افراد زیادی در دنیا پس از اتمام دوران تحصیل در مدرسه با اهداف مختلفی دنبال ادامه تحصیل در دانشگاه هستند و معمولا در همه کشورها برای ورود به دانشگاه‌ها به‌خصوص دانشگاه‌های برتر و سطح بالا رقابت وجود دارد، اما این رقابت در کشورهای مختلف از لحاظ سطح و نوع متفاوت است و معمولا کشورها برای پذیرش افراد در دانشگاه‌ها سازوکارهای متفاوتی را طراحی کرده‌اند تا ضمن استفاده بهینه از امکانات و همچنین حفظ سطح کیفی آموزش، افراد را بر اساس توانمندی و استعداد پذیرش کنند. این سازوکار سال‌هاست در ایران با برگزاری یک آزمون سراسری تحت‌عنوان «کنکور» اجرایی می‌شود، درحالی که طبق قانون، امسال برای اولین‌بار پذیرش در رشته‌های کم‌متقاضی دانشگاه‌های دولتی براساس سوابق تحصیلی صورت می‌گیرد، اما گویا تا رسیدن به روش جایگزین مطلوب برای پذیرش دانشجو هنوز راه زیادی در پیش است! زیرا در شرایط فعلی بسیاری از دانشگاه‌های برتر حتی یک رشته نیز برای پذیرش بدون آزمون به سازمان سنجش اعلام نکرده‌اند و همچنان پذیرش در رشته‌های پرطرفدار در دانشگاه‌های برتر براساس نتیجه کنکور انجام می‌شود.

یکی از ابزارهای برنامه درسی، سرفصل‌های درسی هستند که دارای ویژگی‌های خاصی‌اند. سرفصل طرحی از فعالیت آموزشی و ابزاری برای برنامه‌ریزی آموزشی است و پیشرفت کلاس به آن بستگی دارد. سرفصل باید تمام اطلاعات مفید مرتبط با کلاس و برنامه‌ریزی آموزشی برای آن درس را در اختیار دانشجویان قرار ‌دهد. سرفصل‌های مبهم، بدون انسجام، نامرتبط با گرایش رشته‌ها، کهنه و قدیمی، غیرکاربردی و نامتناسب با حجم و تعداد واحد درسی اطمینان و آرامش را از دانشجو سلب می‌کند و تا پایان ترم تحصیلی باعث حس اضطراب در اوست. تهیه سرفصل درس می‌تواند تحت‌تاثیر عواملی با جهت‌گیری به سمت آموزش برای انتقال دانش یا با جهت‌گیری به سمت یادگیری به‌منظور کسب دانش باشد.

بنا به آخرین گزارش موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، هم‌اکنون حدود ۲۵۶۹ دانشگاه در کشور وجود دارد که شامل دانشگاه‌های دولتی، پردیس خودگردان وابسته به دانشگاه دولتی، آزاد اسلامی، موسسات آموزش عالی غیر‌انتفاعی، دانشگاه‌های آموزش از راه دور (پیام‌نور)، دانشگاه جامع علمی-کاربردی و دانشگاه مجازی است.

بودن یا نبودن کنکور، سرفصل دروس تحصیلی در دانشگاه، تفاوت دانشگاه‌ها در کشور، مسائل آموزشی مختلف دانشجویان و میزان رضایتمندی دانشجویان از موضوعات آموزشی، نکاتی بود که «فرهیختگان» در میزگردی با حضور معاونان آموزشی 3 واحد دانشگاه آزاد اسلامی (واحد یادگار امام‌خمینی(ره)، واحد شهرقدس و واحد الکترونیکی) سعی کرد از زوایای مختلف آنها را مورد بررسی کارشناسی قرار دهد.

در ابتدای این نشست امیر احمری‌نژاد، معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی(ره) با معرفی کوتاه این واحد گفت: «واحد یادگار امام شهرری سال 1364 تاسیس شده است و بالغ بر 90 هزار فارغ‌التحصیل تا به امروز از این دانشگاه مدرک دریافت کرده‌اند که عمده این فارغ‌التحصیلان جذب محیط کار شده‌اند، به‌خصوص فارغ‌التحصیلان قدیمی‌تر. این واحد 30 هزار دانشجو را نیز در سال‌های گذشته تجربه کرده است، اما در حال حاضر تقریبا 20 هزار دانشجو در آن مشغول تحصیل هستند.»

او در ادامه درباره تحولات آموزش‌عالی در سال‌های اخیر می‌گوید: «به نظر من، راهی که دانشگاه آزاد اسلامی بعد از 30 سال طی کرده است، تازه دانشگاه‌های دولتی به این سمت می‌آیند. البته برای این اظهار نظرم می‌توانم اسناد و مدارک بیاورم. بعد از 36 سال، دانشگاه‌های دولتی اخیرا به سمت خصوصی‌سازی می‌آیند با بحث‌هایی مثل پردیس‌ها، غیرانتفاعی، شبانه و مواردی از این دست که این روند در دانشگاه آزاد اسلامی وجود داشته است. در قضیه اصلاح ساختار کنکور و پذیرش بدون آزمون نیز دانشگاه آزاد اسلامی پیشرو بوده است، چراکه امسال بعد از آن همه کش‌وقوس در حذف کنکور دانشگاه آزاد اسلامی پیشگام بود. دانشگاه‌های دولتی در بسیاری از رشته‌ها بین 80 تا 85 درصد – به گفته وزیر علوم- جذب دانشجو و داوطلب بدون آزمون برای کنکور 98 داشتند. اگر دانشگاه آزاد اسلامی نبود، در دوره‌های مختلف با یک بحران ملی مواجه می‌شدیم؛ از شروع تاسیس دانشگاه گرفته تا به امروز.»

