سال‌هاست که در کشورهای پیشرفته‌ای که اقتصاد آنها بر پایه کشاورزی است الگوی کشت اجرا می‌شود و هیچ کشاورزی به غیر از آنچه الگوی کشت تعیین کرده، محصولی را کشت نمی‌کند. همین مسأله سبب شده میزان خسارت بخش کشاورزی در این کشورها به حداقل برسد، اما جای تأمل دارد که در کشورما بیشتر کشت‌ها سنتی و بر اساس تجربیات کشاورزان انجام می‌شود، چون کشاورزی ما فاقد الگوی کشت است. همین مسأله باعث شده قصه تلخ روی زمین ماندن محصولات کشاورزی هرساله به گوش برسد. دولتی‌ها و مسئولان، کشاورزان را به رعایت نکردن الگوی کشت مناسب و کشت بیش از نیاز بازار محکوم می‌کنند و کشاورزان کم کاری آنها را در خصوص تأمین نکردن زیر ساخت‌های مناسب مانند کارخانه‌های صنایع تبدیلی، ارائه ندادن الگوی کشت و نبود برنامه‌ریزی درخصوص خرید، هزینه‌های حمل و نقل و.... را از مهم‌ترین دلایل بروز این مشکل می‌دانند.

* کشت‌ها با شرایط اقلیمی متناسب نیست

چندی پیش«جواد وفابخش»، مجری مطالعات تغییر الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی در این خصوص گفت:«تا زمانی که منابع در دسترس مانند آب، خاک حاصلخیز، سرمایه، نیروی کار و ماشین‌آلات فراهم نباشد یا امکان فراهم شدنش موجود نباشد که کشاورز قدرت انتخاب بین محصولات متناسب با اقلیم و غیرمتناسب با اقلیم را داشته باشد معمولاً عوامل اقتصادی اثرات بیشتری در تعیین الگوی کشت خواهند داشت. نه تنها کشت‌های ما با شرایط اقلیمی متناسب نیست بلکه با نیاز و مصارف داخلی و صادرات کشور نیز منطبق نیست که نمونه آن را در مورد سیب زمینی و پیاز داریم که در یک سال با کمبود این محصول مواجهیم و در سالی دیگر بیش از نیاز داخلی تولید می‌کنیم که محصولات روی دستمان می‌ماند». هر چند در سال‌های اخیر توانسته ایم با اقدامات مناسب مصرف آب را مدیریت کنیم اما باید دراین حوزه بیشتر کار کنیم. مهم است کشاورز بداند محصولی که امروز تولید می‌کند متقاضی دارد یا اینکه آنقدر بازار اشباع شده که روی دستش می‌ماند و متضرر می‌شود. کشاورزهای ما باید به این باور برسند که اگر محصولی بدون در نظر گرفتن زنجیره تولید، کشت و روانه بازار شود محکوم به شکست است. داشتن برنامه الگوی کشت علمی و تناسب نوع محصولات با شرایط اقلیمی، پایداری تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی را تضمین می‌کند.

* رعایت نکردن الگوی کشت باعث ضرر می‌شود

«طهماسب غلامپور» مدیر صنایع جهاد کشاورزی هرمزگان در گفت‌ و‌ گو با «ایران» اظهار داشت: با توجه به کشت بالای محصولات کشاورزی در استان تاکنون ۱۰۰پروانه بهره‌برداری با هدف توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی صادر شده است. این واحد‌ها بین 600 تا 700 تن ظرفیت جذب ماده خام را دارند و 50 درصد نیاز استان را در تمامی بخش‌های زراعی، دامی، شیلاتی و... تأمین می‌کنند. با وجود این بخش زراعی به علت وسعت کشت و عرضه بالای محصولات با مشکلاتی رو به رو است.

* الگوی کشت در استان تهیه شده

وی ادامه داد: الگوی کشت در استان تهیه شده و کشاورزانی که تمایل دارند می‌توانند با مراجعه به جهاد کشاورزی الگوی مناسب را دریافت کنند اما تاکنون استقبال چندانی نشده است. همین موضوع باعث شده محصولی مانند گوجه که با مصرف بالای آب کشت می‌شود هر سال بیشتر از نیاز تولید شود و کشاورزان را متضرر کند. هر ساله ورود همزمان محصول گوجه چابهار، بوشهر، کنگان و بندرعباس به بازار باعث اشباع بازار و کاهش تقاضای این محصول می‌شود اما اگر الگوی کشت رعایت شود دیگر شاهد چنین مشکلاتی نخواهیم بود.از سوی دیگر کشاورزان به امید تازه خوری بیشتر و سود بیشتر در خارج از فصل رو به کشت یک نوع محصول می‌آورند به همین دلیل تمایل چندانی برای تحویل محصولات خود به کارخانه‌های صنایع تبدیلی ندارند، به طور مثال سال گذشته در استان کشت گوجه به اندازه‌ای بود که بازار اشباع شد و بیشتر محصول کشاورزان از بین رفت.

