شعارسال: پوشش و لباس مردم هر جامعه نشان از هویت و فرهنگ آن سرزمین دارد. در کشوری همچون ایران که دین در تمامی زمینه های زندگی مردم از نقش و جایگاه مهمی برخوردار است و بخشی از فرهنگ را تشکیل می دهد، لباس و نوع پوشش افراد نیز از این مقوله تأثیر می پذیرد. بدین شکل پاسداری و ارج نهادن به این ارزش و هنجار اجتماعی دارای بُعد ملی و دینی است.

زن جلوه ای از جمال و محبت الهی محسوب می شود و از نقشی اساسی و مهم در توسعه و تعالی جامعه برخوردار است. به همین منظور زنان کشور همواره به این امر آگاه بوده اند و در مسیر پاسداری از آن کوشیده اند.

حجاب و عفاف در دین اسلام جایگاه ویژه ای دارد، این آیین الهی برای حفظ فرد و جلوگیری از انحراف ها که ریشه در بی حجابی و رعایت نکردن پوشش صحیح دارد، حجاب را به عنوان عاملی برای تعالی جوامع قرار داده است تا افراد در سایه آن و با بهره گیری از دیگر مقوله های مذهب به سرمنزل مقصود دست یابند.

تجربه و پیشینه ملت ها نشان می دهد که هرگاه همگان به ویژه زنان، رسالت اصلی خود را درک کردند، منزلت و محبوبیت آنها حفظ شده، جامعه در سلامت بوده و ناهنجاری ها کاهش یافته است. به همین دلیل مهاجمان فرهنگی می کوشند تا دین زدگی و فرهنگ بی حجابی را در جوامع گوناگون نفوذ دهند و اندیشه همگان به خصوص زنان را در مسیر اهداف خود پیش برند و آنان را از دین و مذهب دور سازند که نمونه هایی از این موضوع را می توان در تاریخ معاصر مشاهده کرد، موضوعی که بارها، منشا شکل گیری بسیاری از درگیری ها و رخدادهای بزرگ و سرنوشت ساز تاریخ بوده است.

یکی از این رویدادها در دوره رضاخان به وقوع پیوست که آن، طرح کشف حجاب محسوب می شود. وی اعتقاد داشت، پیشرفت و توسعه ایران تنها از مسیر حرکت مستبدانه و با اجرای الگوی تجدد آمرانه ممکن است. از این رو، رضاخان در جریان مدرن سازی کشور، در صدد برآمد تا این حوزه از فرهنگ و سنت جامعه را دگرگون سازد. او تصور می کرد، با تغییر پوشش می تواند در راه تجددگرایی مردم گامی اساسی بردارد و در همین راستا در کنار بعضی اقدام های دیگر دستور تحول در نوع پوشش افراد جامعه را صادر کرد و پس از سفر به ترکیه در خرداد و تیر 1313 خورشیدی و دیدن کشف حجاب در آن کشور، پیگیری برای دستیابی به این موضوع را در دستور کار هیأت حاکمه کشور قرار داد.

از این رو قانونی را در ۱۷ دی ۱۳۱۴خورشیدی تصویب کرد که بر پایه آن، زنان و دختران ایرانی نمی توانستند از چادر، روبنده و روسری استفاده کنند. به همین دلیل رضاخان در جشن پایان تحصیل دختران در دانشسرای مقدماتی به صورت رسمی بر کشف حجاب تأکید کرد و این هنگامه را روز آزادی زنان لقب داد. وی در این مراسم همراه با همسر و دختران کشف حجاب کرده خود، شرکت یافت و همگان را متعجب ساخت.

امام خمینی(ره) معمار بزرگ انقلاب در سال های بعد درباره این قانون فرمودند: «مع الاسف زن در دو مرحله مظلوم بوده است یکی در جاهلیت...در یک موقع دیگر در ایران ما زن مظلوم شد و آن دوره شاه سابق و شاه لاحق بود با اسم این که زن را می خواهند آزاد کنند ظلم کردند به زن، زن را از آن مقام شرافت وعزت که داشت پایین کشیدند. زن را از آن مقام معنویت که داشت شیء کردند به اسم آزادی، ...، آزادی را از زن و مرد سلب کردند...مبدأ همه سعادت‏ها از دامن زن بلند می‏شود و مع الاسف زن را به صورت یک لُعبه در آوردند این پدر و پسر... آن قدر جنایات که به زن کردند، به مردان نکردند...»