افزایش تعداد مراکز دانشگاهی توسط وزارت علوم باعث کاهش تعداد دانشجو شده است

او درباره کاهش تعداد دانشجو ادامه می‌دهد: «دانشگاه آزاد اسلامی زیرساخت‌های خوبی دارد. در حال حاضر این دانشگاه در این زمان با توجه به بحث تحولی که از سوی ریاست دانشگاه مطرح شده، فازهای مختلفی را طی کرده و وارد مرحله نهایی شده است. اگر تحول صورت نگیرد، طبیعتا دانشگاه را با آن شکل و شمایلی که از قبل در نظر گرفته شده بود، نمی‌توان پیش برد؛ خصوصا در این زمان که کاهش تعداد دانشجو نیز بر آموزش عالی سایه انداخته است (دانشگاه‌ها در مرحله اول آموزشی، سپس آموزشی و پژوهشی و بعد کارآفرین شدند)، اما در این میان دانشگاه‌هایی برنده‌اند و می‌توانند دانشجویان بهتری تربیت کنند که دانشگاه حل مساله باشند. این تحول در همه ابعاد خودش اعم از مسائل آموزشی، پژوهشی، اداری و نیروی انسانی در دانشگاه آزاد اسلامی حس شده است. متاسفانه سیستم دانشگاه مدتی دستخوش شرایطی کاملا سیاسی بوده است و همین شرایط او را از فضای دانشگاهی دور کرده بود. الان به حداقل جذب دانشجو در همه دانشگاه‌های کشور رسیده‌ایم. افزایش مراکز آموزشی در سطح وزارت علوم، کاهش شدید دانشجو را به وجود آورده که متاسفانه در برخی سال‌ها وزارت علوم خود را به‌نوعی در قامت یک رقیب برای دانشگاه آزاد اسلامی دیده و سعی در شکست آن داشته است.»

احمری‌نژاد می‌گوید: «قطعا باید اتفاق دیگری بیفتد. اگر دانشگاه با همان شکل و شمایل می‌خواهد جلو برود و منتظر این باشد که داوطلب آن را انتخاب کند و بیاید جلو و آموزش‌محور کار را جلو ببرد، به مشکل می‌خورد. مضاف بر آن مردم به‌عنوان یک مرجعیت علمی و اجتماعی از دانشگاه آزاد اسلامی انتظار دارند با پتانسیلی که در اختیار دارد، مشکلات کشور را حل کند. من به‌عنوان استاد دانشگاه با استدلال می‌گویم دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی خیلی باانگیزه‌تر هستند. من هر دو را امتحان کرده‌ام؛ هم دانشگاه آزاد اسلامی درس خوانده‌ام و هم دانشگاه دولتی. متاسفانه نقطه‌ضعف کلانی که در همه دانشگاه‌ها وجود دارد این است که پلان مشخصی از حیث آمایش آموزش‌عالی در آن وجود ندارد. به‌طور کلی از حیث بحث جذب دانشجو هیچ آمایش رشته‌ای انجام نشده است، اگر هم انجام شده، هیچ‌وقت اجرایی نشده است. مثلا گفته‌ می‌شود، مردم فلان استان یا شهر، اولویت‌ اصلی‌شان این باشد، درحالی که اصلا آن اولویت برای آن منطقه غلط است؛ مثلا در دانشگاه دولتی یزد رشته جنگلداری وجود دارد؛ این همان آمایش غلط است.»

دانشگاه آزاد وارد دل جامعه صنعت شده است

معاون آموزشی واحد یادگار امام خمینی(ره) در ادامه به موضوع ماموریت‌گرایی دانشگاه آزاد اسلامی اشاره کرد و گفت: «دکتر طهرانچی در برنامه‌هایشان این مساله منطقه‌بندی را به‌طور جدی پیگیری می‌کنند و تلاش دارند متناسب با هر منطقه، مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی را به سمتی ببرند که بتوانند مشکلات آن منطقه را حل کنند. ماموریت‌گرایی و حل مساله بودن که ما این را در مجموعه واحد یادگار امام نیز پیگیری می‌کنیم، همان منطقه‌بندی است. ما در سطح استان تهران ماموریت شبکه‌های ارتباطی و قطب حمل‌ونقل را برعهده گرفته‌ایم و در حال حاضر با قراردادی چند میلیاردی برای یک پروژه با شرکت رجاء واگن‌هایی را برای تعمیرات و نوسازی تحویل گرفته‌ایم، این درحالی است که دانشگاه علم و صنعت که قدمتی چندین ساله دارد و دانشکده خودروی آن نیز در بحث واگن‌سازی فعال است، در این رقابت بین دانشگاه آزاد اسلامی و خودش برنده نشده است، پس ما توانسته‌ایم وارد دل جامعه و صنعت بشویم و به‌عنوان یک بخش خصوصی که می‌تواند ترکیب بین صنعت و دانشگاه را داشته باشد، واگن بگیریم، با چندین کوپه وارد مناقصه بشویم و برنده شویم. این مساله و موفقیت مدیون ماموریت‌گرایی است که در دانشگاه آزاد اسلامی پس از تحول پیگیری شده است. وزارت علوم نیز باید به این سمت حرکت کند و مجموعه‌های دانشگاهی را مجاب کند که وارد فضای حل مساله شوند و این باید در همه جوانب باشد؛ اجتماعی، پژوهشی و آموزش.»

او با بیان اینکه طرح پایش در دانشگاه آزاد اسلامی در همین راستای ماموریت‌گرایی و نیاز‌سنجی برای پایان‌نامه‌ها ایجاد شده است، افزود: «ما اگر ماموریت‌گرایی را به نحو احسن به سرانجام برسانیم، تقریبا دانشگاه آزاد اسلامی را در قوی‌ترین زمان خود بروز داده‌ایم. از این حیث این طرح پایشی هم که در حال اتفاق افتادن است و برنامه علمی‌ای که توسط بعضی واحدها نوشته شده و قرار است پایان‌نامه‌های دانشجویان از این مدل پیشروی کند، در همان راستا است.»

