شعارسال: در سال‌های اخیر با خشکسالی‌های پی‌درپی و تغییرات اقلیمی، متوسط بارندگی در کشور به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته که این امر خود را در قالب مناقشات اجتماعی- امنیتی نشان داده است. در سال جاری نیز اگرچه با بارندگی‌های سیل‌آسای اولین روز‌های سال، فرضیه پایان دوره خشکسالی و ورود ایران به دوره ترسالی از سوی برخی مسئولان مطرح شد، اما کارشناسان اقلیم‌شناس با تبیین علمی اثبات کردند این تصور، تصوری خام و فاقد پشتوانه عملی بوده و همچنان خطر تنش آبی برای ایران وجود خواهد داشت.

در نتیجه کمبود و تنش‌های آب شرب، مساله‌ای نیست که با بارندگی‌های اخیر رفع شده باشد، چنانکه بررسی‌های یکی از مراکز پژوهشی نشان می‌دهد اگر در مدیریت مصرف آب چاره‌اندیشی نشود، در سال ۱۴۰۰ تنش آب شرب ۸۰ درصد از کل جمعیت شهری ایران را دربر خواهد گرفت.

اینکه چگونه می‌توان از تنش آب شرب در کشور جلوگیری کرد، خود نیازمند پژوهش‌های مفصل است، اما آنچه همه مراکز پژوهشی کشور بر آن متفق‌القولند این است که در کنار دوره‌های پی‌درپی خشکسالی و موقعیت جغرافیایی طبیعی ایران، یکی از دلایل اصلی ورود ایران به تنش آبی، مصرف بی‌رویه آب شرب است به‌طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد هر ایرانی در حالی ۲۰۸ لیتر در شبانه‌روز آب شرب مصرف می‌کند که این میزان در سطح جهان ۷۰ تا ۸۰ لیتر و در کشور‌های پرآب بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ لیتر است. همچنین نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد بین استان‌های کشور، شهروندان تهرانی بین دو تا سه برابر شهرنشینان دیگر استان‌های کشور آب مصرف می‌کنند.

مصرف بالای شهروندان تهرانی از این منظر دارای اهمیت است که بررسی جزئیات مصرف بین مناطق ۲۲ گانه شهر نشان می‌دهد مناطق شمال شهر تهران در یک محدوده با جمعیت ۱.۴ میلیون نفری (سهم ۱۴.۷ درصدی از جمعیت) حدود ۲۲.۷ درصد آب شرب شهر تهران را مصرف می‌کنند. علاوه‌بر این، از مجموع ۲۲.۷ درصدی مصرف کل آب شرب شهری در منطقه شمال شهر تهران، ۱۰ درصد آن برای مصارف لوکس ازجمله استخر، سونا و جکوزی صرف می‌شود. حال اینکه چگونه دولت اجازه می‌دهد آب شرب با یارانه بسیار زیاد صرف مصارف غیرشرب شود، خود داستان قابل‌تاملی است.

در این زمینه اگر نگاهی به پیوست سوم بودجه سال ۹۸ بیندازیم، متوجه می‌شویم اغلب شرکت‌های دولتی آب و فاضلاب و آب منطقه‌ای جزء شرکت‌های زیان‌ده هستند که دولت باید با منابع بیت‌المال آن‌ها را سرپا نگه دارد. علاوه‌بر مصرف بی‌رویه، بررسی‌ها نشان می‌دهد ۲۵ درصد از آب شرب شهری عملا هیچ درآمدی برای دولت نداشته و به سه شیوه یعنی در لوله‌های انتقال آب، مصارف غیرمجاز و تاسیسات شهری از دست می‌رود. حال این سوال مطرح می‌شود که اساسا چرا باید آب شرب شهری با قیمت ارزان در اختیار مصارف لوکس قرار بگیرد و اینکه چرا باید هزینه مصارف لوکس ثروتمندان از جیب شهروندانی پرداخت شود که تنها درآمد آن‌ها یارانه نقدی است.