«سجاد راعی گلوجه» کارشناس مرکز اسناد ریاست جمهوری و پژوهشگر تاریخ ایران دوره پهلوی، به مناسبت سالروز اجرای قانون کشف حجاب گفت: تغییر لباس مردان از هنگامه حکومت فتحعلی‏شاه و زنان از زمان ناصرالدین‏شاه قاجار آغاز شد. در تاریخ معاصر ایران، مساله کشف یا تغییر حجاب زنان را باید در جریان کلی غرب‏گرایی مورد بررسی قرار داد. از این رو باید بیان داشت که کشف حجاب در ایران پدیده خودجوش داخلی نبوده و محرک های خارجی داشته است. نخستین نشانه های این مقوله را می توان در دوره قاجار و عصر ناصری مشاهده کرد. ناصرالدین شاه با سفر به کشورهای خارجی و مشاهده زنان آن کشورها، آغازگر بی‏حجابی در دربار شد. سپس محفل های روشنفکری دومین مکان برای گسترش بی‏حجابی در دوره قاجار بودند که البته در قالب تجددخواهی آن را دنبال می‏کردند. فعالان جنبش زنان ایران نیز در دوره مشروطه بحث هایی در نقد حجاب طرح کردند.

این پژوهشگر تاریخ ایران در ادامه افزود: نقطه آغاز حرکت تغییر در فرهنگ حجاب به 1226خورشیدی بازمی‏گردد. هنگامی که یک زن در جریان یک سخنرانی بی نقاب و روبنده ظاهر شد و بدون حجاب مرسوم آن روز برای حاضران سخنرانی کرد. از آغاز دوره مشروطه و هم زمان با ورود اندیشه‎های غربی، مخالفت با حجاب به وسیله برخی افراد مورد بحث قرار گرفت. در نهایت هنگامی که رضاخان به سلطنت رسید، موضوع کشف حجاب مطرح شد. در آغاز سال‏های حکومت وی مساله آزادی زنان به برداشتن حجاب پیوند زده و حجاب مظهر عقب ماندگی دانسته شد، از این رو دولت‏ها برنامه کشف حجاب را به عنوان خواست عمومی دنبال کردند.

وی درباره حجاب در خاندان پهلوی اول یادآور شد: در نخستین روز فروردین 1306 خورشیدی «تاج‎الملوک» همسر رضاخان و دو دختر وی به نام های «شمس» و «اشرف» به حرم حضرت معصومه(س) در قم رفتند و چون حجاب معمول را استفاده نکرده بودند، مورد اعتراض یکی از واعظان قرار گرفتند. روز بعد رضاخان به قم رفت و «محمدتقی بافقی» از علمای آن دیار و پشتیبان آن واعظ را مورد ضرب و شتم قرار داد و از قم تبعید کرد. این رویداد نشان‎دهنده موضع رضاخان نسبت به حجاب بود. وی تصور می کرد پیشرفت و توسعه ایران تنها از روش حرکت مستبدانه و با اجرای الگوی تجدد آمرانه ممکن است.

این کارشناس اسناد در ادامه بیان داشت: کشف حجاب مهمترین سیاست دولت در نوسازی محسوب می‎شد. «مهدی قلی هدایت» سیاست مدار دوره قاجار پهلوی، از خط فکری مجله هایی همچون «فرنگستان» که از اروپا وارد می‎شد، یاد می‎کند، آن ها برخی مقوله های نفی شده در دین را پایه تمدن می‎ پنداشتند. محمدرضا پهلوی درباره اقدام پدر خود در کشف حجاب ادعا می‏کند یکی از مشکل های مهم و حیاتی کشور در آن عصر حجاب بوده است که از مدت‎ها پیش ذهن ترقی‎خواهان را به خود مشغول داشت و کوشش می‎شد راه‎حلی برای نجات زنان از وضع ذلت‎باری که دچار آن بودند، پیدا شود.