رواج آموزش عالی رایگان اشتباه وزارت علوم

در ادامه این نشست عبدالله قاسمی، معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس به ارائه دیدگاه‌ها و نظرات خود درخصوص موضوعات مطرح‌شده پرداخت و گفت: «بعد از مباحث انقلاب فرهنگی که پیش آمد، در یک زمانی، سیل عظیمی از مردم که می‌خواستند فرزندان‌شان برای ادامه تحصیل و تحصیلات عالی به دانشگاه ورود پیدا کنند، به وجود آمد، اما در آن زمان دانشگاه‌های دولتی توسعه خیلی کمی داشتند و کرسی‌ها برای پذیرفتن دانشجویان بسیار کم بود. بعد از این تصمیم گرفته شد با اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های دولتی تعدادی واحد دانشگاه آزاد اسلامی در برخی استان‌ها و شهرها راه‌اندازی شود؛ بعضی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی مانند واحد یزد صفر تا صدش را مردم ساخته‌اند. پس از رشد فیزیکی دانشگاه، حالا نوبت دانشگاه بود که مردم را در مشکلات‌شان کمک کند، متاسفانه وزارت علوم در برهه‌ای از زمان فقط برای جذب دانشجو اقدام می‌کرد و برای خروجی‌های آن هیچ برنامه‌ای نداشت، کمااینکه درحال حاضر با کاهش جمعیت دانشجویی روبه‌رو شده‌ایم. وزارت علوم همچنان درصدد جذب بیشتر دانشجو است و چندان میلی به سمت آمایش آموزش عالی ندارد. من می‌توانم قاطعانه بگویم بعضی شهرها اصلا غیر از دانشگاه آزاد اسلامی، چیز دیگری ندارند؛ یعنی همه‌چیز آنها ختم به دانشگاه آزاد اسلامی می‌شود. ساختار اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی‌ همه تحت‌تاثیر این دانشگاه قرار گرفته است، پس از دانشگاه نمی‌توان فقط تحصیل و تدریس انتظار داشت، متاسفانه در کشور ما طی سال‌های متمادی که دولت‌های مختلف سرکار بوده‌اند، رایگان‌خواری را رواج داده‌اند.

در خیلی از کشورهای پیشرفته، اکثر دانشگاه‌های معتبر و با تراز بالا خصوصی هستند، یعنی مردم برای چیزی که نیاز دارند باید هزینه کنند و اگر چیزی را رایگان به دست بیاورند، قدر نمی‌دانند. متاسفانه همان‌طور که آقای احمری‌نژاد نیز اشاره کرد، وزارت علوم در برخی موارد دانشگاه آزاد اسلامی را رقیب خود دانست و با سیاسی‌کاری در مقطعی بدون ارزیابی شروع به ایجاد دانشگاه‌های مختلف کرد؛ درنتیجه واحدهای علمی-کاربردی، پیام‌نور، پردیس‌های بین‌الملل و مراکز غیرانتفاعی فراوانی بدون هیچ زیرساختی توسعه پیدا کردند، درحالی که هدف از ایجاد دانشگاه صرفا اقتصادی نبود بلکه گسترش علم و پژوهش و فضای یادگیری بود، درحالی که در تمام این دانشگاه‌ها فقط جذب مدنظر بوده است و در دهه 80 برخی واحدهای دانشگاهی بدون داشتن حتی یک عضو هیات‌علمی شروع به جذب دانشجوی کارشناسی و کارشناسی‌ارشد می‌کردند. درحال حاضر بسیاری از واحدهای دانشگاهی که بدون ارزیابی مجوز دریافت کرده‌اند، بدون داشتن یک آزمایشگاه و کارگاه، دانشجو جذب می‌کنند پس این مراکز قرار نیست حل مساله انجام داده و مشکلات را رفع کنند. در شرایط فعلی دانشگاه آزاد اسلامی را با برخی واحدهای دانشگاهی مقایسه کنید؛ جایی که پتانسیل خوبی دارد، زیرساخت خوبی دارد، سعی کرده با شرایط اندک داوطلبان و متقاضیان کنار بیاید، در همین سیل اخیر نشان داد که برخلاف سایر دانشگاه‌ها فقط دریافت شهریه مدنظر این دانشگاه نیست.

سنجش و پذیرش طبق قانون حق دانشگاه‌هاست

او با اشاره به جدایی وزارت بهداشت و علوم و مسیری که این دو وزارتخانه برای آموزش تحصیلات تکمیلی در پیش گرفته‌اند، افزود: «وقتی وزارت بهداشت از وزارت علوم انشقاق پیدا کرد، به نظرم وزارت علوم روزبه‌روز ضعیف شد ولی وزارت بهداشت بسیار خوب عمل کرد، چون نظارت‌هایش واقعا عادلانه بود، به واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی هم به‌عنوان یک متولی آموزش پزشکی نگاه ‌کرد، بدون هیچ نوع نگاه سیاسی و غیرآکادمیک. وزارت بهداشت ارزیابی‌ سختگیرانه‌ای را پیش گرفت، به‌طوری که خیلی از دانشجویان ما در واحدهای دانشگاه آزاد، ترازهای بالایی را در رشته‌های دندانپزشکی، پزشکی و داروسازی کسب کرده‌اند. 10 سال دانشگاه آزاد اسلامی در آزمون جامع بالینی، در دندانپزشکی رتبه اول بوده، بحث ما عادلانه بودن ارزیابی و حمایت‌هاست. ما نمی‌گوییم از دانشگاه آزاد اسلامی نظارت را حذف کنند (مثلا به ما می‌گفتند حتما باید سه نفر استادیار و یک دانشیار داشته باشید، درحالی که در برخی مراکز دانشگاهی حتی یک نفر هم وجود نداشت.)، بلکه باید دانشگاه‌ها را مورد ارزیابی قرار دهند.»

