ها نوع برخاستن‌ها نوع ضیافت‌ها و ... همه و همه باید با دقت انجام شود. در سفر‌های خارجیقبل از پیاده شدن رئیس جمهور از هواپیما در پایتخت کشور پذیرنده در تبلت ریزشیوه استقبال و برنامه تشریفات را به رئیس جمهورنشان میدادم که خدایی ناکرده اشتباهی رخ ندهد. به همین خاطر است که من معتقدم کسانی که می‌خواهند در تشریفات کار کنند باید سابقه‌ی دیپلماتیک داشته باشند. در تشریفات ما به شان و منزلت دولت و نمایندگان ملت کار داریم.

در تشریفات و علاوه بر تشریفات بین‌الملل و همه امور، همه کشور‌ها بر مبنای اصل عمل متقابل رفتار میکنند. اگر برای مقام و مسوول ما اتفاق ناگواری بیافتد یا تیم تشریفاتی دولت خارجی آنگونه که باید از وزیر یا رییس جمهور ما استقبال نکنند ماهم اصل عمل متقابل را بر ان‌ها اجرا میکنیم و همه‌ی تیم‌های تشریفات در همه‌ی دولت‌ها بر اساس اصل عمل متقابل باید عمل کنند. به عنوان مثال خیلی ساده ما به کشور‌هایی سفر می‌کردیم که به رییس جمهور ما هدیه نمی‌دادند ما هم وقتی آن‌ها به ایران سفر می‌کردند از دادن هدیه خود داری می‌کردیم. برخی فکر می‌کنند هدیه دادن اهمیتی ندارد و هر چه قدر هدیه‌های بیشتری را به تیم خارجی بدهند بهتر است، اما این رویه غیر دیپلماتیک است.

همانطور که گفتم تشریفات، دیپلماسی عملی است. اگر در ملاقات‌های تیم تشریفات یکی از طرفین رفتار توهین آمیزی انجام دهد و درست استقبال نکنند؛ تمام مسیر مذاکرات رو به تلخی می‌رود و آشفته می‌شود. من این مسئله را به کرات در مذاکرات و در ملاقات‌ها دیده ام که چطور ریزه کاری‌های تشریفات بر تمام ملاقات دو مقام مهم تاثیر گذاشته است. اگر استقبال تشریفاتی خوبی در فرودگاه صورت نگیرد شما چطور می‌خواهید با حسن نیت با همتای خود ملاقات کنید. تشریفات راه‌گشای مذاکرات سیاسی است. تمام کسانی که در تشریفات کار می‌کنند باید سابقه دیپلماتیک داشته باشند به همین خاطر است که تمام کسانیکه در راس امور تشریفات نهاد ریاست جمهوری و وزارت خارجه قرار می‌گیرند حتما باید سفیر باشند، چون بخشی از امورات این‌ها ارتباط با کشور‌های خارجی است؛ بنابراین باید به اصول و رفتار دیپلماتیک آگاهی کامل داشته باشند.

*شما چطور وارد کار تشریفات شدید؟

من از سال ۶۶ تا ۷۰ در اتیوپی سفیر بودم. وقتی برگشتم زمان وزارت آقای دکتر ولایتی و یکی از دوستان من هم در آن زمان رییس کل تشریفات وزارت خارجه بود. ایشان از من دعوت کرد که به تیم تشریفات بپیوندم. من رییس اداره نمایندگی‌های خارجی در تشریفات شدم. آن زمان ما خیلی کار‌ها کردیم. پلاک‌های ماشین‌های دیپلمات برای اولین بار بعد از انقلاب تغییر دادیم. طرح پلیس دیپلماتیک را هم من در آن زمان دادم و عملی شد و همچنین سفرای خارجی را بعد از جنگ به صورت گروهی به استان‌های مختلف فرستادیم. در سال ۱۳۷۳ از من خواستند که به اداره پذیرایی‌ها بروم، ولی من قبول نکردم. آقای دکتر ولایتی من را خواستند و به من گفتند که شما عشایر هستید و عشایر مهمان نواز هستند. پس شما در اداره پذیرایی و مراسم بمانید. من تا سال ۷۹ آنجا بودم و در واقع از سال ۷۰ تا ۷۹ وزرا با ماموریت رفتن من موافقت نمیکردند و در نتیجه من ۹ سال به ماموریت نرفتم که اصولا بایستی در این مدت دو مأموریت میرفتم. سال ۷۹ به دلیل خستگی خواستم از تشریفات بروم و دیگر کار نکنم. آقای روانچی دستیار وقت وزیر امور خارجه سراغ من آمد که دلیل اینکار چیست من هم گفتم من ۹ سال است اینجا کار می‌کنم و دیگر خسته شدم اواخر شهریور ماه بود و آن زمان قاعده بود که سفرا و و روسای نمایندگی‌ها تا پایان تابستان باید اعزام می‌شدند که پنج نمایندگی باقی مانده بود و من خودم سرکنسولگری استانبول را انتخاب کردم. سال ۸۳ به ایران برگشتم و مدیر کل تشریفات (رئیس کل تشریفات، مستقیم زیر نظر وزیر) مشغول به کار شدم و بعد هم سال ۸۷ سفیر شدم و وقتی برگشتم در پایان سال ۹۲ از ماموریت زمان وزارت خارجه جناب آقای دکتر صالحی بود که ایشون من رو به عنوان مدیر کل تشریفات منصوب کردند. چهار و پنج ماه رییس کل تشریفات وزارت خارجه بودم. اواسط تابستان بعد از انتخابات ریاست جمهوری، جناب آقای دکتر نهاوندیان رئیس دفتر وقت رئیس جمهور، برای حضور در دفترشان از من دعوت به عمل آوردند که در آنجا به من پست معاونت تشریفات پیشنهاد شد. در این ملاقات به آقای نهاوندیان عرض کردم که تا فردا صبح ساعت ده به شما جواب خواهم داد. اما ایشان ساعت ۴ بعد از ظهر همان روز حکم را زدند و اینطور شد که به تشریفات ریاست جمهوری منتقل شدیم. من ۲۴ سال است سابقه کار تشریفاتی دارم و بعید می‌دانم کسی سابقه من را به عنوان مسئول تشریفات در ایران داشته باشد.

