- چاپ سیزدهم ترجمه عربی کتاب چهل حدیث امام خمینی(س)
- کشور را با کمیته امداد نمی توان اداره کرد، جلوی بی عرضه گی ها، اختلاس ها، باندبازی ها، نجومی ها و خیانت ها را بگیرید
- بررسی عمق تحولات در موقعیت زنان با نبوت پیامبر و منظومه فکری اسلام ،چرا الان اینقدر درگیریم؟
- ابوالفضل موسویان: اگر فردی «ادب گفتاری» ندارد نباید روی منبر برود
پنجشنبه ۳۰ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 18 
محمد مجتهد شبستری، صاحبنظر الهیات تطبیقی و دین‌پژوه، از نخستین اشخاصی است که پای تحلیل‌های هرمنوتیکی را به ادبیات دینی باز کرد و دیدگاه‌های او در این زمینه، بحث‌های زیادی را برانگیخته است.
شعار سال:
25 آبان ماه، به مناسبت اربعین حسینی، قرار بود او درباره «نگاهی جدید به مقوله دینداری» در دانشگاه پلی‌تکنیک سخنرانی کند اما این جلسه لغو شد و مجتهد شبستری دلیل آن را چنین روایت می‌کند که سخنرانی‌اش را مشروط به مناظره کرده‌اند تا او متکلم وحده نباشد و دیدگاه‌هایش نقد شود.
به فاصله یک هفته بعد سخنرانی شبستری در دانشگاه علامه طباطبایی به مناسبت روز جهانی فلسفه هم لغو شد و در پی آن 22 آذرماه، اعلام شد که مجتهدشبستری در دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان درباره «مسلمانان و حقوق بشر» سخنرانی خواهد کرد ولی این‌بار، چنانکه مشروط کرده بودند، قرار بود در قالب «مناظره» با محمد نجاتی برگزار شود که البته باز لغو شد با این توضیح که مجوز صادر شده برای سخنرانی بوده است نه مناظره!
به دنبال سلسله جلسات لغو شده، 21 آذر ماه، شبستری در وب‌سایت شخصی خود از این وضعیت و مشروط شدن سخنرانی‌‌هایش به مناظره، انتقاد کرد و از مراجع تقلید دعوت کرد تا در دانشگاه تهران یا صدا و سیما با وی وارد مناظره شوند و در این راستا به چند مقاله خود درباره «اعتبار علم فقه و اجتهاد فقهی در عصر حاضر» ارجاع داد تا پیرامون مباحث آن به گفت‌وگو و مناظره بنشینند.
حجت‌الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، حجت‌الاسلام دکتر علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیأت علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام ابوالفضل ساجدی، عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) از جمله چهره‌های حوزوی و دانشگاهی بودند که برای این مناظره‌ها اعلام آمادگی کردند. آیت‌الله جعفر سبحانی، از مراجع تقلید، هم دکتر محمد محمدرضایی، مدیر گروه فلسفه ودین دانشگاه تهران را برای مناظره از جانب خود معرفی کرد.
اما با وجود آن دعوت اولیه، استاد شبستری به این چهره‌ها پاسخی نداد. از این رو، 4 دی‌ماه، خسروپناه در یادداشتی با عنوان «مناظره یا شانتاژ تبلیغاتی» از سکوت شبستری انتقاد کرد: «شبستری اصرار بر مناظره با مراجع 90 ساله با ضعف جسمانی شدید دارد. ایشان شبهه می‌کند که مراجع برای حفظ شأن خود حاضر به مناظره با او نیستند؛ در حالی که مراجع‌تقلید عمر خود را صرف خدمت به اسلام و مسلمین کرده و شبهات فراوانی را پاسخ داده‌اند و حتی برخی از این بزرگواران به شبهات هرمنوتیکی و قرائت‌های مختلف از دین بدون ذکر نام جناب شبستری پاسخ گفتند.» به زعم او، شبستری نه در مناظره‌ای حاضر می‌شود و نه نقدی بر منتقدانش می‌نگارد و تنها از حاضر نشدن مراجع تقلید 90 ساله برای مناظره گله می‌کند.
