شعار سال: علی محمدی - کارشناس ارشد مدیریت فرهنگی و مدرس دانشگاه: بیش از یک ماه، از شیوع ویروس کرونا در کشور ما میگذرد و هر چه که پیش میرویم، این وضع، بیشتر و بیشتر سبک زندگی ما را تحت تأثیر قرار میدهد. یکی از مهمترین آن تأثیرها؛ تجربه متفاوت خانه نشینی است که نه تنها در کشور ما، بلکه در همه کشورهای مبتلا، کم نیستند افرادی که از سر احساس مسوولیت اجتماعی، برای رعایت نکات پیشگیرانه نسبت به ابتلا و انتشار این ویروس، به مجموعه خانه نشینان افزوده میشوند.
این تجربه خاص، آبستنِ فرصتها و چالشهایی است که در این یادداشت، تلاش میشود در مورد مدیریت اوقات فراغت در خانه - به عنوان یکی از طلاییترین فرصت ها- از منظر مدیریت امور فرهنگی، نکاتی تقدیم شود، به امید آنکه رعایت آنها، در بهبود کیفیت این دوره ویژه برای خواننده محترم، موثر واقع شود.
اوقات فراغت
فراغت در لغت به معنی آسایش، استراحت، آسودگی و آرامش است و اوقات فراغت در اصطلاح، از نظر نویسنده؛ «مدت زمانی است که انسان بر اساس انگیزه، میل و اراده خود و به دور از تعهدهای رسمی، از آن برای کارهای غیرانتفاعی (مالی) بهره میبرد»، از این رو محیط زیست فرهنگی و اندوختههای فرهنگی افراد، در چگونگی مدیریت اوقات فراغت، سهم بسزایی دارد، چراکه «فرهنگ» پدیدهای است که بر اراده ها، باورها و اختیارها استوار است و این ویژگی ها، عیناً در چگونگی گذران اوقات فراغت وجود دارد؛ به همین خاطر برخی اندیشمندان، اوقات فراغت را «آئینه فرهنگ جامعه» میدانند، چرا که در اوقات فراغت، افراد بر اساس میل و اراده و باور خود دست به انجام فعالیت میزنند؛ بنابراین پنهانترین لایههای شخصیت فرهنگی جامعه را به نمایش میگذارند.
اوقات فراغت به قدری اهمیت دارد که امیرالمؤمنین امام علی علیهالسلام میفرمایند: «چه سزاوار است که انسان، ساعتی و لحظاتی برای خود داشته باشد که هیچ بازدارندهای او را از آن لحظه باز ندارد.» (میزان الحکمه، ح ۱۵۸۶۷).
اوقات فراغت نه تنها میتواند دربرگیرندهی آموزشهای غیررسمی باشد (بنا به نظر روانشناسان، آموزشهای غیر رسمی از شکل رسمی آن مؤثّرتر است)، بلکه نقش اوقات فراغت در تربیت و پرورش افراد و جامعه، تعیین کننده و ممتاز از سایر نقشهای تربیتی و پرورشی است؛ به گفته کانت «آدمی در اوقات فراغت، بیش از سایر فرصتهای زندگیاش میآموزد.»
در اوقات فراغت است که افراد بر اساس میل و اراده و به دور از هر گونه اجباری، به تماشای فیلم مینشینند، کتاب میخوانند، ورزش میکنند، عبادات مستحبّی را بجا میآورند، پارک میروند، گردش میکنند، از رسانه-ها استفاده میکنند، معاشرت میکنند و ...؛ بنابراین بخاطر وجود رابطهی معنادار و پیوند عمیق میان اوقات فراغت و زندگی فرهنگی جامعه، اوقات فراغت یکی از مهمترین مؤلفههای سبک زندگی محسوب شده و مدیریت آن انعکاسی از بینش، نگرش، انتخاب و برنامهریزی است.
تحقیقهای موجود نشان میدهند برنامهریزی صحیح در امر اوقات فراغت موجب شکوفایی و پرورش استعدادها و خلاقیتها، تجدید قوا، بهرهمندی از آرامش و بهداشت روانی، رشد عاطفی و هم چنین اصلاح رفتار و اصلاح شخصیت، رشد و بلوغ اجتماعی، رفع خستگی و کسالت، توسعه مهارتهای شناختی و تقویت مهارتهای حسی و حرکتی در انسان خواهد شد.
مدیریت اوقات فراغت در خانه، ویژه دوره کرونایی
اوقات فراغت متعلق به همه اقشار جامعه است و همانطور که گفته شد؛ حیات فرهنگی افراد در چگونگی گذراندن اوقات فراغت نقش تعیین کننده دارد، اما مقدار و شکل آن با توجه به عوامل مختلف (از جمله سن، جنسیت، نقش، میزان درآمد، محل اقامت، شغل، جایگاه اجتماعی، و...) متفاوت است.
آنچه مهم به نظر میرسد، تکاپوی انسان برای برخورداری از اوقات فراغت -آن هم در این دوران ویژه– و برنامهریزی برای آن، بر اساس یک شناخت واقع گرایانه نسبت به خود، زندگی و پیرامون خویش و شرایط موجود است؛ چرا که شناخت واقعگرایانه، موجب واقعی شدن انتظارات میشود و در نتیجه، احساسات و رفتارهای انسان واقعی میشوند. آنچه نباید از آن غافل شد این است که هر کس باید اوقات فراغت داشته باشد!
