يکشنبه ۲۵ خرداد ۱۴۰۴ - 2025 June 15 
شعار سال: فرونشست زمین بحرانی است که در پی تخلیه آبخوان‌ها در بیش‌تر استان‌های کشور از جمله فارس، سمنان، خراسان، همدان و اصفهان رخ داده است. هرچند بسیاری بر این باورند که با وقوع بارندگی‌های اخیر، از خطر فرونشست کاسته شده، اما کارشناسان خبر از حقیقتی دیگر می‌دهند. فرونشست زمین یکی از چالش‌هایی است که در چند سال اخیر اصفهان را تهدید می‌کند و استاندار این استان تأکید دارد که مسئولان استان به‌شدت نگران این مشکل هستند و باید راه‌حل‌های آن هرچه سریع‌تر اجرایی شود.
فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد و مهمترین عوامل آن در کشور، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز و توسعه کشاورزی عنوان شد و به نظر می‌آید خشکسالی یک دهه اخیر و برداشت بیش از حد مجاز از سفره‌های آب زیرزمینی این پدیده را تشدید کرده است.
استان اصفهان که در منطقه مرکزی و اقلیم نیمه‌خشک و خشک قرار دارد، در چند سال اخیر با این چالش مواجه شد و به گفته کارشناسان، پدیده فرونشست در این خطه خود را بیش‌تر در دشت مهیار، کاشان، حبیب‌آباد، سجزی، گلپایگان، داران، دامنه و مناطق شمال کلان‌شهر اصفهان نشان داده است.
چندی پیش مدیر بخش زلزله و رانش زمین مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی وضعیت کلان‌شهر اصفهان را از نظر خطر فرونشست زمین بحرانی اعلام کرد و اظهار داشت: فرونشست زمین در ۴۰۵ دشت کشور از حد بحرانی عبور کرده است. با این‌حال در صورتی‌که قصد اولویت‌بندی مناطق فرونشست را داشته باشیم، جنوب و جنوب غرب تهران تا منطقه شهریار، اشتهارد و ورامین و شهر اصفهان، مناطق بحرانی از نظر تأثیر این معضل بر زیرساخت‌های شهری، شریان‌های حیاتی و سامانه‌های حمل و نقل هستند که باید هر چه زودتر مورد توجه ویژه قرار بگیرند.
علی بیت‌اللهی گفت: در استان اصفهان در مناطقی از شهر و شمال شهر فرونشست به یک معضل عمده تبدیل شده، به‌طوری‌که در مجاورت فرودگاه و حتی در حاشیه ورزشگاه نقش جهان شکاف‌های حاصل از فرونشست روی زمین خود را نمایان کرده و فرونشست برای این شهر یک خطر بسیار جدی است.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان موجب تخریب زیرساخت‌های منطقه به‌صورت اساسی می‌شود.
علیرضا شهیدی با تأکید بر این‌که فرونشست زمین، زلزله خاموش است که اثرات مخربی بر ساختمان‌ها، راه‌ها و زیرساخت‌ها دارد و می‌تواند موجب افزایش عملکرد تخریبی یک زلزله کوچک در حد زمین لرزه‌ای بزرگ شود، اظهارداشت: اگر پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان به‌صورت جدی بررسی و از آن پیشگیری نشود، در آینده نه چندان دور تمام استان را فرامی‌گیرد.
یک عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز با بیان این‌که فرونشست زمین در کمین کلان‌شهر اصفهان است، گفت: منطقه تحت تأثیر فرونشست زمین شامل محدوده مشترک شهرستان‌های خمینی‌شهر، شاهین‌شهر، برخوار، فلاورجان، اصفهان، لنجان و نجف‌آباد با وسعت تقریبی یک‌هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع و دارای بیش‌ترین نرخ فرونشست تا 5/12سانتی‌متر در سال است که شامل ۲۰۳ روستا و مراکز جمعیتی مهم می‌شود.
علی یوسفی اضافه کرد: خطوط انتقال نیرو به طول حدود ۵۰۰ کیلومتر، خط راه‌آهن اصفهان- یزد به طول ۷۰ کیلومتر و فرودگاه بین‌المللی شهیدبهشتی اصفهان در محدوده فرونشست قرار دارد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان نیز افت شدید آب‌های زیرزمینی در استان اصفهان را دلیل اصلی فرونشست زمین خواند و با اشاره به وجود ۲۷ محدوده ممنوعه در این خطه گفت: دهق- علویجه، کوهپایه- سگزی، میمه، نجف‌آباد، اصفهان- برخوار، مورچه خورت و دشت مهیار شهرضا به شدت افت سطح آب زیرزمینی دارند.
به گفته مسعود میرمحمد صادقی، دشت مهیار شمالی در ۳۵ سال گذشته 69/46متر و در شهر دامنه ۴۰ متر افت سطح آب زیرزمینی داشت.