شبستری در پاسخ به خسروپناه یادداشتی با عنوان «چرا مراجع تقلید را به مناظره طلبیدم و چرا آنان نیامدند؟» نوشت و دلیل خود را برای مناظره با مراجع تقلید عنوان کرد که: به دنبال مشروط شدن سخنرانی‌ها به مناظره، با خود اندیشیده که اگر با چه کسانی مناظره کند، کار لغو انجام نداده است؟ و به این نتیجه رسیده که تنها رویارویی علمی مستقیم با «مراجع تقلید» آن هم در محیطی همچون دانشگاه تهران یا صدا و سیما می‌تواند مفید باشد.
وی در ادامه به چرایی حاضر نشدن مراجع برای مناظره پرداخت و دراین راستا، به تاریخ تفکر شیعه و مناظرات امام صادق(ع) و امام رضا(ع) ارجاع داد که برای رفع شبهات دینی، خود به صورت مستقیم وارد مناظره می‌شدند. وی همچنین در پاسخ به یادداشت دکتر خسروپناه که بر ضعف جسمانی مراجع تأکید کرده بود، تصریح کرد که این مدعا خلاف مشاهدات است چراکه همواره حوزه علمیه و رسانه ملی در ایام ماه مبارک رمضان از تدریس آن بزرگواران بهره می‌برند.
نکته دیگری که شبستری طرح کرد این بود که برخی می‌گویند مقدمات مناظره ممکن نیست؛ چراکه شاید برخی مراجع با اصطلاحاتی که شبستری در استدلال‌های خود به کار می‌برد، همچون اصطلاحات مربوط به هرمنوتیک جدید و فلسفه زبان‌های جدید، آشنا نباشند. او در پاسخ به این مدعا تأکید کرد که چنانچه آشنایی در این زمینه وجود ندارد، بنابراین نمی‌توان در ارتباط با صحت و سقم دیدگاه‌های او نیز به داوری نشست.
به دنبال این اتفاقات، دکتر سروش دباغ، پژوهشگر حوزه دین نیز در کانال خود، ضمن اعلام همدلی با شبستری، عنوان کرد: «پالایش و بازخوانی انتقادی سنت دینی، رکنِ رکین «نواندیشی دینی» است؛ هر یک از نواندیشان دینی متأخر، در دو سه دهه اخیر، به سهم خویش در این باب آثار چندی منتشر کرده‌اند. مباحثه و دیالوگ انتقادی با حافظان شریعت و صاحبان فتوا، در این میان راهکار مناسب و رهگشایی است.»
همچنین در واکنش به یادداشت «چرا مراجع تقلید را به مناظره طلبیدم و چرا آنها نیامدند؟» دکترمحمد محمدرضایی، نماینده آیت الله جعفر سبحانی، 6 دی ماه، رسماً به مجتهد شبستری نامه ای نوشت که آن را در رسانه ها منتشر کرد و از او خواست تا از مناظره طفره نرود: «خواهشمندم به دلایل ناصواب که مورد قبول جامعه علمی نیست، از مناظره طفره نروید و آمادگی خود را هرچه زودتر اعلام فرمایید.» اما آیت الله علی اکبر رشاد، رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران، 6 دی ماه، در پاسخ به شبستری گفت: «ضمن اینکه این اقدام فی‌نفسه مبارک و مطلوب است، اما جای تعجب است که جناب شبستری که طی سالیان متمادی پاسخگوی نقدهای علمی فراوان واردشده بر مطالب شان نبوده‌اند و همواره از مناظره با دیگران دم می‌زدند، چه رخ داده که اکنون علَم مناظره به دوش گرفته‌اند؟ و باوجود اینکه مدتی است استادان و فضلای حوزه و دانشگاه برای مناظره اعلام آمادگی کرده‌اند، آنها را بی پاسخ نهاده‌اند؟»
آیا مراجع تقلید مناظره با مجتهد شبستری را می‌پذیرند؟ یا شبستری به مناظره با چهره‌های حوزوی و دانشگاهی راضی می‌شود؟ باید منتظر ماند و دید این مباحثه قلمی چه سرانجامی می‌یابد.