او درباره ماده 5 قانون سنجش و پذیرش می‌گوید: «اخیرا مساله‌ای که وزارت علوم در رابطه با آن به دانشگاه آزاد اسلامی تذکر داده، موضوع سنجش و پذیرش است. ماده 5 قانون که توسط کمیسیون آموزش مجلس مصوب شده، به صراحت می‌گوید سنجش و پذیرش دانشجویان باید از طریق خود دانشگاه‌ها صورت پذیرد، وزارت علوم این حق را از دانشگاه‌ گرفته است، در مقطع ارشد و دکتری به تعداد دو یا سه و پنج نفر، پذیرش داده‌اند، درصورتی که واقعا تنها در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس، 11 عضو هیات‌علمی برای رشته صنایع غذایی وجود دارد، چهار عضو دانشیار و یک عضو آن هم استاد‌تمام، آن‌وقت این واحد باید دو نفر پذیرش و جذب داشته باشد؟

دخالت‌های وزارت علوم در جهت کیفی‌سازی نیست. حالا چه اهدافی درحال پیگیری است، من کاری ندارم. وزارت علوم باید مثل وزارت بهداشت قبول کند که دانشگاه آزاد اسلامی در کنار آن برای اهداف عالی نظام آموزشی کشور تلاش می‌کند، آن‌هم بدون هزینه دولتی. ما 100 هزار پرستار تا 10 سال آینده نیاز داریم که 30 تا 40 درصد پرستاران در دانشگاه آزاد اسلامی فارغ‌التحصیل می‌شوند. دانشگاه آزاد اسلامی در شرایط فعلی روی مسیری قرار گرفته که نمی‌توانند به زور متقاضیان آن را روی کرسی‌های دیگر دانشگاه‌ها بنشانند؛ داوطلبان خودشان انتخاب می‌‌کنند. مردم خیلی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی را حتی به دانشگاه‌های دولتی نیز ترجیح می‌دهند.»

قاسمی در ادامه با اشاره به ماموریت واحد شهرقدس می‌گوید: «ما در مهد شهرک‌های صنعتی شهر تهران و قطب‌های صنعتی قرار گرفته‌ایم، درنتیجه صنعت و تجارت ماموریت اصلی این واحد است؛ بر همین اساس فعالیت آموزشی ما در این واحد دانشگاهی ماموریت‌گرا پیش می‌رود، یعنی آموزش برمبنای چندمحور شکل می‌گیرد؛ یکی برمبنای حرفه و اخلاق است که باید حرفه و اخلاق را در نظر بگیریم، یکی آموزش توام استاد و دانشجو است و دیگری که مهم‌تر از بقیه است مشکل‌‌محور و جامعه‌محور بودن ماموریت است، یعنی ما نمی‌توانیم بدون درنظر گرفتن مشکلات جامعه و صنعت و مشکلاتی که پیرامون‌مان وجود دارد، عمل کنیم و نسبت به آنها بی‌تفاوت باشیم.»

رقابت واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد با دانشگاه تهران و امیرکبیر

کورس نکوفر، معاون آموزش و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد الکترونیکی در ابتدا با معرفی آموزش مجازی افزود: «واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی تنها واحدی است که از سال 85 هم دانشجو جذب کرده و در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی مجاز است دوره‌های مجازی برگزار کند. براساس استقبالی که وجود داشت، در یک دوره‌ای تعداد دانشجویان این واحد به حدود 20 هزار نفر نیز رسید. این واحد به دلیل غیرحضوری بودن درحال حاضر هم حدود 300 رشته ارشد دارد، چون بیشتر استقبال‌ها برای تحصیلات تکمیلی است. تا سال گذشته نیز چهار رشته کارشناسی داشتیم که الان 40 رشته اضافه شده که در مجموع با 44 رشته کارشناسی، این دانشگاه چون از پتانسیل اعضای هیات‌علمی مجموعه کلی دانشگاه آزاد اسلامی استفاده می‌کند و فارغ از مکان و زمان است، می‌تواند بیشتر از دانشگاه‌های دولتی در این امر پیشرو باشد. ما در لحظه می‌توانیم 4200 دانشجو را در کلاس‌های مجازی ساپورت کنیم، در حالی‌که دانشگاه تهران به دلیل پایین بودن امکانات این حوزه و پهنای باند اینترنت نهایتا می‌تواند 600 دانشجو را در کلاس‌های درس جا بدهد. تفاوت واحد الکترونیکی با واحدهای پیام‌نور در این است که در پیام‌نور محتوای ضبط‌شده در اختیار دانشجو قرار می‌گیرد و در حقیقت آفلاین است، اما واحد الکترونیکی فایل ضبط‌شده‌ای ندارد و آنلاین است؛ یعنی در یک محیط مجازی، استاد و دانشجو حضور دارند، سوال و جواب می‌کنند و مباحث را جلو می‌برند. ما اساتیدی داریم که فرصت مطالعاتی خارج از کشور می‌روند و در عین حال با ما همکاری دارند؛ این یک انحصار است که در همه دانشگاه‌های سراسری نیست، بلکه در بعضی‌ از آنها مثل امیرکبیر و خواجه‌نصیر فقط این امکان برای اساتید آن فراهم شده است، درحالی که این طرح در واحد الکترونیکی از سال 86 اجرایی شده است.»

