مقدمهای بر پژوهشهای علوم اجتماعی
سرمایهگذاري در پژوهشهاي بخش علومانسانی و از آنجمله پژوهشهاي مرتبط با علوماجتماعی نسبت به سایر حوزههاي علمی از جذابیت کمتري براي سرمایهگذاران خصوصی برخوردار است. هرچند تأثیرات بلندمدت و کوتاهمدت این پژوهشها در جامعه بر کسی پوشیده نیست، عدم سوددهی اقتصادي مانع مهمی بر سر راه ارتباط مستقیم فارغالتحصیلان این بخش و بخش خصوصی بودهاست.
این تصور که پژوهشهای اجتماعی از نظر اقتصادی سودمند نیستند شاید تا حدود زیادی ناشی از محدودیت روشهای موجود برای اندازهگیری تأثیرات اقتصادی این دست پژوهشها بودهاست. این تأثیرات با استفاده از روشهای مستقیم معمول درک شدنی نیستند. در بسیاری از موارد، سود اقتصادی طرفین درگیر، مستقیماً به عنوان یکی از اهداف پژوهش اجتماعی مطرح نمیشود و بررسیهای بعدی نیز به دنبال اندازهگیری این تأثیرات نیستند. یافتن روشی برای سنجش سهم پژوهشهای علومانسانی در اقتصاد به گسترش هدفمند این پژوهشها یاری میرساند و به نوبۀ خود اعتماد و اتکای بخش خصوصی به یافتههای این پژوهشها، میتواند به افزایش بهرهوری بخش خصوصی منتهی شود.
عملکرد انجمن مطالعات اقتصادی و اجتماعی
دستیابی به روشی برای سنجش تأثیرات اقتصادی پژوهشهای علوم انسانی نیازمند بررسیهای فراوانی است. در این راه بیشک آگاهی از تجربههای مشابه بیفایده نخواهد بود. از سازمانهای معتبری که به تدوین روشی این برای سنجش این تأثیرات دست زدهاند انجمن مطالعات اقتصادی و اجتماعی ESRC بریتانیا است. این انجمن بزرگترین سازمان بریتانیایی است که بودجه پژوهشهای اقتصادی و اجتماعی در حوزههای دولتی، خصوصی و جامعۀ مدنی را تأمین میکند.
اولویت این سازمان سرمایهگذاری در طرحهایی است که چالشهای سیاسی و اجتماعی را هدف قرار میدهند و از نظر ملی مهم تلقی میشوند. بر طبق اطلاعاتی که در سایت ESRC ارائه شدهاست بودجۀ این سازمان در سال ۱۷-۲۰۱۶ نزدیک به ۱۹۲ میلیون پوند بودهاست که در حمایت از ۴۰۰۰ پژوهشگر به کار گرفتهشدهاست.
انجمن مطالعات اقتصادی و اجتماعی در کنار سرمایهگذاری در پژوهشهای اجتماعی، به بررسی تأثیرات این پژوهشها، مطالعه چگونگی تأثیرگذاری آنها و جستوجوی روشهایی برای ارزیابی این تأثیرات میپردازد. طبق راهنمای پژوهشهای این سازمان، تأثیرات یک پژوهش به معنای نتایج قابل مشاهدۀ پژوهش در اقتصاد و جامعه است. این تعریف دربرگیرندۀ تأثیرات دانشگاهی (که در تغییر درک از یک روش، نظریه یا کاربرد علمی مشاهده میشود) و تأثیرات اقتصادی و اجتماعی است.
تأثیرات پژوهش اجتماعی
در یک دستهبندی دیگر تمامی تأثیرات یک پژوهش اجتماعی در یکی از گروههای زیر میگنجند:
تأثیرات ابزاری که سیاستها و رفتارها را تحتتأثیر قرار میدهند، تأثیرات مفهومی که درک از یک مسئلۀ قانونی را تحتتأثیر قرار میدهند یا گفتگوهای آن حوزه را بازتعریف میکنند و ساخت ظرفیتها که از طریق پیشبرد مهارتهای تکنیکی و فردی محقق میشود.
انجمن مطالعات اقتصادی و اجتماعی در مطالعات موردی که روی طرحهای موفق انجام میدهد میکوشد تأثیرات هر پژوهش در هریک از حوزههای بالا را بسنجد. پژوهشهای این مؤسسه با آغاز از یافتههای هر پژوهش میکوشند به تأثیر آنها بر سیاستگذاران و افراد درگیر دست یابند. برای شناسایی تأثیرات اقتصادی هر طرح، ESRC روش چندبعدی و پیچیدهتری را در پیش میگیرد. برای محاسبات کمی مرتبط با هر طرح، پژوهشگران این سازمان میکوشند به درک درستی از معنای کیفی پژوهش دست یابند و با شناسایی طرفین درگیر، مطالعه اسناد مرتبط با پژوهش و مصاحبه با صاحبنظران به درکی نسبی از تأثیرات اقتصادی هر پژوهش دست یابند.
بررسی این مطالعات موردی از این نظر که نشان میدهند گاه پروژههای اجتماعی به چه روشهای پیشبینی نشدهای میتوانند از نظر اقتصادی طرفین درگیر را تحتتأثیر قرار دهند جالبتوجه است. در عینحال، ارائۀ شرحی از روش تخمین تأثیرات، هر پژوهش میتواند در تدوین روشهای مشابه برای سنجش پژوهشهای مشابه در ایران مفید باشد. در ادامه فهرستی از مهمترین سرفصلهای مطالعاتی این سازمان در ارتباط با بخشهای اقتصادی ارائه میشود که ارزش شرح و بسط بیشتری دارند.