با اندکی اضافات و تلخیص، برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار: 11دی 1395، شماره روزنامه: 6395، شماره صفحه: 15
25 آبان ماه، به مناسبت اربعین حسینی، قرار بود او درباره «نگاهی جدید به مقوله دینداری» در دانشگاه پلی‌تکنیک سخنرانی کند اما این جلسه لغو شد و مجتهد شبستری دلیل آن را چنین روایت می‌کند که سخنرانی‌اش را مشروط به مناظره کرده‌اند تا او متکلم وحده نباشد و دیدگاه‌هایش نقد شود.
به فاصله یک هفته بعد سخنرانی شبستری در دانشگاه علامه طباطبایی به مناسبت روز جهانی فلسفه هم لغو شد و در پی آن 22 آذرماه، اعلام شد که مجتهدشبستری در دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان درباره «مسلمانان و حقوق بشر» سخنرانی خواهد کرد ولی این‌بار، چنانکه مشروط کرده بودند، قرار بود در قالب «مناظره» با محمد نجاتی برگزار شود که البته باز لغو شد با این توضیح که مجوز صادر شده برای سخنرانی بوده است نه مناظره!
به دنبال سلسله جلسات لغو شده، 21 آذر ماه، شبستری در وب‌سایت شخصی خود از این وضعیت و مشروط شدن سخنرانی‌‌هایش به مناظره، انتقاد کرد و از مراجع تقلید دعوت کرد تا در دانشگاه تهران یا صدا و سیما با وی وارد مناظره شوند و در این راستا به چند مقاله خود درباره «اعتبار علم فقه و اجتهاد فقهی در عصر حاضر» ارجاع داد تا پیرامون مباحث آن به گفت‌وگو و مناظره بنشینند.
حجت‌الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، حجت‌الاسلام دکتر علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیأت علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام ابوالفضل ساجدی، عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) از جمله چهره‌های حوزوی و دانشگاهی بودند که برای این مناظره‌ها اعلام آمادگی کردند. آیت‌الله جعفر سبحانی، از مراجع تقلید، هم دکتر محمد محمدرضایی، مدیر گروه فلسفه ودین دانشگاه تهران را برای مناظره از جانب خود معرفی کرد.
اما با وجود آن دعوت اولیه، استاد شبستری به این چهره‌ها پاسخی نداد. از این رو، 4 دی‌ماه، خسروپناه در یادداشتی با عنوان «مناظره یا شانتاژ تبلیغاتی» از سکوت شبستری انتقاد کرد: «شبستری اصرار بر مناظره با مراجع 90 ساله با ضعف جسمانی شدید دارد. ایشان شبهه می‌کند که مراجع برای حفظ شأن خود حاضر به مناظره با او نیستند؛ در حالی که مراجع‌تقلید عمر خود را صرف خدمت به اسلام و مسلمین کرده و شبهات فراوانی را پاسخ داده‌اند و حتی برخی از این بزرگواران به شبهات هرمنوتیکی و قرائت‌های مختلف از دین بدون ذکر نام جناب شبستری پاسخ گفتند.» به زعم او، شبستری نه در مناظره‌ای حاضر می‌شود و نه نقدی بر منتقدانش می‌نگارد و تنها از حاضر نشدن مراجع تقلید 90 ساله برای مناظره گله می‌کند.
