شعارسال :خاورمیانه در آشوب است، آشوبی که چالشهای سیاسی منطقه را در سال 2018 بیش از پیش دشوار خواهد کرد.
الجزیره در مقالهای با اشاره به پنج مسئله مهم پیشروی خاورمیانه در سال آینده نوشت، برای پیشبینی تحولات خاورمیانه در سال آتی باید به پنج مسئله اصلی توجه کرد. این پرسشها به دلیل آثار مهم منطقهای و بینالمللی آن بسیار اهمیت دارد.
1. آیا پناهجویان سوری به خانه باز خواهند گشت؟
در حال حاضر 5.4 میلیون پناهجوی سوری در کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (UNHCR) ثبت نام کردهاند، که عمده آنها در کشورهای همسایه هستند: ترکیه (3.4 میلیون)، لبنان (1.5 میلیون) و اردن (650000 نفر). پناهجویان سوری در سال 2017 به تدریج به کشورشان بازگشتند، این مقدار احتمالا در 2018 و با افزایش امنیت و تنشهای اجتماعی- اقتصادی با رشد مواجه خواهد شد. اردن و ترکیه در مرزهای خود با سوریه مناطق حائل دارند و برای اجرایی کردن این تصمیم با مشکلات کمتری مواجه خواهند شد. با این حال، در مورد لبنان، کنترل مرزها به طور کامل در دست دولت سوریه است و چالش لبنان، رفع اختلافات سیاسی این کشور درباره دخالت در امور دمشق خواهد بود. احتمال بازگشت پناهجویان سوری میتواند پیشدرآمدی بر گفتوگوهای معلق شده صلح سوریه شود و تأثیر مثبتی در بازسازی این تلاشها و حاکمیت محلی داشته باشد.
2. قدس و بازسازی ائتلافهای منطقهای
با به رسمیت شناختن قدس (اورشلیم) به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی از طرف امریکا، بار دیگر فلسطین به مهمترین مسئله سیاست جهان اسلام بدل شد. آنکارا از واشنگتن فاصله خواهد گرفت، و عمان از ریاض. از طرف دیگر، ایران فرصت خواهد یافت تا متحدین بیشتری به دست آورد. از آنجایی که هیچ فرایند صلحی قابل تصور نیست، محمود عباس، رئیس جمهور فلسطین بیش از این تضعیف میشود و ناچار است ادبیات خود را بیشتر به حماس نزدیک کند. استراتژی ایالات متحده برای نزدیک کردن عربستان سعودی و اسرائیل علیه ایران نیز احتمالاً با چالشهایی مواجه خواهد شد. زیرا ریاض تلاش دارد تا در صورت افزایش تنشها در کرانه باختری رهبری مسئله فلسطین را به عهده بگیرد. با خاتمه یافتن جنگ در سوریه، قدس برای طرف فلسطینی و اسرائیلی محلی برای تقویت اتحادهای قدیمی و تشکیل ائتلافهای جدید خواهد شد.
3. تغییرات در ریاض: سیاستهای محلی تعیین کننده سیاست خارجی خواهند بود
پیشبینی ناپذیری محمد بن سلمان در 2017 احتمالا در سال آینده نیز ادامه خواهد یافت. وی پس از به قدرت رسیدن همواره سعی در تحکیم و تقویت قدرت خویش داشته است و پیشبینی میشود این روند همچنان ادامه پیدا کند. روندی که در تحولات خاورمیانه مؤثر خواهد بود. سیاست داخلی عربستان تأثیر زیادی در سیاست خارجی این کشور داشته و در عین حال توجه به آشوبهای داخلی را تضعیف کرده است. تحریم قطر زمانی آغاز شد که محمد بن نایف، شاهزاده پیشین سعودی مجبور به استعفا شد. ماه نوامبر، هنگامی که شاهزادهها و تجار سعودی در ریتز کارلتون بازداشت شدند، سعد حریری، نخست وزیر لبنان طی سفری که به ریاض داشت مجبور به استعفا شد. اگر بن سلمان با اطمینان پلههای قدرت را طی کند، سیاست خارجه عربستان ممکن است هر چه بیشتر به حالت پیشین خود تغییر رویه دهد. با این حال، نامشخص بودن سیاستها و رفتار شاهزاده عربی، عربستان سعودی را در سال 2018 بر سر دو راهی قرار خواهد داد.
4. بازگشت به صندوق رأی: عراق و لیبی
در سال 2018 شاهد بازگشت به صندوق رأی در کشورهای کلیدی منطقه خواهیم بود. انتخابات ریاست جمهوری مصر در ماه مارس و انتخابات پارلمانی لبنان در ماه مِی، نه تعجب برانگیر و نه بسیار مؤثر خواهد بود. با این حال، انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی لیبی (در اواسط 2018) و انتخابات پارلمانی عراق در ماه می اهمیت بسیاری خواهند داشت.
حیدر عبادی، نخستوزیر عراق پس از پیروزی علیه داعش و باطل اعلام کردن رفراندوم استقلال کردستان، نیاز به جلب رأی حداکثری در میان متحدانش دارد. او در حالی کمپین ضد فساد خود را در دوره منتهی به انتخابات به راه انداخته است که جریانهای طرفدار ایران به دنبال ائتلاف برای حمایت از نوری المالکی، نخست وزیر پیشین عراق هستند. حضور عبادی در قدرت شاید بهترین گزینه ایالات متحده برای کنترل ایران در عراق باشد. پرسش این است که آیا تهران برای دشوار کردن پیروزی عبادی از بازوی سیاسی خود در عراق استفاده خواهد کرد یا خیر.
انتخابات لیبی در سال 2018 همچنان از سرنوشت مبهمی رنج میبرد. این امکان وجود دارد که رقابتهای انتخاباتی داغی میان ژنرال کهنسال ارتش، خیلفه حفتر و سیفالاسلام، فرزند معمر قذافی شکل بگیرد. حفتر مایل است تا همراه رئیس حکومت وفاق ملی و با پشتیبانی سازمان ملل و احتمالاً تداوم نخست وزیری فیاض السراج، پیروز شود. با این حال باید دید که آیا این کشور آماده برگزاری انتخاباتی در سطح ملی و با امنیت خواهد بود، همچنین آیا رقبای انتخاباتی میتوانند با کنار گذاشتن بیاعتمادیها با همدیگر همکاری کنند؟
5. آیا داعش باز خواهد گشت؟
اقتدار مرکزی و کنترل جغرافیایی داعش از میان رفته اما خطر آن همچنان باقی مانده است. این گروه تروریستی و رادیکال به تدریج به تحرکات زیر زمینی تغییر رویه میدهد و احتمالاً در سوریه و عراق یا سایر نقاط جهان عملیات تروریستی انجام خواهد داد. با این حال باید دید آیا داعش با گروههایی نظیر القاعده متحد خواهد شد یا اینکه از خلاء قدرت در منطقه بهره خواهد برد و قدرت خود را باز خواهد یافت.
با تمام این اوصاف تاریخ خاورمیانه مملو است از وقایعی کمتر قابل پیشبینی، این عاملی است که تعیین کنندهترین نقش را در تحولات سال آتی ایفا خواهد کرد.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت خبری اعتمادآنلاین، تاریخ انتشار:30 آذر 1396 ، کدخبر: 150001،www.etemaadonline.ir