او ادامه داد: «در بحث کاهش تعداد دانشجو که دوستان نکاتی را ارائه دادند، به نظر من وزارت علوم بیشترین تقصیر را دارد؛ رشد بسیاری از واحدهای علمی- کاربردی و پیام‌نور با کمترین امکانات و حتی گاهی با نبود امکانات و زیرساخت‌های لازم باعث شد وضعیت آموزش‌عالی به سمت بی‌برنامگی سوق پیدا کند. خانواده‌ها از آموزش عالی ناراضی شدند و دلیل این حرف را می‌توانید در تعداد فارغ‌التحصیلان بیکار جست‌وجو کنید. حالا اعتماد مردم و جامعه به دانشگاه آزاد اسلامی را مقایسه کنید؛ همین الان در دانشگاه آزاد اسلامی می‌بینید که در اکثر واحدها فضای آموزشی، کارمند، امکانات و زیرساخت‌های مکفی وجود دارد و هیچ‌گونه مشکلی از این بابت نیست. اخیرا هم که با درایت ریاست دانشگاه آزاد اسلامی بحث پژوهش‌محور و سیستم پایشی که راه‌اندازی شده است، بسیار کاربردی خواهد شد. ما در حال حاضر در حوزه فضای مجازی ماموریت‌هایی را تقبل کرده‌ایم و این باعث می‌شود از پتانسیل‌ اعضای هیات‌علمی و دانشجویان برای حل مشکلات این بخش کمک بگیریم. من تحصیلاتم را در خارج از کشور انجام داده‌ام و چون پرداخت شهریه داشتم، ارزش ساعتی را که کلاس در آن برگزار می‌شد، درک می‌کردم و در قبال پولی که پرداخت می‌کردم، انتظار داشتم امکانات و تسهیلات برای من مهیا باشد. در حقیقت در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی هم همین است. دانشجویی که شهریه پرداخت می‌کند و هزینه می‌دهد، خیلی بیشتر علاقه‌مندی دارد تا دانشجویان دانشگاه‌های دولتی که رایگان قبول شده‌اند. البته نگاه صفر تا صدی نداریم، ولی تعداد آمار اخراجی‌ها و انصرافی‌های دانشگاه دولتی را اگر بگیریم، به نکات جالبی برمی‌خوریم.»

نکوفر گفت: «واحدهای دانشگاه‌های آزاد اسلامی به آن بلوغ رسیده‌اند که پروژه‌های حتی در سطح کلان را هم در دست بگیرند و ترسی از اجرای آن نداشته باشند، در حالی‌که بقیه مراکز دانشگاهی این جرات را ندارند، درخصوص موضوع سنجش و پذیرش، ما در کشورهای پیشرفته می‌بینیم که دانشگاه‌ها خودشان امتحان برگزار می‌کنند و شما را قبول یا رد نمی‌کنند. منظورم این است که مستقل بودن در آموزش‌عالی رعایت شده است. دانشگاه‌ها باید به این شکل باشند. دانشگاه آزاد اسلامی باید بتواند به صورت مستقل عمل کند و پذیرش داشته باشد. چون آن داوطلبی که می‌خواهد بیاید، قاعدتا دانشگاه آزاد اسلامی را ترجیح داده و برای امتحان دادن و پذیرش این دانشگاه را انتخاب کرده است.»

سرفصل‌های قدیمی وغیرکاربردی دروس مشکل را چندبرابر می‌کند

احمری‌نژاد در ادامه به موضوع سرفصل دروس دانشگاهی و مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد، اشاره کرد و گفت: «به صورت کلی موضوعی که هم آموزش عالی و هم دانشگاه آزاد اسلامی را دربرگرفته، بحث دروس و سرفصل‌هایی است که ارائه می‌شوند، برخی‌ می‌گویند این دروس و سرفصل‌ها قدیمی و غیرکاربردی است یا اینکه فلان رشته چون کارایی آن تغییر کرده، دیگر فلان درس نباید برای آن تدریس شود، البته این مساله به دانشگاه آزاد اسلامی ربطی ندارد. این یک سرفصل مصوب است، چراکه تمام دنیا یک مدرک را می‌شناسند. عملا وزارت علوم مجوز لازم را داده که دانشگاه مدرک صادر کند؛ این از نظر قانونی تصویب شده است، براین اساس یک سرفصل نوشته شده و در آن تعداد واحد‌های مشخص که فرد به‌ازای آن مدرک می‌گیرد در مقطع کارشناسی یا کارشناسی‌ارشد مشخص شده است. حدودا هر 20 سال یک‌بار در دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم تغییراتی در سرفصل دروس ایجاد می‌شود، البته کل کار و تغییرات مدنظر در دست مجموعه وزارت علوم است. اگر قرار است در سرفصل‌ها نقد یا تجدیدنظری صورت بگیرد، حتما باید از معاونت آموزشی دانشکده‌ها یا دانشگاه نظرخواهی صورت بگیرد، چراکه این معاونت‌ها بیشتر با بدنه تحصیلی دانشجویان و دانشگاه‌ها ارتباط دارند.»

او ادامه داد: «در مقطع کارشناسی یک‌سری دروس عمومی، تخصصی و دروس پایه هستند که درس عمومی تعریف خود را دارد، درس تخصصی تعریف خود و درس پایه تعریف خود را دارد. من پیشنهاد می‌کنم نهایتا سرفصل‌های نوشته‌شده در مسیری باشد که براساس ماموریت آن دانشگاه دانشجویان را فارغ‌التحصیل کند، یعنی تا سه سال، سرفصل‌ها در اختیار دانشگاه باشد و بعد از آن می‌تواند در اختیار همه قرار بگیرد و به‌نوعی در سه سال ابتدایی انحصار در اختیار دانشگاه مبدا باشد.»