لازم به نظر میرسد که اعضای خانواده، زمان خود را به دو بخش کلی تقسیم کنند: بخش اول مربوط به کارهای ضروری و بخش دوم را به کارهایی که به اوقات فراغت مربوط میشود -که محل بحث این یادداشت است - اختصاص دهند.
برای برنامه ریزی اوقات فراغت در خانه نیز پیشنهاد میشود؛ اعضای خانواده زمان اوقات فراغت را به دو بخش شامل: برنامههای فردی و برنامههای جمعی تقسیم کرده و برای هر کدام، گامهایی را بردارند اما، قبل از پرداختن به جزئیات گامهای یادشده، اصول کلی که ضرورت دارد تا برای برنامه ریزی مورد توجه قرار گیرد را مرور میکنیم:
اصول کلی
خواست، اراده، میل و سلیقه افراد در انتخاب برنامه ها، مورد احترام قرار گیرد.
برنامه ریزی بر اساس نقاط قوت اعضاء، امکانات موجود در خانه و درنظر گرفتن شرایط سایر اعضای خانواده، صورت گیرد.
مرزهای اخلاقی در تعیین برنامه ها، پاس داشته شود.
در میان برنامه ها، به برنامههایی که به سلامت تن و روان و شادی اعضاء و نیز به سرگرمی و گرمای خانواده کمک بیشتری میکند و نیز برنامههایی که به رشد و توسعه افراد منجر میشود، توجه بیشتری شود.
رعایت مؤلفههای تعادل، خلاقیت و نوآوری در تهیه برنامه، مورد توجه قرار گیرد.
اما گامهای مربوط به امور جزئی در برنامه ریزی اوقات فراغت در خانه:
برنامههای فردی:
نخست: هر کدام از اعضای خانواده، فهرستی از برنامههای مورد علاقه خود را تهیه کنیم. برای فرزندان کوچکتر این برنامه به کمک یکی از اعضای بزرگتر خانواده تهیه میشود.
دوم: بسته به شرایط افراد، جدول برنامههای اوقات فراغت را به صورت روزانه یا هفتگی و یا ...، همراه با زمان بندی آن، تهیه کنیم.
سوم: هر شب، در یک دورهمی خانواداگی، هر یک از اعضاء، گزارشی از اجرای برنامههای خود ارایه کند.
برخی از برنامههای انفرادی به قرار زیر پیشنهاد میشود:
ورزش، مطالعه، شنیدن کتابهای صوتی، تماشای فیلم، تعقیب اخبار، بازیهای رایانهای و غیر رایانه ای، گفتگو و معاشرت با دوستان از طریق فن آوریهای ارتباطی، تماشای عکسهای خاطره انگیز، گردشگری مجازی، نگارش روزنگار، شرکت در برنامههای آموزشی مجازی، آشپزی و ...
برنامههای جمعی:
نخست: هر یک از اعضای خانواده، هر شب، مسوولیت تهیه برنامه جمعی روز بعد را بپذیرد.
دوم: همه اعضای خانواده، فهرست برنامههای پیشنهادی خود را تهیه کنند.
سوم: هر شب، در یک دورهمی خانوادگی، برنامههای پیشنهادی اعلام شود و با رأی گیری، برنامههای جمعی روز بعد را مشخص کنند.
چهارم: مسوول برگزاری برنامههای جمعی در هر روز، زمینه ها، شرایط و امکانات لازم برای اجرای آن را تدارک میکند.
برخی از برنامههای جمعی به قرار زیر پیشنهاد میشود:
ورزش، جمع خوانی کتاب و مطالب، شنیدن کتابهای صوتی و گفتگو درباره آن، تماشای فیلم و نقد آن، بازیهای جمعی، تماشای عکسهای آلبوم خانوادگی، گردشگری مجازی، شرکت گروهی در برنامههای آموزشی مجازی، آشپزی گروهی و ...
در انتها، نکاتی را در مورد بهرهمندی از اوقات فراغت، از زبان بزرگان دین و اندیشه تقدیم میشود:
سیّدالسّاجدین، حضرت امام زین العابدین علیه السّلام در نجوای عاشقانهی خود با خداوند عالمیان عرض میکند: بارخدایا! تندرستی و صحّتی که با عبادت گذرد و فراغتی که با پاکدامنی همراه باشد، روزیم فرما. میزان الحکمه – حدیث شماره ۱۵۸۶۵
حضرت امام باقر علیه السّلام میفرمایند:، چون فرصت دست دهد به سوی هدف خود بشتاب و هیچ فرصتی مانند روزهای فراغت و تندرستی نیست. میزان الحکمه – حدیث شماره ۱۵۷۹۴
امام رضا علیهالسلام: کوشش کنید اوقات روز شما، چهار قسمت باشد: ساعاتی را برای عبادت و خلوت با خداوند، ساعاتی را برای تأمین رزق، ساعاتی را برای تعامل و ارتباط با دوستان و افراد مورد اعتماد، و ساعاتی را برای اوقات فراغت و تفریحات سالم. بحارالانوار، جلد ۷، صفحه ۲۰۷
ارسطو: «ما نه تنها باید قادر باشیم خوب کار کنیم بلکه باید از اوقات فراغت نیز به نحو احسن بهره ببریم.»
آلبرت هربار: «ارزش انسان به اهمیتی است که برای وقت خود قائل است.»
ساموئل جانسون: «بزرگترین فن زندگی، استفاده از فرصتهایی است که بر مامیگذرد.»
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری جماران، تاریخ انتشار 13 فروردین 99، کد خبر: 1395994، www.jamaran.news