وی با بیان این‌که فرونشست زمین به طور عمده در ناحیه مرکزی استان به‌ویژه در رهنان، خمینی‌شهر و برخوار وجود دارد، تصریح کرد: راران در منطقه خوراسگان اصفهان سالانه تا ۱۴ سانتی‌متر فرونشست زمین دارد و این پدیده در فرودگاه شهید بهشتی دیده می‌شود.
میرمحمد صادقی خاطرنشان کرد: در دشت دامنه استفاده از آب‌های زیرزمینی به شدت افزایش یافته و منازل و ساختمان‌ها دچار مشکل شده و مردم به دنبال جابه‌جایی محل زندگی خود هستند.
بهره‌برداری بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی از دلایل فرونشست
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور یکی از دلایل فرونشست زمین را بهره‌برداری بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی است خواند و گفت: ۸۰ تا ۹۰ درصد آب مصرفی کشور مربوط به بخش کشاورزی است که باید برای کاهش مصرف آب در این بخش اقدامات لازم مانند اصلاح الگوی کشت صورت پذیرد.
شهیدی با بیان این‌که شش درصد آب مصرفی کشور در بخش صنعت و چهار درصد آن در بخش شرب و خانگی مصرف می‌شود، تصریح کرد: با وجود همه اقدام‌های صورت گرفته برای اصلاح الگوی مصرف توسط مردم ولی به دلیل سهم کم بخش شرب، این راهکارها برای کاهش مصرف ذخایر آب زیرزمینی چندان موثر نیست.
به گفته رئیس سازمان زمین شناسی کشور، لازم است بر روی یک‌سری مسائل به‌صورت اضطراری سرمایه‌گذاری شود تا بتوانیم در آینده تغییری در بحث بحران آب داشته‌باشیم، در غیر این صورت تا ۱۵ سال آینده در غرب استان اصفهان نیز پدیده فرونشست زمین را خواهیم داشت.
تأکید استاندار اصفهان بر پیگیری طرح‌های انتقال آب
استاندار اصفهان نیز تأکید کرد: مدیریت این استان نگرانی بسیاری درباره خطر فرونشست زمین در این خطه دارد و باید راه‌حل‌های آن هرچه سریع‌تر اجرایی شود.
عباس رضایی افزود: درمان این معضل، تسریع در اجرای طرح‌های انتقال آب و حل مسائل آبی استان است تا وضعیت از این که هست، بدتر نشود.
در حالی که استاندار اصفهان بر پیگیری طرح‌های انتقال آب تأکید می‌کند، این استان چند طرح نیمه تمام و راهبردی در این زمینه دارد که از مهمترین آن‌ها می‌توان به سد و تونل سوم کوهرنگ، آب‌رسانی به اصفهان بزرگ (تونل گلاب ۲) و تونل بهشت‌آباد اشاره کرد.
عملیات اجرایی تونل سوم کوهرنگ در سال ۱۳۷۷ با هدف تأمین آب به میزان حدود ۲۵۵ میلیون مترمکعب در سال برای تأمین بخشی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران آغاز و قرارداد ساخت سد سوم کوهرنگ در سال ۱۳۸۹ منعقد شد و قرار بود سال ۹۳ به بهره برداری برسد، اما پیشرفت فیزیکی کنونی طرح کم‌تر از ۲۰ درصد است.
عملیات ساخت تونل سوم کوهرنگ مراحل پایانی خود را طی می‌کند، اما عملیات اجرایی سد مخزنی این تونل در چند سال اخیر به‌دلیل مشکلاتی از جمله کمبود منابع مالی متوقف مانده بود.
اکنون استاندار اصفهان از اتمام عملیات اجرایی تونل سوم کوهرنگ در آینده نزدیک خبر داد و گفت: شایسته بود این طرح چند سال گذشته به‌طور کامل اجرا می‌شد، اما به دلایل متعدد فعال نبود و امیدواریم ۲۲ بهمن امسال طرح تونل آن پایان یابد.
رضایی با بیان این‌که تونل و سد سوم کوهرنگ یکی از طرح‌های بزرگ انتقال آب برای تأمین آب آشامیدنی اصفهان است، اظهارداشت: عملیات اجرایی سد تونل سوم کوهرنگ از اسفند پارسال مجدداً کلید خورد و پیشرفت خوبی دارد و امید است تا یک ماه آینده خاک‌برداری از سد انجام شود.
استاندار اصفهان اظهار امیدواری کرد که تا پایان دولت دوازدهم، سد سوم کوهرنگ وارد مدار فعالیت شود.
با توجه به چالش بزرگ کمبود منابع آبی و خشک‌سالی‌های اخیر، طرح‌های دیگری نیز برای تأمین آب در سال‌های گذشته تعریف شد که از آن جمله می‌توان به سامانه دوم آب‌رسانی اشاره کرد که از جمله طرح‌هایی است که با پیگیری استانداری، مجدد در دستور کار قرار گرفت.
