شعار سال: اصغر عبدلی بیان کرد: تمام این عوامل باعث شده چرخه تولیدمثل ماهیان خاویاری به‌هم‌بخورد. تکثیر مصنوعی این ماهیان هم توان پاسخگوی تقاضای بازار نیست، چراکه رشد این ماهی کند است و دیر بالغ می‌شود. کوچک‌ترین نوع این گونه اوزون‌برون است که حداکثر هفت سال طول می‌کشد بالغ شود، یا شیرماهی که در 14سالگی بالغ می‌شود؛ بر همین اساس تا زمان رسیدن این ماهی به سن تولیدمثل سال‌های طولانی زمان لازم است که در این سال‌ها در معرض خطرات زیادی قرار می‌گیرد؛ مانند صید و آلودگی. به همین دلیل تکثیر مصنوعی آن هم موفقیت‌آمیز نبوده است که بتوان از این طریق جمعیت این گونه را حفظ کرد.

این کارشناس ماهیان خاویاری اظهار داشت: هر پنج کشور حاشیه دریای خزر به این نتیجه رسیده‌اند که صید آن را ممنوع کنند؛ بنابراین اگر صیدی انجام می‌شود، به‌شکل غیرقانونی و ممنوع است. تا زمانی‌که جمعیت این ماهی‌ها به حد طبیعی نرسد، باید ممنوعیت صید ادامه پیدا کند؛ اما با نشانه‌هایی که دیده می‌شود و وضعیتی که رودخانه‌های زیستگاه این ماهی دارد، بهبودی برای این وضعیت پیش‌بینی نمی‌شود و متأسفانه شرایط اصلاً خوب نیست.

وی افزود: بیش از 50 سال است که این ماهی به‌صورت مصنوعی تکثیر می‌شود، اما متأسفانه درحال‌حاضر کارشناسان برای پیداکردن مولد برای تکثیر مصنوعی به مشکل برخورده‌اند. مولدی که برای تکثیر مصنوعی استفاده می‌شود، باید از دریا صید شود و این تأثیر بیش‌تری در کاهش تکثیر مصنوعی داشته است.

صید بیش از حد، بلای جان ماهیان خاویاری

این کارشناس ماهیان خاویاری گفت: در سال‌های اخیر تلاش شده این ماهی را پرورش دهند تا بتوانند خاویار تولید کنند که این روش نیز کند است که از نشانه‌های آن نیز کاهش صادرات خاویار است.

عبدلی افزود: صید بیش از اندازه صدمه‌ای جبران‌ناپذیر به این گونه وارد کرده؛ لذا باید به اندازه‌ای برداشت و صید کرد که ماهیان خاویاری بتوانند خود را بازسازی و تولیدمثل کنند؛ البته در مدل‌های بهره‌برداری ما هیچ‌وقت به این مسأله توجه نشده و فشار صیادی بیش از حد بوده است. نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که چرخه این ماهی زمانی تکمیل می‌شود که رودخانه به دریاها وصل شوند و آب مناسب که عمق و کیفیت آن بسیار مهم است، برای تولید مثل این ماهی وجود داشته باشد که متأسفانه با ساخت سدها جلوی مهاجرت این ماهی گرفته ‌شده‌.

وی اضافه کرد: ورود گونه‌‌های مهاجم و غیربومی به دریای خزر باعث شده زنجیره غذایی و شرایط اکولوژیک در این دریا کاملاً دگرگون شود و روی منابع غذایی این ماهی تأثیرات منفی بگذارد. مسأله دیگر صید ماهی‌هایی است که ماهی خاویار از آن تغذیه می‌کند؛ مثل ماهی کولمه که نسل آن در حال انقراض است. وقتی غذای این ماهی از بین برود، 100 درصد در کاهش تولید و راد و ولد این ماهی تأثیر می‌گذارد.

کم‌کاری کشورهای حاشیه دریای ‌خزر در حفظ ماهیان خاویاری

به‌گفته این کارشناس ماهیان خاویاری، زیستگاه اصلی این ماهی رودخانه ولگاست و متأسفانه در سال‌های اخیر سدهایی را در مسیر این رودخانه بنا کرده‌اند که مانع مهاجرت این ماهی به محل تولیدمثلش می‌شود.

وی درباره فعالیت دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر در زمینه حفاظت از این نوع ماهی گفت: روسیه و آذربایجان فعالیت‌هایی داشته‌اند که ثمربخش بوده، اما تلاش آن‌ها هم مقطعی بوده است. هر پنج کشور حاشیه خزر صید این ماهی را ممنوع کرده‌اند، اما حاصل این اقدامات تأثیر زیادی نداشته و در این زمینه فعالیت اساسی نشده. به این ترتیب شاهد این خواهیم بود که نسل این ماهی به‌زودی از بین می‌رود؛ ماهی‌ای که از لحاظ اقتصادی و تنوع زیستی بسیار ارزشمند و مهم و از ماهیان قدیمی دریای خزر است.

عبدلی بهترین راهکار برای حفظ این نوع ماهی را حفاظت از رودخانه‌ها دانست؛ رودخانه‌هایی که به‌طور کامل تحت کنترل باشند تا این ماهی بتواند برای تولیدمثل به آن‌ها مهاجرت کند. در ایران این کار راحت‌تر انجام می‌شود، چراکه فاصله رودخانه‌های ایران با دریای خزر کم‌ است. رودخانه‌هایی مانند تجن، هراز و چالوس می‌توانند زیستگاه بسیار خوبی برای این ماهی باشند.

وی افزود: رودخانه‌ای مانند ولگا و دیگر رودخانه‌ها فاصله بسیاری با دریای خزر دارند و این ماهی باید کیلومتر‌ها شنا کند تا به مکان تولیدمثلش برسد که در این مسیر خطرات بسیاری او را تهدید می‌کند.

این دکترای اکولوژی درباره ادامه نسل این ماهی گفت: اگر این ماهی تکثیر طبیعی داشته باشد، می‌توان به ادامه نسل آن امیدوار بود؛ اما متأسفانه مسئولان ما در سازمان محیط‌زیست و سازمان شیلات هیچ برنامه‌ای برای حفظ این ماهی ندارند. باید برای این رودخانه‌ها حقابه‌ای در نظر بگیریم. رودخانه‌ای مانند گرگان‌رود به‌دلیل ساخت سد در پایین‌دست آن که یکی از محل‌های اصلی تولیدمثل این ماهی است، دیگر آبی ندارد. باید حقابه زیست‌محیطی رعایت و این مسأله باید در سطح کلان مطرح شود تا تمهیدی اساسی برای این آبزی اندیشیده شود، چراکه در چرخه اقتصادی مردم آن مناطق بسیار تأثیرگذار است. این ماهیان می‌توانند به اندازه چندین هکتار زمین کشاورزی سودآوری داشته باشند.

هرچند صید ماهیان خاویاری از دریای خزر ممنوع شده، ولی مخاطرات بسیاری حیات این گونه ارزشمند را تهدید می‌کند. کارشناسان مهم‌ترین عامل نابودی و در معرض انقراض قرار گرفتن بسیاری از ماهیان از جمله ماهیان خاویاری را تخریب و نابودی رودخانه‌ها به عنوان بستر و زیستگاه مهاجرت و تولید مثل این ماهیان می‌دانند و بر اجرای هرچه سریع‌تر برنامه حفاظت، احیاء و بازسازی رودخانه‌های مهم به‌عنوان مسیر مهاجرت و تولید مثل ماهیان تأکید دارند

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 31 تیر 98، شماره: 72384