مصرف آب هر تهرانی ۵.۶ برابر متوسط جهانی

براساس آمار‌های وزارت نیرو، در سال ۹۷ متوسط مصرف یک شبانه‌روز (۲۴ ساعت) هر مشترک خانگی در ایران حدود ۶۸۹ لیتر بوده است؛ اما این آمار میانگین نمی‌تواند الگوی مصرف در کشور را به‌طور مشخص بیان کند. بر این اساس اگر مصرف در استان‌ها بررسی شود، می‌توان الگوی مصرف را دقیق‌تر ترسیم کرد. در این زمینه بررسی آمار‌های ارائه‌شده از سوی معاونت اقتصادی وزارت نیرو نشان می‌دهد مشترکان خانگی در استان تهران با مصرف ۱۴۸۸ لیتر در شبانه‌روز، بالاترین مصرف آب را در کشور و البته در جهان دارند.

پس از تهرانی‌ها، هر مشترک البرزی با مصرف ۱۲۸۵ لیتر در شبانه‌روز، دومین پرمصرف آب کشور است. پس از البرزی‌ها، اهوازی‌ها با مصرف ۷۷۴ لیتر، مازندرانی‌ها با مصرف ۷۳۲ لیتر و قمی‌ها با مصرف ۶۸۷ لیتر به‌ترتیب در رتبه‌های سوم، چهارم و پنجم قرار دارند. اما از پرمصرف‌ها که بگذریم، مشترکین استان‌های خراسان‌شمالی، خراسان‌رضوی، خراسان‌جنوبی، سمنان و چهارمحال‌وبختیاری به‌ترتیب با مصرف ۴۰۳ لیتر، ۴۱۰ لیتر، ۴۱۴ لیتر، ۴۴۶ لیتر و ۴۴۸ لیتر آب در شبانه‌روز، کم‌مصرف‌ترین مشترکان خانگی آب کشور بوده‌اند.

همان‌طور که مشخص است، آمار مذکور مربوط به هر مشترک بود، حال اگر بعد خانوار را برای هر مشترک به‌طور میانگین ۳.۳ نفر در نظر بگیریم، هر تهرانی در شبانه‌روز ۴۵۱ لیتر آب مصرف می‌کند که ۵.۶ برابر میانگین جهانی است. پس از تهرانی‌ها، هر شهروند البرزی در شبانه‌روز ۳۸۹ لیتر، هر اهوازی ۲۳۵ لیتر، هر مازندرانی ۲۲۲ لیتر و هر قمی ۲۰۸ لیتر آب مصرف می‌کنند؛ اما درمورد کم‌مصرف‌ها نیز شهروندان خراسان‌شمالی با مصرف ۱۲۲ لیتر در شبانه‌روز، کم‌مصرف‌ترین شهروندان کشور هستند. پس از شهروندان خراسان‌شمالی، مصرف هر شهروند خراسان‌رضوی ۱۲۴ لیتر، در خراسان‌جنوبی ۱۲۵ لیتر، در سمنان ۱۳۵ لیتر و در چهارمحال‌وبختیاری ۱۳۶ لیتر است. در یک جمع‌بندی، مصرف آب تهرانی‌ها نسبت به مصرف شبانه‌روزی در ۱۳ استان کشور بین سه تا ۳.۷ برابر و در سایر استان‌ها نیز بین دو تا ۲.۸ برابر است.

۲۲ درصد آب تهران در شمال شهر مصرف می‌شود

بررسی الگوی مصرف آب در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران نکات قابل‌تاملی دارد. در این زمینه از اطلاعات شرکت آب و فاضلاب شهری تهران استفاده شده که مناطق ۲۲ گانه تهران را در ۶ منطقه مدیریت می‌کند. بررسی داده‌های آماری این سازمان نشان می‌دهد در سال ۹۷ مجموعا در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران به‌همراه بخش‌هایی از باقرشهر، کهریزک، حسن‌آباد فشافویه، قیام‌دشت و خاورشهر ۹ میلیون و ۶۸۳ هزار نفر زندگی می‌کنند که میزان مصرف این جمعیت ۸۹۱ میلیون و ۱۰۵ هزار مترمکعب بوده است. به‌عبارت دیگر، این جمعیت ۹.۶ میلیونی به‌طور متوسط در سال ۹۷ حدود ۹۲ مترمکعب به‌ازای هر نفر آب شرب شهری مصرف کرده‌اند.