معاونت آموزشی واحد یادگار امام(ره) می‌گوید: «ما در دانشگاه آزاد اسلامی به صورت تخصصی در رشته‌های مختلف ورود کرده‌ایم، یعنی معاونت تخصصی علوم انسانی ایجاد شده، از این حیث فرصت‌هایی برای افراد علاقه‌مند به حوزه علوم انسانی فراهم شده که بسیار مفید خواهد بود. مقام معظم رهبری توجه ویژه‌ای به بحث پیشرفت علمی دارند و این را بارها در سخنرانی‌هایشان عنوان کرده‌اند و همان‌طور که عرض کردم مجموعه مردم، دانشگاه‌ها و دانشگاهیان را خیلی قبول دارند. به لحاظ یک مرجعیت علمی، از همه مهم‌تر اینکه ما دانش‌آموختگان توانمندی را توانستیم هم در سطح کشور و هم در سطح ملی و بین‌المللی عرضه کنیم و این نشان می‌دهد که درک نظام آموزشی ما مطلوب است ولی دستخوش بازی‌های سیاسی شده و باعث شده در سال‌های گذشته این دانشگاه از مسیر علم دور شود. دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان دانشگاهی غیردولتی بسیار در مسیر قوانین بالادستی تلاش می‌کند، به‌طور مثال، ما در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی قانونی داریم تحت‌حمایت از مادران دانشجو؛ ولی اصلا به این قانون توجهی نمی‌شد، دکتر طهرانچی، سال گذشته این ماموریت را به‌عنوان اولین واحد دانشگاهی دارای مجتمع حامی مادران دانشجو به دانشگاه ما دادند. در این واحد تمرکز ویژه‌ای به خانواده شده است. این امر یک سند بالادستی است که تحقق پیدا کرده، هم جایگاه خانواده در علم و دانش شناخته شده است. براین اساس مادران دانشجو حدود 20 درصد از درس‌ها را به صورت مجازی بگذرانند و اگر دانشجویی حین تحصیل مادر شد تا سه سال(حدودا) 50 درصد از درس‌هایش را می‌تواند به صورت مجازی طی کند.»

احمری‌نژاد در ادامه به سایر نقاط قوت دانشگاه آزاد اسلامی اشاره کرده و می‌گوید: «سرعت بالای رشد علمی در کشور هم جزء نقاط قوت فضای علمی کشور است. دانشگاه آزاد اسلامی بسیاری از اوقات رنکینگ اول برخی رشته‌ها را به دست می‌آورد، وقتی کلان به این موضوع نگاه می‌کنیم آموزش کشور توسعه کمی خوبی داشته است که دانشگاه آزاد اسلامی هم از این قاعده مستثنی نیست. به لحاظ گستره جغرافیایی، فضای بسیار خوبی در بخش‌های مختلف مهیا شده است. توسعه تحصیلات تکمیلی که مدنظر دانشگاه آزاد اسلامی است در راستای عدم‌خروج ارز و دانشجو از کشور، باعث رشد بیشتر علم در کشور خواهد شد.»

او ادامه داد: «ارتباط بین صنعت و دانشگاه درحال شکل‌گیری است. البته تهدید‌هایی هم وجود دارد، مثلا نرخ بیکاری خیلی بالاست. یکی از مسائل دیگر، افزایش بی‌رویه مهاجرت است. ما در سیاستگذاری در نظام آموزش عالی واقعا نظم خاصی نداریم. دقیقا هرم ما برعکس دنیاست. رتبه‌های اول‌ دنیا به سمت اقتصاد و مدیریت می‌روند، برای ما خلاف این رویه است، مثلا از 10 نفر اول، 9 نفر و از 1000 نفر اول، 800 نفر شاید هم بالاتر به رشته برق گرایش دارند، اما در دنیا وقتی با این قضیه مواجه می‌شوند هرم‌شان را به یک مستطیل منظم تبدیل می‌کنند. در دنیا چندان مهندس نخبه وجود ندارد؛ مهندسان‌ ریاضی MBA خوانده‌اند و... ما بی‌نظم هستیم. ما علمی-کاربردی را برای چه به وجود آورده‌ایم؟ چطور این دانشگاه یک عضو هیات‌علمی جذب نکرد؟ فکر می‌کنم این دانشگاه به‌راحتی درحال ادغام با پیام‌نور است. دیدگاه‌ آنها علمی-کاربردی کردن دروس بود؛ یعنی فنی قدیم را در این قالب ارتقا دادند. آنها به‌مرور در مسیرشان منحرف شدند، مثل بقیه دانشگاه‌ها دانشجو جذب و فارغ‌التحصیل کردند؛ درحال حاضر 90 درصد مراکز علمی-کاربردی رشته کامپیوتر را تدریس می‌کنند، آن‌هم به این صورت که یک کیس، کیبورد و مانیتور تهیه می‌کردند و یک رشته را تا دکتری ادامه می‌دادند. به فاصله‌ یک کیلومتر کمتر واحد زده‌اند؛ هرکدام از دستگاه‌های دولتی یک واحد راه‌اندازی کرده‌‌اند، یعنی یک بی‌انضباطی در سیاستگذاری و نگاه بالا به پایین وجود داشته است. الان باید قبول کنند که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی بال‌های آموزش عالی کشور هستند. در این شرایط باید یک بازنگری اساسی در سطح مجلس و قوانین آموزش عالی صورت گیرد. دانشگاه آزاد اسلامی در بسیاری از بخش‌ها ورود داشته، اما محدودیت‌هایی برای آن اعمال کرده‌اند.»