همکاری تبادل اطلاعات
این مطالعه به بررسی نمونههای موفق ارتباط میان پژوهشگران علوماجتماعی و بخش خصوصی میپردازد. بررسی ۱۱ نمونه از ۲۵ پروژهای که در این دسته میگنجیدند نشان میدهد تحقیقات جامعهشناسانه سبب بهبود راهکارهای مدیریتی این شرکتها شده و هزینه و زمان لازم برای اجرای پروژهها را کاهش دادهاست. در ادامۀ این گزارش شرح کوتاهی از محتوای هر پژوهش و تأثیرات اقتصادی آن ارائه شدهاست. میتوان در این بخش با تشریح چند پروژه برتر علوم اجتماعی در چند قسمت بررسی کرد که:
ماهیت تأثیرات پژوهشهای علوماجتماعی بر بخش خصوصی چیست؟
چه عواملی دخیل در تأثیرگذاری بر اینگونه پژوهشهاست؟
نگرش بخش خصوصی دربارۀ پژوهشهای علوماجتماعی چیست و چگونه میتوان این بخش را به استفاده از نتایج پژوهشهای علوماجتماعی ترغیب کرد؟
برای بهبود کیفیت این همکاریها چه راهکارهایی پیشنهاد میشوند؟
بررسی ESRC در حوزۀ بادل اطلاعات چه دلالتهای روششناختی و مفهومی برای پژوهشهای مشابه در ایران دارد؟
پژوهش در حوزههای مرتبط با انرژی
انجمن مطالعات اقتصادی و اجتماعی حامی پروژههای زیادی در این بخش است. به طور مثال در ۲۰۰۵ این سازمان بودجۀ سه طرح مختلف در حوزۀ انرژی را تأمین میکرد. پژوهش Group Energy Sussex در زمینۀ سیاستهای لازم برای کاهش تولید کربن، طرحGroup Research Policy Electricity در زمینۀ پژوهش بازار، نوآوری و فناوری و سیاستگذاری در زمینۀ تغییرات جوی و پژوهشی دربارۀ بررسی سبک زندگی و ارتباط آن با ارزشهای اجتماعی و محیط زیست. پروژۀ بزرگ دیگری در این حوزه، طرح کاهش مصرف انرژی با استفاده از نور سفید است.
با جایگزین کردن نور سفید به جای نور زرد در خیابانهای بریتانیا ۱۱۳ گیگاوات در ساعت در مصرف انرژی صرفهجویی و۵,۴۵ مگاتن از تولید کربن بریتانیا کاسته شد. ESRC تخمین میزند که این پروژه در ۲۰۱۲ در حدود ۱۰ میلیون پوند از هزینههای دولتی کاستهاست. در عینحال، استفاده از نور سفید با تسهیل توانایی تشخیص چهرهها در شب، امنیت رهگذران را بالا بردهاست.
با استناد به این بخش میتوان با ارائه شرحی از موفقترین پروژهها بررسی کرد:
تأثیرات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی هر پروژه چیست؟
جزییات روش ESRC در تخمین هر گروه از تأثیرات چگونه است؟
سنجش تأثیر مراکز اقتصادی
ESRC در پژوهشهای مراکز اقتصادی متفاوتی سرمایه گذاری میکند. پژوهشهای اقتصادی در ESRC در یکی از سه مرکز «تحلیل اقتصادی خرد سیاستهای عمومی»، «پژوهشهای اقتصاد فضایی» و « مزیت رقابتی در اقتصاد جهانی» بررسی میشوند. گزارشهای ESRC در هریک از بخشها به مطالعۀ نمونههای موفق، نتایج آنها، روشهای کاربردیسازی ایدهها و اجراییسازی آنها میپردازد.
از سوی دیگر، بازبینی گزارش ESRC از کارکردهای مشترک مراکز اقتصادی تحتنظر خود، موضوع ارزشمند دیگری است که میتواند مورد استفاده قرار گیرد. این سازمان در سلسله پژوهشهایی، به تحلیل و بازبینی تجربه خود در سنجش تأثیرات پژوهشهای علومانسانی میپردازد و میکوشد به رشتههای مشترک میان این پژوهشها دست یابد. مهمترین مسیرهای تأثیرگذاری علوماجتماعی در این گزارش، ارتباط با جامعۀ مصرفکنندگان، همراه کردن مصرفکنندگان در فرآیند تولید، ارائۀ تصویری دقیق از بستر اجرای طرحها و ارائۀ حمایتهای مدیریتی و زیرساختی معرفی میشود. در انتهای این گزارش ملاحظات روششناختی بررسی این طرحها بازبینی و پیشنهاداتی برای بهبود آنها مطرح میشود.
با استناد به این بخش از فعالیتهای انجمن مطالعات اقتصادی و اجتماعی میتوان در چند قسمت بررسی کرد:
پیشینۀ تأسیس هر یک از سه مرکز پژوهش اقتصادی ESRC چیست؟
کدام پروژهها از نظر این بخش موفقیت بیشتری داشتهاند؟
تأثیرات هر یک از این پروژهها در حوزههای مختلف به چه شکل بودهاست؟
ESRC از چه روشی برای سنجش این تأثیرات استفاده کردهاست؟
فراتحلیل ESRC از کارکرد مراکز اقتصادی خود بر چه مسائلی تمرکز دارد و چگونه میتوان از این فراتحلیل در تدوین روشی مشابه برای جامعۀ ایران استفاده کرد؟
سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت بردار، تاریخ انتشار: 24مرداد1397 ، کدخبر: - : www.bordar-ensani.ir