شعار سال: «استيو منوشين»، وزير خزانه‌داري آمريکا، در صفحه توييتر خود نوشته است: «متوجه شدم سوييفت، سرويس بانک مرکزي و نهادهاي مالي تحريم‌شده ايران را قطع مي‌کند. سوييفت تصميم درست را مي‌گيرد و اين کار را براي حفاظت از يکپارچگي نظام مالي بين‌المللي انجام مي‌دهد». هفته پيش بود که جامعه جهاني ارتباطات مالي بين‌بانکي (سوييفت) اعلام کرد که دسترسي برخي بانک‌هاي نامشخص ايراني به اين شبکه مالي را به علت آنچه «ثبات و تماميت سيستم مالي جهاني» عنوان کرد، قطع کرده است؛ اما در اعلام سوييفت دسترسي «برخي» از بانک‌هاي ايران به اين شبکه مسدود شده بود که حالا به گفته وزير خزانه‌داري آمريکا «قطع کامل» دسترسي ايران در دستور کار شبکه تبادلات بين‌بانکي است. در برابر همه اين اظهارنظرات رئيس کل بانک مرکزي گفته است: «تحريم‌هاي اعلام‌شده قبلا از سوی بانک مرکزي پيش‌بيني شده و برنامه‌ريزي براي شرايط مختلف، حتي براي مواردي فراتر از اين تحريم‌ها انجام گرفته است». طبق اطلاعاتي که «شرق» به دست آورده، در غياب سوييفت، بانک مرکزي تصميم دارد با همکاري اروپا، وجوه حاصل از فروش نفت را در يک بانک اروپايي متمرکز کند و از اين طريق ايران مجاز خواهد بود از 28 کشور اروپايي کالا خريداري کرده و از طريق وجوه متمرکز در اين بانک پول خريد کالاهاي اروپايي را پرداخت کند؛ اما برخي کارشناسان اين اقدام سوييفت را ضدقانون اتحاديه اروپا مبني بر ادامه شراکت تجاري و مالي اروپا با ايران مي‌دانند و پيشنهاد مي‌دهند ايران

به ‌طوري ضمني در مذاکرات يا به‌ صورت رسمي از اروپا شکايت کند.

عقب‌نشيني سوييفت زير فشار آمريکا

«استيو منوشين»، وزير خزانه‌داري آمريکا، بدون ارائه سند و مدرک، از قطع کامل دسترسي ايران به شبکه تبادلات بين‌بانکي سوييفت در آينده خبر داد. او در حالي از قطع کامل دسترسي ايران به سوييفت خبر داده که فقط سه روز قبل از اين اعلام، سوييفت در بيانيه‌اي مختصر با اشاره به اينکه تعليق بانک‌هاي ايراني از دسترسي به اين سيستم مالي «قابل تأسف» است، اعلام کرد دسترسي برخي بانک‌هاي نامشخص ايراني به اين شبکه مالي را به علت «ثبات و تماميت سيستم مالي جهاني» قطع کرده است؛ بنابراين وزير خزانه‌داري آمريکا با به‌کاربردن واژه «قطع کامل» فشاري بر سوييفت وارد کرده است که هنوز مشخص نيست آيا اعلام اين خبر از سوي وزير خزانه‌داري آمريکا تنها يک ابزار فشار بوده يا در توافق با سوييفت حاصل شده است. البته رئيس کل بانک مرکزي معتقد است همه سطوح تحريم براي ايران پيش‌بيني‌پذیر بوده و براي آن چاره انديشيده‌اند. در پي اعلام تحريم‌هاي جديد دولت آمريکا عليه بانک مرکزي و بانک‌هاي ايران و اعلام قطع خدمات پيام‌رسان سوييفت، عبدالناصر همتي، رئيس کل بانک مرکزي‌ گفت: تحريم‌هاي اعلام‌شده قبلا از سوی بانک مرکزي پيش‌بيني شده و برنامه‌ريزي براي شرايط مختلف، حتي براي مواردي فراتر از اين تحريم‌ها انجام گرفته است. همتي تأکيد کرده است اقدامات لازم در راستاي تنظيم دقيق منابع و مصارف ارزي صورت گرفته و وضعيت ذخاير ارزي کشور به سطح مطلوب ارتقا داده شده است که انعکاس اين امر را در ايام اخير در ثبات بازارهاي پول و ارز شاهد بوده‌ايم. به گفته همتي، بانک مرکزي با توجه به احتمال قطع خدمات پيام‌رسان مالي سوييفت، سامانه‌هاي جايگزين را براي تعامل بانکي با کشورهاي طرف تجاري پيش‌بيني کرده است.

هرچند رئيس کل بانک مرکزي درباره ادامه ارتباطات مالي با اروپا و ديگر کشورهاي جهان اميدوار است؛ اما به گفته کارشناسان و با توجه به خبر «قطع کامل» دسترسي ايران به سوييفت تحريم‌هاي اين دور عليه ايران برخلاف آنچه به نظر مي‌رسيد، هرچه پيش مي‌رود، چشم‌انداز سخت‌تري در مقایسه با تحريم‌هاي ابتداي دهه 90 را تصوير مي‌کند.