او گفت: «ضعف دیگری که نظام آموزش عالی دارد، فقدان رویکرد درست به اسلامی شدن دانشگاه‌هاست، همین بحث علوم انسانی در سند بالادستی نوشته شده، صحبت‌هایی هم روی آن انجام شده است ولی هیچ اقدامی جهت اصلاح آن صورت نمی‌گیرد؛ درواقع عدم‌تناسب توانمندی فارغ‌التحصیلان با نیاز کشور، وضعیت آموزش عالی را مشخص می‌کند. من در جلسه‌ای دیدم که برخی مسئولان عالی‌رتبه در حوزه آموزش عالی و تصمیم‌گیری، دیدگاهی بازارگونه به مسائل دانشگاه داشتند؛ مثلا عنوان می‌کردند «مردم دوست دارند روانشناسی بخوانند، ما هم باید مسیر را هموار کنیم و ظرفیت این رشته را زیاد کنیم، وقتی اشباع شد دوباره مردم تعیین می‌کنند چه رشته‌ای بخوانند، ما نمی‌توانیم روی علایق مردم تاثیر بگذاریم.» این مدل بازاری‌هاست که مردم هرچه دوست دارند سرمایه‌گذاری کنیم، اصلا این مدل رویکرد مشخصی ندارد، وقتی این فرد فارغ‌التحصیل می‌شود به کدام سمت می‌خواهد برود؟ چرا بعضی رشته‌ها را به سمت اضمحلال و نابودی می‌بریم؟» او ادامه داد: «بسیاری از پژوهش‌ها در آموزش عالی همگرا و هدفمند نیست، به همین علت دانشگاه آزاد اسلامی روی این مساله سرمایه‌گذاری کرده است و عزم را جزم کرده تا مشکلات را حل کند، اینکه ما چیزی را بسازیم و بعد دنبال مشتری بگردیم، درست نیست.»

دانشجویان باید دو سال مهارت تخصصی کسب کنند

احمری‌نژاد در ادامه این بحث با اشاره به اینکه نباید دانشگاه‌ها را به اسم دولتی و غیردولتی اعتبار بدهند، افزود: «نبود نهادهای مستقل در بحث ارزیابی و اعتبارسنجی در بخش آموزش و پژوهش مشکل دیگری در آموزش عالی است، به صرف‌ اینکه بگوییم این دانشگاه دولتی است پس صفر تا صد آن مورد تایید است، غلط فاحشی است که این مساله نظام آموزش عالی را تحت‌تاثیر قرار داده است.»

در ادامه معاون آموزشی واحد شهرقدس بیان کرد: «تحول یکی از سیاست‌های دانشگاه آزاد اسلامی است؛ تحول در حوزه‌های آموزشی هم شروع شده، تا چند سال دیگر این دانشگاه آموزش‌محور به دانشگاه مهارت‌محور تبدیل می‌شود، چراکه درحال حاضر 63 درصد بیکاران را فارغ‌التحصیلان کارشناسی تشکیل می‌دهند، این آمار یعنی دانشجویان از آینده شغلی خود مطمئن نیستند، همین امر باعث کاهش تعداد دانشجو نیز شده، چون دانشگاه فقط آموزش‌محور بوده و مهارت را آموزش نداده است که فرد پس از فارغ‌التحصیلی کارآفرین شود. واقعا به بازنگری و تحول در سرفصل دروس و حتی رشته‌ها نیاز داریم، با این رویکردی که وزارت علوم در بحث سنجش، پذیرش و بقیه مسائل درپیش گرفته، در پنج یا 10 سال آینده تعداد فارغ‌التحصیلان و متخصصان به صددرصد خواهد رسید. شما ببینید دانشگاه‌های دولتی مانند دانشگاه تهران در رشته‌های کشاورزی بدون کنکور هم دانشجو جذب کردند، اما باز هم کلاس‌هایشان به حدنصاب نرسید؛ یعنی با پنج، هفت یا 10 نفر. این خطر بسیار بزرگی برای آینده مملکت و نظام آموزشی کشور است، بالاخره بخشی از اقتصاد ما کشاورزی است. شاید به جایی برسیم که مجبور شویم از افغانستان متخصص رشته‌های کشاورزی وارد کنیم؛ این خنده‌دار است. دانشگاه آزاد اسلامی ماموریتی به مجریان بخش کشاورزی داده که من هم به‌عنوان یکی از روسای کمیته‌های کشاورزی منصوب شده‌ام، به‌طور کلی سرفصلی را که وزارت علوم در این رشته‌ها نوشته است، کنار گذاشته‌ایم و سرفصل‌های جدید ارائه داده‌ایم، یعنی به صراحت عنوان کرده‌ایم که دانشجو باید حداقل دو سال مهارت ببیند؛ دانشجو این مهارت را در کلاس‌های تئوری که آموزش نمی‌بیند بلکه در مزرعه، گلخانه یا باغ به مدت دو سال باید این مهارت را کسب کند. دانشجو در آن دوره آموزشی در یک‌سری از مراکز کشت و صنعت مانند مغان، هفت‌تپه یا آستان قدس رضوی حتما باید 3000 ساعت حضور داشته باشد؛ درنهایت که مهارت‌ها را کسب کرد و فارغ‌التحصیل شد، شهامت پیدا می‌کند دنبال کارآفرینی برود. بنابراین اکثر رشته‌ها صددرصد به تحول و بازنگری نیاز دارند و به‌طور کلی باید براساس رشته‌هایی که مهارت‌محور هستند، آموزش عالی شکل بگیرد.»

اساتید دانشگاه باید دست از جزوات تکراری و قدیمی بردارند

او افزود: «من دوره فرصت مطالعاتی‌ام را در رشته گیاهان دارویی در آمریکا گذرانده‌ام، برخی دانشجویان روانشناسی در کلاس‌های ما شرکت می‌کردند، آنها فیلد کاری‌شان را بر داروهای گیاهی که در درمان افسردگی مفید هستند، قرار داده بودند؛ وزارت بهداشت زمانی که از وزارت علوم جدا شد سرفصل‌های درسی را تغییر داد و الزام حضور دانشجویان در بیمارستان را اعمال کرد، این کار نتیجه‌اش عدم‌بیکاری در وزارت بهداشت شد، چراکه تمام فارغ‌التحصیلان این وزارتخانه مهارتی شدند، یعنی دندانپزشک شجاعت و مهارت کسب کرد، در کنار استادش آزمون و خطا انجام داد و پس از فارغ‌التحصیلی ‌توانست خودش کار کند.»

