شعار سال:سخنگوی مبارزه با مواد مخدر جنجال‌های جایگزینی کاکائو به جای حشیش را در ایجاد شادی‌آفرینی رد کرد و به آن پاسخ داد.

«کاکائو یا شکلات تلخ جایگزینی است برای ترک حشیش». چند روز پیش سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر در مصاحبه‌ای این ماجرا را مطرح کرد و از همان موقع جنجالی به راه افتاد. جنجالی بر سر آزاد شدن یک هورمون از مغز؛ «دوپامین»، هورمون لذت و سرخوشی که اتفاقا کاکائو هم آن را تولید می‌کند. ماجرایی که بهانه‌ای می‌شود برای مصرف روانگردان با دوپامین بالا و دست آخر اعتیاد؛ آن هم برای بعضی از جوان‌هایی که فکر می‌کنند نیاز به شادی، بیخیالی و سرخوشی در آنها بیداد می‌کند. بعد ممکن است با یک پیشنهاد ساده یکی دو باره این مواد را مصرف کنند و به‌راحتی به مصرف‌کننده‌ی روانگردان‌ها تبدیل شوند.

اما کسانی هم هستند که بعد از مدتی مصرف، درمانده شده و قصد برگشت به زندگی عادی و تجربه خوشی‌های ساده و روزمره را دارند. کسانی که اگرچه در راه ترک این مواد، جایگزین دارویی برای آنها وجود ندارد، اما می‌شود راهکارهایی را برای بازگشت راحت‌تر به آنها ارائه داد؛ راهکارهایی برای درمان، برای تسکین.

دوپامین حشیش خیلی بیشتر از کاکائوست!

از وقتی که خبر مصرف کاکائو به جای حشیش از سوی سردار منتظر المهدی مطرح شد، در فضای مجازی جنجالی به راه افتاد و بسیاری از کاربران به آن واکنش‌ نشان دادند. خبری که از سوی خبرگزاری‌های رسمی هم منتشر شد و عمدتا تیتر جالبی هم داشت؛ «حشیش به جای کاکائو!». گرچه سردار سعید منتظرالمهدی، معاون و سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست‌جمهوری این مسئله را نپذیرفت و در گفت‌وگو با «سازندگی» توضیحاتی داده و می‌گوید: «این تیتر صرفا برای ایجاد جذابیت‌های خبری توسط خبرنگار اینطور نوشته شده است. اینطور نیست که بتوان به جای حشیش از شکلات تلخ استفاده کرد.

برخی موادغذایی ازجمله شکلات تلخ، پروبیوتیک‌ها و پروتئین‌ها و یک سری اقدامات دیگر مثل انجام ورزش‌های هوازی، برنامه‌ریزی، سحرخیزی، خواب کافی و دوش آب سرد، از کارهایی است که میزان دوپامین مغز را بالا می‌برد و از سو گرفتن به مواد اعتیادآور برای جوانی که دچار خلاهای عاطفی‌ست، پیشگیری می‌کند. متاسفانه جوانان زمانی که مضطرب می‌شوند، افسردگی یا خلا عاطفی پیدا می‌کنند یا دچار شکست‌های عشقی، کاری یا تحصیلی می‌شوند، راهکارهای مدیریت استرس بر خودشان را نمی‌دانند و آموزش و حمایت لازم را در این زمینه ندیدند و با پیشنهاد برخی از دوستان که بیشترین تاثیر، نزدیک به ۷۰ درصد- علت اعتیاد را تشکیل می‌دهند، مواد اعتیادآوری مثل حشیش را استفاده می‌کنند. حشیش هم میزان دوپامین مغز را آنی افزایش می‌دهد که در نهایت جوان احساس سرخوشی می‌کند، اضطرابش از بین می‌رود، اراده و انگیزه‌ای محکم در خود احساس می‌کند، بی‌خبر از آنکه این مسئله فقط برای چندین بار ابتدایی باعث این میزان سرخوشی می‌شود و بعد از چند بار، عوارض بدتری روی بدن می‌گذارد.

شکلات تلخ با داشتن تیرامین و اناندامید یکی از موارد و راهکارها برای جلوگیری از سوءمصرف مواد روانگردان و افزایش دوپامین است. این وظیفه ماست که این را بگوییم راهکارهایی وجود دارد که دوپامین مغز را افزایش می‌دهد که مانعی شود برای اینکه جوانی که از لحاظ روحی صدمه دیده است، به سمت حشیشی که دقیقا همین کار را در سطوح بالاتری انجام می‌دهد، سوق داده نشود».