اروپا ايران را بازي ندهد

پويا جبل‌عاملي، کارشناس اقتصادي، در‌اين‌باره توضيح داد: انسداد دسترسي ايران به سوييفت ضدقانون اروپا است که در اتحاديه اروپا به تصويب رسيد. بر مبناي اين قانون شرکت‌ها و بانک‌هاي اروپايي نمي‌توانند به دليل وضع تحريم‌هاي يک‌جانبه آمريکا عليه ايران، مراودات تجاري و مالي خود با ايران را قطع کنند؛ بنابراين اگر شبکه جهاني تبادلات بين‌بانکي سوييفت، ارتباط بانک‌هاي ايراني به اين شبکه را به ‌طور کامل قطع کرده است، ايران لازم است هم در مذاکرات خود از اروپايي‌ها شکايت کند و همچنين از مبادي رسمي شکايت خود را پيگيري کند. به نظر مي‌رسد اروپايي‌ها برخلاف قول‌ها و وعده‌هايي که به ايران مي‌دهند؛ يا از توان و قدرت کافي در برابر آمريکا برخوردار نيستند يا ايران را وارد بازي کرده‌اند.

او ادامه داد: البته قابل پيش‌بيني بود که سوييفت تحت فشار آمريکا، ايران را تحريم مي‌کند. اين اقدام در مراودات بانکي ما بسيار اثرگذار است و همچنين ما نتوانستيم از منافع بعد از برجام که از ارتباط با اروپا براي ما ايجاد شده بود، بهره‌مند شويم. تمامي نشانه‌ها و خبرها حاکي از اين است که آمريکا با تمام قوت در حال پيشبرد تحريم‌هاست و اروپايي‌ها نيز قدرت چنداني براي حاکميت اقتصادي‌شان ندارند.

به گفته جبل‌عاملي برخلاف تصور رايج، تحريم‌هاي فعلي بسيار دشوارتر از تحريم‌هاي ابتداي دهه 90 است. او توضيح داد: در سال‌هاي 90 و 91 خود آمريکا چند بانک را براي ارتباط مالي تعيين کرده بود و ما از اين مجراها مي‌توانستيم ارتباط تجاري‌مان را ادامه دهيم اما اکنون تمامي اين کانال‌ها مجهول است. براي مباحث بشردوستانه هيچ کانالي تعريف نشده يا شفاف نيست و درمورد تحريم‌هاي نفتي نيز گرچه گفته شده کشورهايي مانند کره و ژاپن مي‌توانند نفت ما را خريداري کنند اما هنوز مشخص نيست مثلا در معامله با اين کشورها چگونه مي‌توان وجوه نفتي را دريافت کرد و چگونه ما مي‌توانيم از اين وجوه استفاده کنيم. درحالي‌که در سال‌هاي ابتدايي دهه 90 اين کانال‌ها مشخص بود. بنابراين ما امروز نياز داريم براي راهکارهاي مقابله با تحريم بيشتر تأمل کنيم.

هرچند ديروز خبري مبني بر حذف بانک خاورميانه، بانک حکمت ايرانيان، بانک مهر ايران و مؤسسه مالي توسعه از فهرست تحريم در برخي رسانه‌ها منتشر شد، اما در پيگيري‌ها صحت اين خبر تأييد نشد. احمد حاتمي‌يزد، کارشناس بانکي در گفت‌وگو با «شرق» توضيح داد که اين بانک‌ها همچنان در فهرست تحريم هستند و اگر بنا بر قطع دسترسي کامل ايران از سوييفت باشد، اين بانک‌ها نيز امکان دسترسي خود به اين شبکه را از دست مي‌دهند. وحيد شقاقي‌شهري نيز با استناد به فهرست تحريم‌هاي خزانه‌داري آمريکا، عنوان کرد هيچ بانکي از فهرست تحريم حذف نشده اما برخي بانک‌ها فقط در فهرست SDN هستند که مربوط به حمايت از تروريسم و شبه‌نظامي‌هاست و در فهرست تحريم ثانويه آمريکا قرار ندارند.

درحال حاضر بيش از 9هزارو 700 بانک و مؤسسه مالي در ۲۰۹ کشور جهان عضو جامعه جهاني ارتباطات بانکي هستند. وزير خزانه‌داري آمريکا در توييت ديروزش، ماجرا را به کلي تغيير داده و از قطع ارتباط سوييفت با بانک مرکزي سخن گفته است. سوييفت در هر کشور يک نقطه دسترسي با عنوان SAP دارد که اين نقطه دسترسي در ايران، در بانک مرکزي قرار گرفته؛ ديگر بانک‌هاي عامل ايراني، از طريق اين SAP به سوييفت وصل مي‌شوند. اتصال ايران به سوييفت پيش از اين در ۲۷ اسفند ۱۳۹۰ و در نتيجه اعمال تحريم‌هاي اروپايي قطع و در روز ۲۷ دي ماه ۱۳۹۴ در نتيجه انعقاد برجام، مجددا وصل شده بود. اين اتصال البته به معناي اجبار بانک‌هاي کشورهاي خارجي به پذيرفتن تبادل پيغام‌هاي بانکي با بانک‌هاي ايران نبود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 19 آبان 97، شماره: 3287