قاسمی با بیان اینکه اساتید نیز باید دست از جزوه‌های تکراری بردارند و مهارتی شوند، افزود: «از طرف دیگر اساتید هم در این میان باید تغییر کنند و آموزش مهارتی کسب کنند، استادهایی که خودشان را به‌روز نکنند و مهارت نبینند، از گردونه تدریس خارج می‌شوند. درحال حاضر از میان اعضای هیات‌علمی، استادی همان جزوه‌های 20 سال گذشته را تدریس می‌کند، سوال‌هایی هم که برای امتحانات طرح می‌کند مربوط به همان 20 سال گذشته است، با این رویکرد انتظار دارید چه اتفاقی بیفتد؟ واقعا ما می‌خواهیم با این وضع تحول در نظام آموزش عالی را رقم بزنیم؟ نمی‌توانیم یک بعد قضیه را در نظر بگیریم و یک بعد دیگر را درنظر نگیریم، وزارت علوم باید به دانشگاه آزاد اسلامی مجوز تمام تغییرات را بدهد، مثلا وزارت بهداشت مجوز اینکه دانشگاه سرفصل مصوب کند و تا سه سال در انحصار آن دانشگاه باشد را صادر می‌کند، اما وزارت علوم این انعطاف را ندارد، مثلا واحد الکترونیکی براساس نیاز جامعه و براساس اینکه مساله‌محور باشد باید بتواند تعدادی سرفصل حذف یا اضافه کند و سه سال هم انحصار در اختیار خودش باشد، متاسفانه وزارت علوم اصلا به نیازسنجی و تغییرات علاقه‌ای ندارد، در همین رشته کشاورزی در استان خراسان رضوی مجوز ایجاد رشته نیشکر صادر کرده‌اند، حالا شما تصور کنید استان خراسان رضوی در بحث کشاورزی هیچ رشته تخصصی در حوزه زرشک و زعفران ندارد.»

دولت ۴ سال دانشجو را برای بیکاری تربیت می‌کند

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: «دولت چهار سال برای دانشجو از بیت‌المال هزینه می‌کند ولی برنامه‌ریزی درستی توسط وزارت علوم که متولی این حوزه است، برای بعد از فارغ‌التحصیلی صورت نمی‌گیرد؛ درنتیجه بیکاری فارغ‌التحصیلان روزبه‌روز بیشتر می‌شود. شما اگر می‌خواهید اسراف کنید همان اول بیکاری را گوشزد کنید.»

نکوفر، معاون آموزشی واحد الکترونیکی در ادامه این میزگرد افزود: «در روسیه قبل از آنکه سیستم آموزشی اروپایی و آمریکایی حاکم شود، تحصیلات دیپلم که تمام می‌شد تا کارشناسی‌ارشد را یکجا ادامه می‌دادند. فدراسیون روسیه بعد از اینکه از جماهیر شوروی جدا شد، قریب به صد درصد خانم‌ها یعنی 99.9 درصد تحصیلات عالیه داشتند، درحالی که همه کارمند و مدیر نبودند. از این افراد برخی خانه‌دار، کشاورز، راننده و حتی نیروهای خدماتی بودند. درست است که بعد از فروپاشی بین تحصیل یا درآمد یکی را انتخاب کردند که آن‌هم به‌دلیل بحث سوسیالیستی بود، اما در دانشگاه‌های کشور ما به‌دلیل اینکه به دانشجو القا می‌شود که حتما باید پس از فارغ‌التحصیلی مدیر شوید، دیگر کسی سراغ مهارت‌آموزی و کارآفرینی نمی‌رود. اخیرا در انتخاب رشته سراسری در مقطع کارشناسی‌ارشد حدود نیمی از داوطلبان برای دانشگاه‌های دولتی انتخاب رشته نکردند، یعنی داوطلب می‌گوید من بروم و تحصیلکرده بیکار شوم بدتر از این است که از اول بیکار باشم. در روسیه دانشگاه‌ها فقط تخصصی هستند؛ یعنی شما وقتی می‌خواهید هوافضا بخوانید، دقیقا باید انتخاب کنید که در مورد موتور ماهواره‌بر، ماهواره راداری یا ماهواره‌‌های دیگر می‌خواهید تحصیل را ادامه دهید، بعد از آن دانشگاه پس از گذراندن دوره‌های تئوری دانشجو را به مراکز یا کارخانه‌های مشخص اعزام می‌کند تا مهارت تخصصی نیز کسب کند و دقیقا دوره‌های کارآموزی و کارورزی را بگذراند، ولی متاسفانه چون سرفصل‌های ما کلی است و هر دانشگاهی موظف است همان دروس را که وزارت علوم مصوب می‌کند تدریس کند تا امکان فارغ‌التحصیلی برای دانشجویان را به وجود بیاورد، دیگر نباید انتظار تغییر و تحول را از این سیستم معیوب داشت.»

او در ادامه افزود: «در حال‌حاضر هر 20 سال یک بار سرفصل‌های دروس بازنگری می‌شوند، این بسیار اشتباه است و باید کمتر شود، چراکه شرایط 20 سال قبل جامعه با الان بسیار متفاوت شده است. به نظر من باید هر پنج سال یا سه سال یک‌بار این سرفصل‌ها بازنگری شوند، زحمت هم دارد، چراکه افراد زیادی باید دور هم بنشینند و سرفصل‌ها را بررسی کنند، ولی چاره‌ای نیست و باید براساس مقتضیات جامعه دروس نیز تغییر کند و به‌روز باشد. وزارت علوم در بحث آمایش رشته‌ها باید با توجه به مناطق جغرافیای کشور تصمیم‌گیری کند؛ مثلا رشته‌هایی که در مازندران هست با رشته‌هایی که در یزد هست، چون دو حوزه متفاوت هستند و آب و هوا و شرایط اقتصادی متفاوتی دارند، قاعدتا باید تفاوت‌هایی داشته باشد.»

شعارسال ، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت خبری فرهیختگان ، تاریخ انتشار: 7 مرداد 1398 ، کدخبر:29751 www.fdn.ir،