شعار سال: صنعتگران يزد ناگزيرند با توجه به كمبود منابع آبي استان، يك‌بار‌مصرف‌بودن آب را فراموش كنند و بارها از آب در اختيار خود استفاده كنند، البته چندي است كه برنامه‌هايي هم براي استقرار صنايع كم‌آب‌خواه در دستور كار خود قرار داده‌اند. كمتر از دو درصد آب تجديدپذير كشور در بخش صنعت مصرف مي‌شود. بخش صنعت ضريب اشتغال‌زايي خوبي دارد و همواره در رقابت با بخش كشاورزي به‌عنوان توليدكننده محصولات استراتژيك براي كشور شناخته می‌شود. تبديل آب كشاورزي به آب صنعتي كار راحتي نيست، زيرا ممكن است به‌دليل جذابيت‌هاي بخش صنعت، يكباره سفره مردم خالي شود. بخش صنعت اگرچه آب كمي مصرف مي‌كند، اما در بسياري از بخش‌هاي آن، بازچرخاني چند‌باره آب به‌لحاظ مسائل بهداشتي مشكلي براي كسب‌وكار صنعتگران ايجاد نمي‌كند. با وجود اين در صنعت ايران هم آب يك‌بار‌مصرف است. آنچه صنايع يزد را از ديگر نقاط كشور متفاوت مي‌كند اين است كه آنها به آب خاكستري يا فاضلاب توليدشده در خطوط توليد خود به‌مثابه طلايي نگاه مي‌كنند كه تا حد امكان بايد به چرخه توليد بازگردد. به اين ترتيب، بسياري از صنايع يزد، با كمترين ميزان مصرف آب، به فعاليت خود ادامه مي‌دهند.

برنامه‌ريزي براي استحصال آب از بخار

صنعت كاشي و سراميك به‌عنوان يك صنعت آب‌بر در استان يزد توسعه پيدا كرده است. بسياري از منتقدان بر اين باورند كه يزد به‌عنوان يك منطقه خشك نبايد كاشي و سراميك داشته باشد، اما ناهيد غلام‌نژاد، مدير محيط زيست و كيفيت منابع آب شركت آب منطقه‌اي يزد، مي‌گويد: 90 درصد كارخانه‌هاي كاشي و سراميك يزد سيستم بازچرخاني پساب دارند. خاك رس، مواد معدني اوليه مناسب همچنين فلوسپات و كائولن در يزد فراوان است و به‌دليل فراواني اين مواد اوليه، سرمايه‌گذاراني با ايجاد صنايع كاشي و سراميك در قلب كوير، گل خام را در كوره‌هاي داغ مي‌پزند تا مصالح مورد نياز مردم را تأمين كنند. همين صنعت‌گران براي بخار آبي كه از پختن كاشي و سراميك حاصل مي‌شود هم برنامه دارند. امين زارع، سرپرست يكي از كارخانه‌هاي كاشي و سراميك، كل آب مصرفي واحد متبوع خود پس از اجراي طرح‌هاي بازچرخاني آب را بين يك تا يك‌و‌نيم ليتر در ثانيه اعلام كرده و مي‌گويد: بدون بازچرخاني آب به پنج ليتر در ثانيه آب نياز داريم. ازآنجايي‌كه سيستم ما باز است و آبي كه يك بار بازچرخاني شده، در مرحله توليد گرانول از دسترس ما خارج مي‌شود، قصد داريم بخار آب خروجي كوره سراميك‌پزي را هم استحصال كنيم. او اضافه مي‌كند. يك بار براي استحصال آب از دودكش كوره سراميك‌پزي عملياتي اجرا كرديم و توانستيم چهار ليتر در دقيقه آب به دست بياوريم. قصد داريم اين برنامه را به شيوه‌ای اقتصادي‌تر اجرائي كنيم.

پناه‌بردن به فاضلاب به‌دليل درجه سختي آب

صنايع كاغذسازي هم از آن صنايعي است كه كم آب نمي‌خواهد، به‌ویژه اگر صاحبان صنعت قصد داشته باشند با بازيافت كاغذهاي باطله، كاغذهاي جديد براي بسته‌بندي و تهيه كنند. مصطفي شهسواري، مدير اداري يكي از كارخانه‌هاي بازيافت كاغذ در يزد، در گفت‌وگو با «شرق» عنوان مي‌كند: شركت متبوع او روزانه 500 متر مكعب آب از چاه مصرف مي‌كرده است اما چون درجه سختي آب زياد بوده و ورود اين آب به خط توليد، زحمت زيادي براي اين مجموعه توليدي ايجاد مي‌كرده است، ترجيح داده‌اند كه از فاضلاب تصفيه‌شده شهر يزد در مجموعه خود استفاده كنند. او اضافه مي‌كند: خروجي پساب تصفيه‌خانه فاضلاب يزد با درجه اسيديته شش تا 7.5 و درجه شوري دو تا سه هزار، وارد اين كارخانه مي‌شود و دو سالي است كه جايگزين آب چاه شده است. به اين ترتيب، رنج آنها براي استفاده از آب در اين مجموعه توليدي به حداقل رسيده است.