شبستری در پاسخ به خسروپناه یادداشتی با عنوان «چرا مراجع تقلید را به مناظره طلبیدم و چرا آنان نیامدند؟» نوشت و دلیل خود را برای مناظره با مراجع تقلید عنوان کرد که: به دنبال مشروط شدن سخنرانی‌ها به مناظره، با خود اندیشیده که اگر با چه کسانی مناظره کند، کار لغو انجام نداده است؟ و به این نتیجه رسیده که تنها رویارویی علمی مستقیم با «مراجع تقلید» آن هم در محیطی همچون دانشگاه تهران یا صدا و سیما می‌تواند مفید باشد.
وی در ادامه به چرایی حاضر نشدن مراجع برای مناظره پرداخت و دراین راستا، به تاریخ تفکر شیعه و مناظرات امام صادق(ع) و امام رضا(ع) ارجاع داد که برای رفع شبهات دینی، خود به صورت مستقیم وارد مناظره می‌شدند. وی همچنین در پاسخ به یادداشت دکتر خسروپناه که بر ضعف جسمانی مراجع تأکید کرده بود، تصریح کرد که این مدعا خلاف مشاهدات است چراکه همواره حوزه علمیه و رسانه ملی در ایام ماه مبارک رمضان از تدریس آن بزرگواران بهره می‌برند.
نکته دیگری که شبستری طرح کرد این بود که برخی می‌گویند مقدمات مناظره ممکن نیست؛ چراکه شاید برخی مراجع با اصطلاحاتی که شبستری در استدلال‌های خود به کار می‌برد، همچون اصطلاحات مربوط به هرمنوتیک جدید و فلسفه زبان‌های جدید، آشنا نباشند. او در پاسخ به این مدعا تأکید کرد که چنانچه آشنایی در این زمینه وجود ندارد، بنابراین نمی‌توان در ارتباط با صحت و سقم دیدگاه‌های او نیز به داوری نشست.
به دنبال این اتفاقات، دکتر سروش دباغ، پژوهشگر حوزه دین نیز در کانال خود، ضمن اعلام همدلی با شبستری، عنوان کرد: «پالایش و بازخوانی انتقادی سنت دینی، رکنِ رکین «نواندیشی دینی» است؛ هر یک از نواندیشان دینی متأخر، در دو سه دهه اخیر، به سهم خویش در این باب آثار چندی منتشر کرده‌اند. مباحثه و دیالوگ انتقادی با حافظان شریعت و صاحبان فتوا، در این میان راهکار مناسب و رهگشایی است.»
همچنین در واکنش به یادداشت «چرا مراجع تقلید را به مناظره طلبیدم و چرا آنها نیامدند؟» دکترمحمد محمدرضایی، نماینده آیت الله جعفر سبحانی، 6 دی ماه، رسماً به مجتهد شبستری نامه ای نوشت که آن را در رسانه ها منتشر کرد و از او خواست تا از مناظره طفره نرود: «خواهشمندم به دلایل ناصواب که مورد قبول جامعه علمی نیست، از مناظره طفره نروید و آمادگی خود را هرچه زودتر اعلام فرمایید.» اما آیت الله علی اکبر رشاد، رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران، 6 دی ماه، در پاسخ به شبستری گفت: «ضمن اینکه این اقدام فی‌نفسه مبارک و مطلوب است، اما جای تعجب است که جناب شبستری که طی سالیان متمادی پاسخگوی نقدهای علمی فراوان واردشده بر مطالب شان نبوده‌اند و همواره از مناظره با دیگران دم می‌زدند، چه رخ داده که اکنون علَم مناظره به دوش گرفته‌اند؟ و باوجود اینکه مدتی است استادان و فضلای حوزه و دانشگاه برای مناظره اعلام آمادگی کرده‌اند، آنها را بی پاسخ نهاده‌اند؟»
آیا مراجع تقلید مناظره با مجتهد شبستری را می‌پذیرند؟ یا شبستری به مناظره با چهره‌های حوزوی و دانشگاهی راضی می‌شود؟ باید منتظر ماند و دید این مباحثه قلمی چه سرانجامی می‌یابد.
با اندکی اضافات و تلخیص، برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار: 11دی 1395، شماره روزنامه: 6395، شماره صفحه: 15
برگزیده ها