البته نکته‌ی مهم این است که به قول سردار منتظرالمهدی کاکائو جایگزین حشیش نخواهد شد! او دراینباره می‌گوید: «میزان دوپامینی که حشیش از خود آزاد می‌کند، حدود ۴۰ درصد است که در مقایسه با دوپامین کاکائو بیشتر است. درمان روانگردانی مثل حشیش با ماده غذایی مثل کاکائو مساله‌ای است که نیاز به مطالعه دارد و اطلاعات کافی برای اثبات می‌خواهد، اما همان کاری که حشیش در مغز ایجاد می‌کند و دوپامین را بالا می‌برد، مواد طبیعی هم می‌توانند انجام دهند. فرق این دو به لحاظ ساختار مغزی این است که حشیش از پرده مغزی عبور می‌کند و به بافت میان مغزی می‌رود و مستقیما روی گیرنده‌ها جای می‌گیرد، اما مواد طبیعی از پرده مغزی عبور نمی‌کنند، بلکه با اثر روی اسید آمینه‌های پیش‌ساز دوپامین اثر می‌گذارند».

دوپامین؛ هورمون پاداش با لذت روانگردان!

موضوع افزایش دوپامین در بدن و ایجاد حالات شادی و سرخوشی یکی از موضوعات همیشه جذاب برای جوان‌‎هاست. به خصوص که با حرف و حدیث‌های این چند روزه، حساسیت نسبت به آن بیشتر هم شده است. سعید صفاتیان، رئیس کارگروه کاهش تقاضای مواد مخدر و الکل در مجمع تشخیص مصلحت نظام هم درباره جایگزین‌ روانگردان‌هایی مثل حشیش به «سازندگی» می‌گوید: «همه جایگزین‌هایی که از سوی سردار منتظرالمهدی مطرح شد، دوپامین خون را بالا می‌برد ولی نه در اندازه‌ای که بتواند جایگزینی برای روانگردانی مثل حشیش شود.

ضمن اینکه تاثیر چندانی به اندازه‌ای که حشیش از خودش به جا می‌گذارد، ندارد. حشیش ماده‌ای در خود دارد به نام دلتا سی اچ تی (THC). هر اثرگذاری که از حشیش در بدن به وجود بیاید، به‌خاطر وجود همین ماده است؛ مثل توهم، اضطراب، هذیان یا سایر عوامل روانی. موادی مثل کاکائو که برای جایگزینی این روانگردان توصیه می‌شود، بر دلتا سی اچ تی تاثیری ندارد، اما حشیش و سایر مواد روانگردان حتی تریاک و هروئین هورمونی با نام «دوپامین» را در بدن ما بالا می‌برند».

به گفته‌ی صفاتیان، دوپامین هورمون پاداش است؛ «وقتی به رستوران می‌رویم و از غذا لذت می‌بریم، ترشح دوپامین بیشتر می‌شود. به طبیعت می‌رویم و از مناظر لذت می‌بریم، سطح این هورمون بالا می‌رود. خرید یک لباس خوب و لذت آن، سطح این هورمون را بالا می‌برد. بیشترین سطحی که در زندگی روزمره این هورمون افزایش پیدا می‌کند، زمان بروز مسائل جنسی است. بعد از آن در خارج از زندگی روزمره، مواد روانگردان، محرک بالارفتن این هورمون است؛ حتی چند ده برابر بیشتر از بقیه حالات. موادی مثل کاکائو هم دوپامین و در ادامه آن میزان لذت را بالا می‌برد، اما جایگزین مناسبی برای دلتا سی اچ تی موجود در حشیش که باعث سرخوشی در شخص می‌شود، نیست».

جایگزین دارویی حشیش نداریم

نکته‌ی دیگر که صفاتیان به آن اشاره می‌کند، این است که جایگزین دارویی برای ترک روانگردان‌ها وجود ندارد؛ می‌گوید: «کاکائو تنها به لحاظ بالابردن دوپامین، آن هم نه در اندازه روانگردان‌هایی مثل حشیش به لحاظ علمی خیلی قابل استناد نیست». این درمانگر حتی به این نکته هم اشاره کرد که میزان دوپامین حشیش عددی و قابل شمارش نیست که بتوان گفت حشیش چقدر دوپامین ترشح می‌کند و کاکائو چقدر. او همچنین می‌گوید: «باوجود پیشرفت‌هایی که در سراسر دنیا در حوزه دارو انجام شده، هنوز جایگزین دارویی برای روانگردان‌ها ساخته نشده است. موارد زیادی وجود دارد که دوپامین را بالا می‌برد، اما هیچ‌چیزی به اندازه حشیش و انواع روانگردان‌ها دوپامین بدن را افزایش نمی‌دهد». او از جایگزینی رایج «متادون» برای مواد مخدر هم می‌گوید: «متادون برای درمان مواد مخدر است؛ تریاک، هروئین، شیره. حشیش ماده مخدر محسوب نمی‌شود و روانگردان است، درست مثل گُل، شیشه و آمفتامین».گُل، حشیش یا کاکائو؟!