منطقه یک: بین مناطق، منطقه یک با داشتن ۱۴.۷ درصد جمعیت شهر تهران (۱.۴ میلیون نفر) حدود ۲۲.۷ درصد از آب شرب شهری تهران را مصرف کرده است. منطقه یک آب و فاضلاب شهری تهران شامل مناطق دیباجی، شمیران و شهرک غرب است.

منطقه دو: منطقه دو با داشتن ۱۴.۶ درصد از جمعیت شهر تهران، ۱۸.۵ درصد از کل آب شهر را مصرف کرده است. این منطقه شامل بخش عمده محدوده شهرداری منطقه ٦ و کل منطقه هفت است.

منطقه سه: این منطقه با سهم ۱۷.۳ درصدی از جمعیت شهر تهران، حدود ۱۹.۳ درصد از آب شرب شهری را مصرف کرده است. منطقه سه شامل محدوده شهرداری منطقه پنج و بخشی از محدوده شهرداری‌های مناطق ۲، ۶ و ۲۲ است.

منطقه چهار: این منطقه با سهم ۱۴.۵ درصدی از جمعیت شهر، ۱۲.۳ درصد از آب شرب شهری را مصرف کرده است. مناطق بهارستان، سلیمانیه و افسریه زیرمجموعه این منطقه هستند.

منطقه پنج: این منطقه دیگر منطقه تهران است که با سهم ۱۷.۷ درصدی از کل جمعیت تهران، سهمی ۱۱.۵ درصدی در مصرف آب دارد. منطقه پنج شامل کل محدوده شهرداری‌های مناطق ۹، ۱۰، ۱۸ و بخشی از محدوده شهرداری منطقه ۱۱ و ۱۷ است.

منطقه شش: این منطقه نیز با سهمی ۱۲.۳ درصدی از کل جمعیت شهری تهران، سهم ۱۵.۷ درصدی از مصرف آب شرب تهران دارد. منطقه ۶ شامل مناطق ۱۷ شهریور، نازی‌آباد، شهرری، باقرشهر، کهریزک، حسن‌آباد فشافویه، قیام‌دشت و خاورشهر است.

در یک جمع‌بندی مشخص شد منطقه یک با سرانه ۱۴۲ مترمکعب و منطقه دو با سهمی ۱۱۷ مترمکعبی از مصرف آب شرب تهران بالاترین مصرف آب شرب را در تهران دارند. مصرف بسیار بالای آب شرب در این مناطق از این منظر مهم است که براساس مطالعات مراکز پژوهشی، ۱۰ درصد کل آب شرب شهری تهران در این منطقه صرف استخر‌های مشترکین می‌شود. اینکه چرا باید آب شرب شهری با قیمت ارزان صرف مصارف لوکس در مناطق شمال شهر شود و البته هیچ اقدامی برای تغییر الگوی مصرف در این مناطق انجام نشود، خود جای تاسف دارد. در این زمینه بررسی‌ها نشان می‌دهد دولت برای هر مترمکعب آب شرب شهری بیش از ۸۰۰ تومان یارانه می‌دهد.

۲۵ درصد آب کشور رایگان است!