توليد كاغذ سنگي بدون مصرف آب

اگرچه بسياري از صنايع يزد از طريق بازچرخاني آب يا اتصال به پساب تصفيه‌شده شهر يزد مصرف خود را به حداقل رسانده‌اند اما گروه‌هاي ديگري هم هستند كه به استقرار صنايعي در اين منطقه كم‌آب فكر مي‌كنند كه حداقل مصرف آب را داشته باشد. يك گروه سرمايه‌گذاري كه با سرمايه‌هاي مردم يزد، وارد فعاليت‌هاي مختلف اقتصادي شده است، به فكر احداث مجموعه توليد كاغذ از سنگ در شهر يزد افتاده است. البته متوليان اين مجموعه معتقدند راه‌اندازي چنين صنعتي كار ساده‌اي نيست و اطلاعات غلط درباره توليد كاغذ سنگي در ايران فراوان است و آنها با آزمون و خطا به فرمول توليد كاغذ از سنگ رسيده‌اند زيرا چين كه سازنده دستگاه توليد كاغذ سنگي است، فرمول غلط در اختيار خريداران خط توليد قرار مي‌دهد و با فرمول چين، نمي‌توان كاغذ سنگي توليد كرد. حالا كه آنها روي پاي خود ايستاده‌اند، تأكيد مي‌كنند كه مجموعه آنها از نظر مصرف آب، هيچ باري روي دوش استان يزد نمي‌گذارد. اميراحمد سميعي، مديرعامل اين شركت توليدكننده كاغذ از سنگ، با اشاره به تجزيه‌پذير‌بودن 75 درصد كاغذ سنگي توليد‌شده در مجموعه تحت مديريتش، اين صنعت را صنعتي سبز معرفي مي‌كند، زيرا علاوه بر جلوگيري از قطع درختان، كارخانه آنها گنداب خروجي ندارد و مانند ديگر كارخانه‌هاي كاغذسازي، همراه با فاضلاب آنها، اسيد به محيط وارد نمي‌شود.

او مبلغ قبض آب اين كارخانه در سال گذشته را شش ميليون تومان اعلام مي‌كند و ادامه مي‌دهد: هزينه پرداختي مربوط به آب مصرف‌شده براي آبياري فضاي سبز و شرب پرسنل بوده است.

سميعي مدعي است كه به‌ازاي هر تن كاغذ معمولي 65 ليتر آب مصرف مي‌شود، اما صنعتي كه آنها راه‌اندازي كرده‌اند، هيچ آبي مصرف نمي‌كند.

توليد فولاد كم‌آب‌بر

بزرگ‌ترين انتقادها به يزد، استقرار صنعت فولاد آب‌بر در استاني است كه براي تأمين نيازهاي آب شربش هم با مشكل مواجه است اما محمد اياز، سرپرست واحد آب‌رساني شركت فولاد آلياژي ايران از تدابير ويژه براي كاهش مصرف آب در اين واحد صنعتي خبر مي‌دهد. او مدعي مي‌شود: مصرف آب به‌ازاي هر تن فولاد در مجموعه ما بين 500 تا 600 ليتر است اين در حالي است كه فولاد مباركه اصفهان به‌ازاي هر تن فولاد، سه هزار و 500 ليتر آب مصرف مي‌كند.

اياز با اشاره به اينكه در اين واحد توليدي، آهن قراضه ذوب و ريخته‌گري مي‌شود و در نهايت از آن آهن اسفنجي به‌دست مي‌آيد، خط توليد اين شركت را داراي كمترين ميزان مصرف آب توصيف مي‌كند. به گفته او، حتي آب غليظ خروجي از خطوط توليد هم از طريق اسمز معكوس تصفيه مي‌شود و به خطوط توليد بازمي‌گردد.

سرپرست واحد آب‌رساني شركت فولاد آلياژي ايران مدعي مي‌شود با همان ميزان آبي كه در اختيار داشته‌اند، توانسته‌اند ميزان توليد فولاد در اين مجموعه را دو برابر كنند. او مي‌گويد: ما به جاي آنكه پساب اسمز معكوس خود را تبخير كنيم، اين آب را براي خنك‌كاري سرباره‌ها مي‌فرستيم و آب باكيفيتي كه در گذشته براي خنك‌كاري سرباره‌ها استفاده مي‌شد، به فضاي سبزمان اختصاص داديم. اياز تأكيد مي‌كند: انتظار داريم با استفاده از پساب سيستم اسمز معكوس، مصرف آب در اين واحد توليدي بيشتر اصلاح شود.