طرح سامانه دوم آب‌رسانی اصفهان شامل تونل انتقال آب و تصفیه‌خانه موسوم به «گلاب 2» است و به عنوان طرح توسعه آب‌رسانی به ۱۴شهرستان استان اصفهان به طول ۲۷ کیلومتر، آب دریاچه سد زاینده‌رود را به تصفیه‌خانه انتقال می‌دهد.
استاندار اصفهان در این زمینه گفت: این طرح مقداری آب را به سمت اصفهان منتقل می‌کند و با وجود فعال‌شدن هنوز به آن صورت شکل کارگاهی به خود نگرفته است.
وی با اشاره به این‌که تاکنون موفق به گرفتن مجوز از سازمان برنامه و بودجه کشور برای یافتن سرمایه‌گذار جهت اجرای این طرح نشدیم، تصریح کرد: این‌که آیا بتوانیم با این شرایط سرمایه‌گذار پیدا کنیم در حال بررسی است و امیدواریم تا عید نوروز آینده بتوانیم این کار را انجام دهیم.
طرح انتقال آب از بهشت‌آباد به فلات مرکزی ایران نیز در سال ۱۳۸۴ کلید خورد و هدف آن، تأمین آب آشامیدنی بر اساس پیش‌بینی جمعیتی برای استان‌های اصفهان، کرمان و یزد است. حجم آب انتقالی طرح مذکور در صورت تکمیل در مجموع ۵۸۰ میلیون مترمکعب خواهد بود که ۲۵۰ میلیون مترمکعب آن برای اصفهان، ۱۸۰ میلیون مترمکعب برای کرمان و ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای یزد اختصاص خواهد یافت که این ارقام به صورت مصوبه قانونی ابلاغ شده است.بر اساس آخرین اطلاعات و اخبار، این طرح فعلاً متوقف است.
رفع تهدید فرونشست زمین نیازمند مشارکت مردم و همه بخش‌هاست
استاندار اصفهان با تأکید بر این‌که باید همواره طرح‌های آبی استان را به‌عنوان راهکار اساسی برای رفع تهدید فرونشست زمین پیگیری کرد، گفت: لازم است مردم و همه بخش‌ها نیز مشارکت بیش‌تری در این زمینه داشته باشند، زیرا برای ما جنبه حیاتی دارد.
رضایی پیش از این در جلسه‌ای با حضور رئیس سازمان زمین شناسی کشور از این نهاد خواست که با اختصاص اعتبار ویژه برای مطالعه، اجرایی‌شدن طرح‌های تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی و طرح‌های پایش فرونشست و گرد و غبار در این استان توجه خاص داشته باشد.
استاندار اصفهان افزود: آب منطقه‌ای اصفهان نسبت به اجرای طرح تعادل‌بخشی همچنان همت ویژه دارد و با توجه به نصب کنتورهای هوشمند روی چاه‌ها در بالادست و پایین‌دست رود می‌تواند کمک شایانی باشد، ولی هزینه این کنتورها بالاست و برخی از کشاورزان توان مالی ندارند.
وی با بیان این‌که دولت و مجلس باید در زمینه کاهش قیمت کنتورهای هوشمند کمک کنند، اظهارداشت: انسداد چاه‌های غیرمجاز باید با قدرت و شدت ادامه یابد؛ البته دستگاه قضایی در این زمینه همکاری‌های لازم را دارد.
به گفته مسئولان آب منطقه‌ای اصفهان ۴۲ هزار و ۳۰۹ حلقه چاه مجاز و ۱۷ هزار و ۶۱۲ حلقه چاه غیرمجاز در استان وجود دارد که ۹ هزار و ۸۲۳ حلقه چاه غیرمجاز اکنون فعال هستند و مابقی فعالیت ندارند. در چندسال اخیر پنج هزار حلقه چاه مسدود و سه هزار ۹۰۰ کنتور هوشمند و ۹۳۳ کنتور الکترومغناطیس روی چاه‌ها نصب شده‌است.
استاندار اصفهان همچنین تأکید کرد: باید اصلاح الگوی کشت فرهنگ‌سازی و آموزش داده شود، رعایت اقتصاد کشاورزی در دستور کار جهاد کشاورزی استان قرار بگیرد و منابع طبیعی در راستای بیابان‌زدایی و مالچ‌پاشی اقدامات لازم را انجام دهد.
وی شهرداری‌ها، سازمان نظام مهندسی، راه و شهرسازی و فرودگاه را به رعایت اصول ایمن‌سازی راه‌ها، ساختمان‌ها و مزارع در مقابل اثرات فرونشست فراخواند و تصریح کرد: فرمانداران از طریق دستگاه‌های اجرایی تابعه خود نسبت به پایش و اجرایی‌کردن طرح‌های مصرف بهینه آب اقدام کنند.
اصفهان با حدود ۱۰۷ هزار کیلومتر مربع وسعت و پنج میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت در سال‌های گذشته با مشکلاتی مانند خشکسالی، تأمین آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعت، فصلی‌شدن رودخانه زاینده‌رود، فرونشست زمین و آلودگی هوا مواجه شده است.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار -، شماره: 79656
