شعارسال: طبق آمارهای وزارت نفت، ایران در سال ۲۰۱۷م روزانه حدود ۲ میلیون و ۱۳۰ هزار بشکه نفت صادر کرده که ۶۲ درصد از این میزان به مقصد کشورهای آسیایی علی‌الخصوص هند و چین و ۳۸ درصد به مقصد اروپا حمل شده است. این روزها از قول خبرگزاری رویترز نقل می‌شود که پالایشگرهای اروپایی تحت تأثیر فشارهای آمریکا کاهش تدریجی خرید نفت خود را از ایران دنبال می‌کنند. بعد از اینکه شرکت ریلاینس که بزرگترین خریدار نفت ایران از هند بود، اعلام کرد که قصد توقف تدریجی خرید نفت را دارد، علی‌الظاهر شرکت‌های ساراس ایتالیا، رپسول و کپسا از اسپانیا و هلنیک پترولیوم از یونان نیز از کاهش تدریجی خرید نفت خود از ایران خبر داده اند (1). بخشی از این اظهارات البته یک مانور تبلیغاتی برای کاهش فشارهای آمریکا به‌شمار می‌رود، اما در نهایت چنانچه تحریم‌های نفتی آمریکا طی 3 تا 6 ماه آینده عملیاتی شده و اتفاق خاصی نیز نیفتد، باید انتظار کاهش تدریجی خریدهای نفتی جدی اروپا را داشت، به ویژه اینکه جای خالی ایران توسط نفت خام سنگین سعودی و روسی قابل‌جایگزینی است.

ابتکارهای انرژی ممکن از طرف ایران

با این حال، مسئولین وزارت نفت و اقتصاد طی ماه‌های آینده با استفاده و به استناد اظهارات حمایتی مقامات اروپایی می‌توانند با تحت‌تملک‌گرفتن یک یا چند زنجیرۀ پالایش و فروش فرآورده در اروپا نوعی استراتژی اقتصاد مقاومتی را در حوزه مراودات نفتی با اروپا پایه‌ریزی کنند. در سال‌های اخیر ایدۀ خرید چند مجموعۀ پالایشگاهی توسط ایران در اروپا مطرح شده که به نظر نگارنده هیچ‌گاه تاکنون زمینه برای اجرایی‌شدن آن فراهم نشده و باید در این ایام و پیش از اجرایی‌گشتن تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، در دستور کار مجدد مقامات وزارت‌خانه‌های نفت، اقتصاد، امور خارجه و بخش خصوصی از جمله اتحادیۀ صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشمی و نیز هلدینگ‌های تخصصی داخلی و خارجی قرار گیرد.

در اواسط 1394هخ و حدود 3-4 ماه بعد از انعقاد برجام میان ایران و 5+1 خبری منتشر شد مبنی بر مذاکرات اولیۀ مقامات ایرانی برای خرید چند پالایشگاه ورشکسته در یونان، ایتالیا و فرانسه. این مذاکرات علی‌الظاهر با بهانه‌گیری طرفین اروپایی مبنی بر لزوم رفع کامل تحریم‌ها ادامه نیافته است. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد اطمینان نسبی ناشی از افزایش و سپس، تثبیت فروش نفت ایران به اروپا نیز در ادامه عدم طرح این ابتکار توسط طرف ایرانی بی‌تأثیر نبوده باشد. به هر حال، باید بدانیم که کسب مالکیت مجموعه‌های اقتصادی در حال فعالیت و احیای مجدد آن‌ها تحت عنوان (Brownfield investment) یک استراتژی قابل‌اتکا در بازرگانی بین‌الملل محسوب می‌شود که می‌تواند کنترل قابل‌توجهی را بر بخش‌های مختلف زنجیرۀ ارزش برای سرمایه‌گذار فراهم کند. شرکت‌هایی نظیر رپسول یا توتال نه تنها پالایشگاه‌ها که ایستگاه‌های فروش فرآورده یا همان پمپ‌بنزین‌ها را نیز در سطح اروپا در اختیار دارند. در نیتجه، می‌توانند حداکثر سود را از نفتی که می‌خرند و پالایش می‌کنند، به‌دست آورند. با این حال، شرکتی نظیر رپسول اسپانیا دارای سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در آمریکاست که به مراتب بسیار از بیشتر حجم تجارت با ایران است و بر این اساس، وقتی باید بین منافع تجارت با ایران و منافع تجارت خود با آمریکا یکی را انتخاب کند، ناچار است دومی را برگزیند.