*کدام یکی از مقامات به پروتکل‌های تشریفاتی بیشتر اهمیت می‌دادند؟

روز اولی که خدمت ایشان رفتم از من پرسیدند که تشریفات چیست؟ من هم تعریف خودم را از تشریفات عرض کردم. رئیس دولت یازدهم و دوازدهم به تشریفات دیپلماتیک خیلی اهمیت می‌دادند. بعضی از شیوه‌های برخورد با هئیت‌های خارجی را ما با هماهنگی در ملاقات‌های رسمی عوض کردیم. مثلا استفاده از اسب در مراسم‌های استقبال از روسای جمهور که در این دولت دیگر استفاده نمی‌شود و نوع نشستن رئیس جمهور با وزرای خارجه روسای قبلی در ملاقات‌ها تفاوت پیدا کرد. روسای جمهور قبلی با وزرا و سفرا کنار هم می‌نشستند. اما در زمان روسای یازدهم و دوازدهم این تغییر پیدا کرد. بعد‌ها خیلی از من گله کردند که چرا به رییس جمهور گفتم تکی بنشیند. اما واقعیت این است که ایشان از من شیوه‌ی نشستن را پرسیدند من هم شیوه‌ها را برایشان توضیح دادم و ایشان هم این شیوه را انتخاب کردند. الان رییس جمهور فعلی هم مثل آقای روحانی تکی می‌نشیند.

*بعد از انقلاب برای اولین بار چه کسی تشریفات را جدی گرفت؟

در دهه شصت تشریفات را با تجملات یکی می‌گرفتند و حتی از بکار بردن کلمه تشریفات ابا داشتند، اما یواش یواش تشریفات به مرور زمان جدی‌تر گرفته شد. آقای دکتر ولایتی همیشه به من می‌گفتند که خوش برخورد‌ترین و وارد‌ترین فرد تشریفاتی را برای استقبال به فرودگاه بفرستم، چون ایشان می‌فرموند دیدار اول برای هئیت خارجی تاثیرگذار‌ترین دیدار است. من وقتی به تشریفات ریاست جمهوری آمدم در دولت قبلی، کارکنان تشریفات با لباس راحت تردد می‌کردند مثلا لباس‌های اسپرت و کاپشن می‌پوشیدند و بعضا در اداره با دمپایی تردد می‌کردند. من همه‌ی این‌ها را ممنوع کردم.

الان هم به عنوان پیشکسوت حوزه‌ی تشریفات وقتی می‌بینم که اصول تشریفاتی درست رعایت نمی‌شود عمیقا ناراحت می‌شوم. پروتکل‌های تشریفاتی تصمیم گیری‌های شخصی نیست بلکه منزلت یک ملت مطرح است.

*در سفر‌های نیویورک چه اقدامی برای اینکه آقای روحانی با اشخاصی که نباید، روبرو نشود؛ انجام می‌شد؟ آیا هیچ وقت مجبور شدید راه رییس جمهور را برای اینکه با ترامپ یا کس دیگری روبرو نشود عوض کنید؟

هرگز حتی یک بار هم ما راه رییس جمهور را تغییر ندادیم. من ۵ بار به همراه رئیس دولت ۱۱و۱۲ رفتم نیویورک. هر بار ما با زحمت بسیاری شرایط را طوری فراهم می‌کردیم که این روبرویی‌ها صورت نگیرد. من در سفر‌های نیویورک تا آخرین لحظه یعنی تا قبل از سخنرانی پیش رییس جمهور بودم. حتی ترامپ هم مدیر کل تشریفاتش را با خود به اتاق انتظار برای سخنرانی نمی‌برد، چون قدغن است، اما من با تلاش بسیاری زیادی همراه آقای رییس جمهور تا جایگاه مخصوص و نزدیک تریبون سخنرانی همراهی میکردم.

سایت تحلیلی خبری شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری خبرآنلاین، تاریخ انتشار: 23فروردین1402، کدخبر: 1753454، www.khabaronline.ir