هومان نارنجی‌ها، درمانگر و پژوهشگر ترک اعتیاد و مواد مخدر هم درباره استفاده از کاکائو به جای حشیش به «سازندگی» می‌گوید: «افرادی که در زندگی روزمزه خود از روانگردان‌ها استفاده می‌کنند، لذت می‌برند، حد بالایی از این لذت را تجربه می‌کنند و به دنبال مسائلی از این قبیل‌اند. حالا همین افراد اگر بخواهند به دنبال جایگزین این لذت در مواد غذایی باشند، صد‌در‌صد موفق نخواهند شد. قطعا کسانی که مصرف‌کننده این مواد هستند، جایگزینی برای مواد خود به طور معمول پیدا نمی‌کنند. این لذت، کاذب است و عوارض مربوط به خودش را دارد. من فکر می‌کنم از آنچه به عنوان جایگزین برای روانگردان «حشیش» مطرح شد، اینطور تلقی می‌شود که آن دسته از کسانی که در روند درمان خود هستند و از نظر سطح دوپامین دچار اختلال می‌شوند، برای جبران آن می‌توانند از جایگزینی مپل دوپامین استفاده کنند و خودشان را تسکین بدهند. اینکه بتوان به مصرف‌کننده‌ای گفت که گُل نکش و حشیش مصرف نکن و به جای آن کاکائو بخور، به هیچ عنوان قابل قبول نیست».

صفاتیان به سخنان منتظرالمهدی هم گریزی زده و می‌گوید: «همه ما از جمله جوانانمان کاکائو مصرف کرده‌ایم. این کاکائو نمی‌تواند مصرف گل یا ماری جوانای یک جوان را تامین کند. برای جوان لذت‌طلبی که به دنبال سطوح بالای دوپامین است، این مقدار از دوپامین ترشح شده با کاکائو، اقناع‌کننده نیست. اما جوانی که در فاز ترک است و لازم است به بدنش دوپامین برسد، خوردن کاکائو شاید کمک‌کننده باشد. درست است که ما در منابع چیزی به اسم کاکائو برای جایگزین در فاز ترک نداریم، اما استنباط من از مطالبی که در این خصوص منتشر شده، این است».

او مثالی هم می‌زند: «اگر عده‌ای جوان در کنار هم مصرف‌کننده روانگردانی مثل گُل هستند، متقاعد کردن آنها برای نکشیدن گُل و به جای آن خوردن کاکائو هم سخت است و هم خنده‌دار!».این درمانگر اعتیاد در رابطه با نمونه‌های جایگزین برای افزایش دوپامین در مغز می‌گوید: «اگر بخواهیم مصرف‌کنندگان روانگردان را به سمت رفتارهای سالم سوق بدهیم، به آنها توصیه می‌کنیم که لذات سالم را در زندگیشان فعال‌تر کنند، مثلا من از جمع دوستانه لذت می‌برم یا از بازی فوتبال، تماشای فیلم در سینما یا حتی شرکت در یک میهمانی خانوادگی.

مجموع اینها در مغز من لذتی را آزاد می‌کند که دوپامین بالایی را برای من تامین می‌کند. هرچند زور همه این مجموعه به زور روانگردانی مثل حشیش نمی‌رسد ولی سطح قانع‌کننده‌ی مقدماتی برای من مصرف‌کننده ایجاد می‌کند. این مجموعه می‌تواند آهسته‌آهسته سبک زندگی من شود و لذات عاقلانه‌تری سوای روانگردان ایجاد کند.

مشاوره‌های روانشناسی و مداخلات روانی هم ۸۰-۷۰ درصد درمان را به عهده دارد». در آخر او به نکته‌ی جالبی هم اشاره می‌کند: «عنوان ستاد مبارزه با «مواد مخدر» در ذات غلط است. اگر کسی بگوید من به کلونازپام اعتیاد دارم، کلونازپام ماده مخدر نیست، چون تقطیر نمی‌شود، اما شیشه از این قاعده مستثنی است، چون نمی‌توان گفت که من از ستاد مبارزه با مواد مخدرم، اما با شیشه مبارزه می‌کنم، چون شیشه مخدر نیست و محرک است.

این اشتباه ذاتی در نام‌گذاری سازمانی‌ است که نه تنها با مواد مخدر، بلکه با انواع مواد اعتیادآور و مشروبات الکلی که هم مخدر نیست هم زاویه دارد. پس نام‌گذاری آن با توجه به ذات فعالیتی که می‌کند بهتر است این باشد، «ستاد مبارزه با مواد اعتیادآور»».