از سوی دیگر، می‌دانیم تعدادی از پالایشگاه‌های اروپایی طی سال‌های اخیر بسته شده یا در حال توقف تولید هستند که یک دلیل آن کاهش مصرف سوخت در اروپا و البته، عدم توان تأمین مواد خام با قیمتی رقابتی است(2). عامل دوم یعنی نفت ارزان مزیتی است که در صورت خرید یا اجاره به شرط تملیک چند پالایشگاه اروپایی، ایران می‌تواند بر آن مانور قابل‌توجهی داده و به‌تدریج به سمت افزایش بهره وری پالایشگاه نیز حرکت نماید. علاوه بر این، می‌توان نسبت به انعقاد قراردادهای مشارکت با صاحبان شبکه‌های عرضۀ فرآورده در اروپا، اقدام و بدین ترتیب، از سرمایه‌گذاری اولیه روی شبکۀ توزیع اجتناب نمود. ضمن اینکه امکان فروش فرآورده به توزیع‌کنندگان نظیر پتروپلاس، انی، رپسول، توتال و غیره نیز در قالب یک شرکت پالایش اروپایی- ایرانی با سهولت بیشتری وجود دارد. چنین شرکتی می‌تواند از کانال‌های فروش تمام یوروئی استفاده کرده و بدین شکل هیچ‌گونه چسبندگی و وابستگی با سیستم دلاری آمریکا نداشته باشد. فراموش نباید کرد که سرمایه گذاری در حوزۀ یورو، به طور نمونه، در چارچوب شرکت پالایش ایرانی-اروپائی می‌تواند حمایت‌های حقوقی اتحادیۀ اروپا را برای سرمایه‌گذار ایجاد کند و برای مثال، حق رقابت منصفانه با فعالان فعلی را در بازار اروپا برای این شرکت فراهم نماید. به منظور کاهش ریسک سرمایه‌گذاری می‌توان از پروتکل‌های اجاره به شرط تملیک یا لیزینگ بر اساس یک قرارداد حقوقی دقیق و اصولی استفاده نمود. در طولانی‌مدت نیز البته امکان سرمایه‌گذاری برای ساخت پالایشگاه در اروپا به صورت مشترک با طرف روپایی وجود دارد.

نتیجه‌گیری

مهم‌ترین نکته این است که در شرایط حاضر که دولت‌های اروپایی حداقل در بیان خود را متعهد به حفظ برجام و تضمین منافع اقتصادی ایران معرفی می‌کنند، فضای سیاسی و حقوقی برای انجام سرمایه‌گذاری‌ در پالایشگاه‌ها و شبکه‌های پخش فرآورده‌های نفتی اروپا توسط ایران بیش از هر زمان دیگری فراهم است. به عبارت دیگر، در شرایط فعلی حداقل به لحاظ سیاسی و رویه‌های اداری و قانونی دولت‌های اروپایی و اتحادیۀ اروپا نباید بر سر راه خرید پالایشگاه و فروش فرآورده‌های نفتی توسط ایران در اروپا مانع‌تراشی کنند. به‌ یاد داشته باشیم اقتصاد مقاومتی دارای ابعاد مختلفی است و باید در تمامی زمینه‌ها و حوزه‌ها حتی در عمق بازارهای اروپایی نیز دنبال شود.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت شمس، تاریخ انتشار: 28خرداد1397، کدخبر: 182211: www.npps.ir