تلاش شهرك‌هاي صنعتي براي تصفيه فاضلاب

به گفته ناهيد غلام‌نژاد، مدير محيط زيست و كيفيت منابع آب شركت آب منطقه‌اي استان يزد، شهرك‌هاي صنعتي اين استان اكثرا تصفيه‌خانه فاضلاب دارند و از خروجي اين تصفيه‌خانه‌ها براي آبياري فضاي سبز استفاده مي‌شود و حتي فضاي سبز هم با سيستم قطره‌اي آبياري مي‌شود. اگر آب اضافي در شهرك‌ها وجود داشته باشد به تانكرها فروخته مي‌شود تا در راهسازي براي ماسه‌شويي به كار گرفته شود. او ادامه مي‌دهد: وجود آب مازاد بيشتر در فصل سرما رخ مي‌دهد كه نياز فضاي سبز به آب كمتر است. مدير محيط زيست و كيفيت منابع آب شركت آب منطقه‌اي استان يزد همچنين عنوان مي‌كند: در شهرك‌هاي صنعتي، برخي واحدهايي كه پساب خروجي آنها بسيار سمي است، اقدام به تصفيه پساب و سپس تحويل آب تصفيه‌شده به سيستم تصفيه‌خانه فاضلاب شهرك‌هاي صنعتي مي‌كنند. در بازديد از يكي از شهرك‌هاي صنعتي يزد، حبيب راهي، مدير HSEE شركت شهرك‌هاي صنعتي يزد، توضيح مي‌دهد كه در بسياري از شهرك‌هاي صنعتي، دبي ورودي به تصفيه‌خانه فاضلاب متغير و كيفيت آن متفاوت است، به همين دلیل ناگزيريم قبل از ورود به عمليات تصفيه، كار يكسان‌سازي را در مخازن ويژه‌اي انجام دهيم تا پس از آن عمليات تصفيه انجام شود.

او دبي ورودي فاضلاب اين شهرك صنعتي را 300 مترمكعب در شبانه‌روز اعلام مي‌كند و مي‌گويد: از اين آب براي آبياري فضاي سبز استفاده مي‌شود. محمدرضا نعمتي، مدير داخلي يكي از كارخانه‌هاي نساجي واقع در شهرك صنعتي يزد، هم مجموعه‌اي را مديريت مي‌كند كه به دليل متفاوت‌بودن كيفيت فاضلاب خروجي‌اش، رأسا اقدام به راه‌اندازي يك سيستم تصفيه فاضلاب كرده است. او مي‌گويد: هنوز امكان بازگرداندن پساب تصفيه‌شده به خطوط توليد را نداريم. نعمتي ميزان آب مورد نياز اين مجموعه را بسته به اينكه رنگ‌رزي در آن روز انجام شود يا نه، بين سه تا 15 هزار ليتر اعلام مي‌كند. فتوحي، مدير شركت دانش‌بنياني كه به كمك نعمتي آمده و سيستم تصفيه جديدي را به مجموعه او معرفي كرده است، درباره دستگاه تصفيه فاضلاب ابداعي خود عنوان مي‌كند: اين دستگاه بدون فيلتر و با نيروي گريز از مركز، ذرات معلق را از آب جدا كرده و اين ذرات را به صورت كيك جامد از خروجي طراحي‌شده براي دستگاه به بيرون هدايت مي‌كند. از خروجي ديگر دستگاه هم آب بي‌رنگ شفاف و بي‌بو خارج مي‌شود. به گفته فتوحي، براي جداسازي ذرات معلق در فاضلاب از مواد منعقدكننده استفاده مي‌شود و كيك جامد خروجي دستگاه را مي‌توان سوزاند يا دفن كرد.

توليد گل از قطره‌هاي آب

توسعه گلخانه‌ها كه حرف و حديث‌هاي زيادي براي مردم يزد به همراه داشته است، در‌حال‌حاضر در زمين‌هاي كشاورزي انجام مي‌شود كه آب چاه دارند. توسعه گلخانه‌ها مصرف آب كشاورزي را به ميزان زيادي كاهش مي‌دهد اما ابتكارات گلخانه‌داران يزدي هم در نوع خود جالب است. جواد كبيري كه در يزد گلخانه‌اي هيدروپونيك دارد و به توليد توت‌فرنگي مشغول است، براي قطره‌هاي آبي كه از رديف‌هاي حاوي بوته‌هاي توت‌فرنگي ممكن است بر زمين بريزد، هم برنامه دارد. او مي‌گويد: ما در گلخانه هيدروپونيك بايد آب را با درجه شوري يا سختي 550 تا 600 استفاده كنيم. طبق فرمول عناصر را به آب اضافه مي‌كنيم تا درجه شوري به هزار و 200 برسد. بوته‌هاي توت‌فرنگي به EC حساس‌اند بنابراين بايد خيلي دقت كنيم. وقتي شروع به آبياري گلدان‌هاي توت‌فرنگي مي‌كنيم، اولين قطره آب كه از زير گلدان‌ها خارج شد، به مفهوم كفايت آبياري است اما من براي اينكه اين آب هدر نرود، سال گذشته در زير رديف‌هاي توت‌فرنگي ريحان كاشتم و امسال هم قصد دارم پايه‌هاي گل محمدي را در زير گلدان‌هاي هيدروپونيك بكارم تا با اين قطره‌هاي آب، گل شاخه بريده توليد كنم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 22 اسفند 97، شماره: 3389