سجاد راعی گلوجه درباره سفر رضاخان به ترکیه و برنامه کشف حجاب وی، تصریح کرد: آن چه از سندهای تاریخی دوره پهلوی اول، به دست می آید این که است رضاخان از ابتدای سلطنت به‏ویژه از 1310خورشیدی مساله کشف حجاب زنان را در دستور کار خود قرار داده بود و با استفاده از روزنامه ها، نگارش مقاله ها، ایجاد «کانون بانوان»، برگزاری جلسه های سخنرانی، برپایی کنگره ها و ... این طرح را پیگیری می کرد. البته سفر رضاخان در 1313 خورشیدی به ترکیه، نقطه عطفی در تثبیت باور وی، مبنی بر ضرورت اجرای برنامه کشف حجاب، به شمار می رود. رضاخان پس از بازگشت از این سفر بارها با اشاره به پیشرفت ترکیه در آزادی زنان، به مقام های دولتی دستور داد آزادی زنان در ایران را دنبال کنند. مجری این سیاست نیز وزارت معارف و پس از 1317 خورشیدی وزارت فرهنگ بود و نظمیه از آنها پشتیبانی می کرد. نظمیه سیاست تنبیه معترضان به کشف حجاب را با شدت و خشونت تمام اجرا کرد و در این میان برخی از زنان برای در امان ماندن از نیروهای انتظامی تا شهریور 1320 خورشیدی که رضاخان استعفا کرد و از ایران تبعید شد، به خیابان‏ها نیامدند.

این پژوهشگر تاریخ ایران دوره پهلوی با اشاره به واکنش مردم در برابر کشف حجاب، اظهار داشت: در بیشتر شهرهای ایران و به ویژه شهرهای مذهبی مردم و روحانیان واکنش شدیدی در برابر کشف حجاب از خود نشان دادند. نخستین واکنش در شیراز از طرف «حسام‏الدین فالی» از علمای شیراز و مردم آن شهر بود که سرکوب شد. اما مهم‏ترین واکنش در مشهد رخ داد، قیام مسجد گوهرشاد در روزهای 19 تا 21 تیر 1314خورشیدی سبب کشته و مجروح شدن گروهی زیادی از معترضان شد. همچنین در واکنش به اجرای برنامه کشف حجاب رساله های زیادی در زمینه ضرورت کشف حجاب به نگارش درآمد.

سجاد راعی گلوجه با اشاره به پیامدهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کشف حجاب در جامعه ایران، گفت: پس از اعلام کشف حجاب، مأمورهای نظمیه به رویارویی با مقوله حجاب پرداختند که این امر سبب اختلال در ارزش‏های دینی شد و دوری مردم از حکومت را به همراه داشت. در این میان برخی از خانواده‏های ایرانی برای رهایی از برنامه کشف حجاب به کشورهای همسایه مهاجرت کردند. مردان با مأمورها درگیر شدند و زنان از خانه ها بیرون نمی آمدند تا با نیروهای دولتی روبرو نشوند. با اجرای این برنامه حضور زنان در عرصه‏های گوناگون اجتماع با مشکل های اساسی همراه شد. این طرح از نظر اقتصادی نیز باعث گرانی لباس شد، بازاریان از خانه‏نشین شدن قشر بزرگی از زنان و بی رونقی بازار اعلام نارضایتی کردند و اولیای مکتب‏خانه‏ها از حاضر نشدن دختران بر سر درس و رکود آموزش و پرورش سخن گفتند. در واقع هدف اصلی کشف حجاب تغییر شکل هویت اسلامی مردم بود.

این پژوهشگر تاریخ ایران در دوره پهلوی در پایان یادآور شد: دولت و حکومت ایران از زمان قاجار به بعد دچار بیماری و معضل «فورمالیسم» یا شکل‏گرایی شد. شباهت به غرب را با فرهنگ و تمدن غربی نتوانستند از یکدیگر تفکیک دهند. بدین شکل تنها آزادی را برداشتن حجاب زنان پنداشتند، بسیاری از طراحان و مجریان می گفتند که مقایسه ظاهر زنان ایرانی با زنان غربی سبب آزادی و پیشرفت آنها می شود، اما با 20 سال تلاش و تبلیغ و توجیه نه‏ تنها نتیجه ای به دست نیامد بلکه ذهنیت مردم از رضاخان و حکومت پهلوی تغییر کرد. مهدی قلی هدایت در کتاب «خاطرات و خطرات»، کشف حجاب را تقلید کورکورانه از غرب و رفتار غربی‏ها بیان کرده است. رضاخان این گونه فکر می کرد که آن چه غرب با عنوان تمدن بدست آورد، به سبب دوری از تقلیدها و ارزش‏های دینی و تغییر ظاهر بود. وی هیچ‏گونه آشنایی با فرهنگ و تمدن غرب نداشت و در تمام طول سلطنت خود تنها یک مسافرت به خارج از مرزهای ایران داشت که آن نیز سفر به ترکیه در خرداد 1313خورشیدی بود.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار خبر 17 دی 1394، کدمطلب: 81910907 (5089758)، www.irna.ir