* امسال کارخانه‌های جدید رب، جذب محصول دارند

غلام‌پور خاطرنشان کرد: تولید رب گوجه در استان با ظرفیت 37 هزار و 500 تن در سال انجام می‌ شود.

3 مجوز دیگر هم برای ایجاد کارخانه رب صادر شده که یکی از آنها 15 و دیگری 10 هزار تن ظرفیت دارد. کار اجرایی آنها حدود 90 درصد پیشرفت داشته و بر اساس برنامه‌ریزی‌ها امسال این واحد‌ها جذب محصول دارند.

وی اظهار داشت: این مشکل هر ساله به وجود می‌آید اما کشاورزان باز هم به روش خود ادامه می‌دهند و به تغییر الگوی کشت توجهی ندارند. حتی الگوی کشت برای آنها تعریف شده و اخطاریه در این خصوص صادر شده اما رغبتی در این بحث جود ندارد.

* گوجه مشمول قانون خرید تضمینی نمی‌شود

با وجود آنکه کشاورزان وضعیت پیش آمده را بحران می‌دانند اما مدیر صنایع جهاد کشاورزی هرمزگان نظر دیگری دارد. وی در این مورد گفت: از آنجا که گوجه در فهرست محصولات مشمول قانون خرید تضمینی قرار ندارد کشاورزان باید در کشت این محصول دقت لازم را داشته باشند تا با مشکلات سال‌های گذشته رو به رو نشوند. تمام بخش‌ها باید برای حل این معضل اقدام کنند. ظرفیت صنایع تبدیلی در بخش‌های زراعی و باغی استان تکمیل نشده و به دنبال جذب سرمایه‌گذار و توسعه این بخش هستیم.

غلام‌پور خاطرنشان کرد: رفع این مشکل تنها در گرو توسعه صنایع تبدیلی نیست بلکه توسعه زیرساخت‌های صادراتی، حمل و نقل محصولات، ترویج الگوی مناسب کشت، زمان‌بندی بین استان‌ها برای برداشت محصول و... اولویت بیشتری دارد. باید به سمتی برویم که هماهنگی بین سیاست‌های وزارت کشاورزی و بهره برداران داشته باشیم تا شاهد بروز چنین معضلاتی در سال‌های آینده نباشیم.

* برنامه‌ریزی برای کشت محصولات مناسب در فصل تابستان

«محمد قاسمی‌نژاد»، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خوزستان نیز با بیان اینکه برنامه‌ریزی برای کشت تابستانه و پاییزه با توجه به اصلاح الگوی کشت انجام شده، گفت: در کشت تابستانه کاشت برنج بشدت کاهش یافته و برای کاشت دانه‌های روغنی مانند کنجد، تخم آفتابگردان که مصرف آب کمی دارند، برنامه‌ریزی کرده‌ایم. محصولات دیگر مانند سیب‌زمینی، پیاز و گوجه‌فرنگی که نوسان زیادی دارند، در هر شهرستان به مقدار مشخص کشت می‌شود. برای اینکه هر کشاورز به‌‌ همان میزان تعیین شده متعهد بماند، مازاد تولید از او خریداری نمی‌شود.

* کشاورز ارزش آب را می‌داند

وی مهم‌ترین مسأله را آموزش کشاورزان دانست و افزود: کشاورز بهتر از هر کسی ارزش آب را می‌داند و بیشترین سعی را برای جلوگیری از هدر رفت آن می‌کند. بهره‌وری آبیاری در بخش کشاورزی خوزستان در حد استاندارد کشورهای اروپایی نیست، اما این طور نیست که کشاورزان متوجه ارزش آب نباشند و آن را هدر بدهند. با وجود این اجرای مزارع ترویجی در حال انجام است و کارگاه‌های آموزشی و بازدید آموزشی به صورت مستمر با هدف آموزش کشاورزان و جلوگیری از هدررفت آب انجام می‌شود.

** برش

برنامه‌ریزی برای کشت محصولات مناسب در فصل تابستان

«محمد قاسمی‌نژاد»، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خوزستان: اصلاح الگوی کشت یکی از اهداف جهاد کشاورزی استان است. خوشبختانه الگوی کشت در استان تعریف مشخصی دارد و گیاهانی با مصرف آب کم در الگوی کشت قرار داده شده‌اند و بر همین اساس گیاهی مانند چغندرقند به‌عنوان یک محصول غده‌ای مورد نیاز در محصولات پاییزه آورده شده است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، صفحه 19 ، تاریخ انتشار: 27 تیر 1396 ، شماره: 6546.