براساس آمار‌های وزارت نیرو، در سال گذشته ۲۵ درصد (۲۴.۸ درصد) آب عرضه‌شده برای مصارف خانگی در کشور هیچ درآمدی برای وزارت نیرو نداشته است. اما سوال این است که آب بدون درآمد چیست؟ براساس استاندارد‌های مراجع بین‌المللی اعم از انجمن جهانی آب (IWA) و انجمن کار‌های آبی آمریکا (AWWA) جهت سنجش سالانه هدررفت آب از واژه آب بدون درآمد یا همان (NON-REVENUE WATER) استفاده می‌شود. آب بدون درآمد عبارت است از اختلاف بین حجم آب ورودی به سیستم (شبکه توزیع) و مصارف مجاز با درآمد یک‌سال. آب بدون درآمد دارای سه جزء اصلی است.

۱- هدررفت واقعی: به حجمی از آب اطلاق می‌شود که به‌صورت واقعی (فیزیکی) از شبکه‌های توزیع هدر می‌رود و شامل نشت از شبکه‌های توزیع، نشت از خطوط انتقال، نشت و سرریز مخازن و نشت از انشعابات مشترکین می‌شود. سهم هدررفت واقعی از این ۲۵ درصد کل حدود ۱۳.۴ درصد است (۵.۹ درصد نشت از شبکه توزیع، ۰.۹ درصد خطوط انتقال، ۰.۱ درصد سرریز مخازن، ۰.۳ درصد نشت از مخازن و ۶.۳ درصد نشت از انشعابات آب مشترکین).

۲- هدررفت ظاهری: به حجمی از آب اطلاق می‌شود که مصرف شده است، ولی به دلایل متعددی ازجمله خطای کنتور‌های مشترکین، اندازه‌گیری نشده است. این هدررفت شامل خطای تجهیزات اندازه‌گیری، انشعابات غیرمجاز، خطای قرائت و انتقال داده‌ها می‌شود. از ۲۵ درصد آب بدون درآمد، هدررفت ظاهری سهمی ۱۰.۴ درصدی دارد (مصارف غیرمجاز ۳.۹ درصد، خطای مدیریت داده‌ها و سیستم ۱.۸ درصد و عدم دقت تجهیزات اندازه‌گیری ۴.۷ درصد).

۳- مصارف مجاز بدون درآمد: به مصارفی گفته می‌شود که استفاده از آن مجاز است، ولی درآمدی برای شرکت‌های آب و فاضلاب ندارد از قبیل: مصارف فرآیندی در تاسیسات آب و فاضلاب، مصارف آتش‌نشانی و.... مصارف مجاز بدون درآمد نیز سهمی ۱.۷ درصدی از ۲۵ درصد کل آب بدون درآمد دارند. در یک جمع‌بندی، ۱۳.۴ درصد آب شرب کشور در لوله‌ها و سیستم انتقال آب هدر می‌رود، ۱۰.۴ درصد آب شرب کشور به‌دلیل مصرف غیرمجاز مشترکبن هیچ عایدی‌ای برای وزارت نیرو ندارد و ۱.۷ درصد آب شرب کشور نیز صرف مصارف تاسیسات آب و فاضلاب، آتش‌نشانی و از این دست موارد می‌شود.

بین استان‌های کشور، میزان آب بدون درآمد در استان‌های خوزستان و کرمانشاه بیش از ۳۹ درصد یعنی ۱.۵ برابر بیشتر از میانگین کشوری است. در رتبه‌های بعدی، خراسان‌جنوبی با ۳۲ درصد، کردستان با ۳۱.۷ درصد و خراسان‌رضوی با ۳۰.۸ درصد بالاترین آب بدون درآمد را در کشور دارند. نکته قابل‌تامل اینکه در این شاخص در سه استان یزد، اصفهان و قم که با کم‌آبی و تنش آبی مواجه هستند، میزان آب بدون درآمد حدود ۱۰ درصد کمتر از میانگین کشور بوده، به‌طوری که این میزان در یزد ۱۶ درصد، اصفهان ۱۶.۲ و استان قم ۱۷.۷ درصد است.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری دانشجو، تاریخ انتشار: 11خرداد1398 ، کدخبر: 768042 : www.snn.ir