شعارسال: کم آبی معضلی جهانی است. با اینکه عمده کره زمین از آب اقیانوسها و دریاها پوشیده شده، اما صرفاً آب شیرین و بدون املاح برای شرب و کشاورزی و عمده مصارف صنعتی مورد استفاده
قرار میگیرد و حجم آب شیرین نسبت به آب موجود در کره زمین بسیار اندک است.
سازمان ملل تخمین میزند که از ۱.۴میلیارد کیلومتر مکعب آب بر روی کره زمین، ۲۰۰هزار کیلومتر مکعب آن بهعنوان آب شیرین برای مصارف انسانها در دسترس است؛ یعنی ۷میلیارد برابر کمتر. برای همین بیش از یک ششم مردم جهان که بیشتر در کشورهای در حال توسعه زندگی میکنند به آب کافی و مناسب دسترسی ندارند که اصطلاحاً میگویند در تنش آبی قرار دارند.
برای اندازهگیری میزان تنش آبی در یک کشور یا منطقه از شاخصی موسوم به فالکنمارک استفاده میشود.
براساس این شاخص یک کشور یا یک منطقه زمانی تحت تنش آبی قرار میگیرد که میزان منبع آب موجود برای هر نفر در یک سال، کمتر از ۱۷۰۰متر مکعب باشد. مقدار این سرانه اگر بین ۱۰۰۰ تا ۱۷۰۰متر مکعب باشد، کمبود آب محدود یا دورهای را میتوان انتظار داشت.
هر گاه یک کشور کمتر از ۱۰۰۰متر مکعب آب به ازای هر نفر در سال منابع آبی داشته باشد، این کشور با کمبود آب مواجه خواهد شد. در سال۲۰۰۶، حدود ۷۰۰میلیون انسان در ۴۳کشور تحت شرایط سرانه آب کمتر از ۱۷۰۰متر مکعب در سال برای هر نفر زندگی میکردند. منطقه خاورمیانه با میانگین ۱۲۰۰متر مکعب آب برای هر نفر، بیشترین تنش آبی را تجربه میکند. در ایران بهدلیل کاهش بارش و تغییر اقلیم، برخی از شهرها در تابستان با تنش آبی مواجه میشوند.
قاسم تقیزادهخامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا: در حال حاضر تعداد شهرهای با تنش آبی در دوره خشکسالی به حدود ۱۷۰شهر رسیده که ۵۰شهر آن پر تنش هستند. پیش از این تعداد شهرهای با تنش آبی در دوره خشکسالی ۵۴۷شهر بود که تعداد این شهرها اکنون کاهش یافته و حل مشکل شهرهای دارای تنش آبی بیشتر به خاطر فرسودگی شبکه آب است که حل این موضوع نیاز به سرمایه بسیار زیادی دارد.
برای تأمین آب شرب تمام کشور از منابعی که در دسترس داریم استفاده خواهیم کرد، اما باید استفاده از منابع در چارچوب قوانین باشد. یکی از این چارچوبها اخذ مجوز از سازمان محیطزیست است. به همین دلیل تا زمانی که مجوز از سوی سازمان محیطزیست اخذ نشود، طرحی اجرا نخواهد شد. در حال حاضر بیش از ۱۰۰سد در دست مطالعه قرار دارد که اگر محیطزیست برای این سدها مجوز ندهد اجرایی نخواهد شد.
هدرروی آب
باوجود تنش آبی در کشور، یکی از مهمترین مشکلات منابع آبی در هدرروی آب است. بخشی از این هدرروی در سیستم آبیاری کشاورزی، بخشی دیگر در اسراف آب شرب و قسمت مهمی از آن در حوزه زیرساختها، تجهیزات و لولهکشیهای اصلی وجود دارد که اگرچه در دومورد اول مردم در آن دخالت دارند، اما در مورد آخر کاملاً باید مسوولان را مسوول دانست.
قاسم تقیزادهخامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا: در حال حاضر ۳۰درصد تجهیزات موجود در صنعت آب فرسوده هستند که نیاز به تعمیر و یا تغییر دارند و برای این مسأله نیز اقدامات متعددی صورت گرفته، اما اصلاح تمام زیرساختها نیازمند سرمایه زیادی است.
میزان هدررفت آب در کشور و در استانهای مختلف، متفاوت است، اما بهطور میانگین میزان هدررفت آب ۲۰درصد اعلام شده، ولی به نظر میرسد که این عدد بیش از این باشد. در برخی از نقاط صرفه اقتصادی ندارد که یک بخش را تعمیر کنیم و بهتر است که کل خطوط به صورت کامل بازسازی شود که این مسأله هزینه زیادی دارد. اما طبق برنامه قرار بود که سالی یک یا دو درصد از این ۲۰درصد کاسته شود، اما بهدلیل اینکه عمر مفید خطوط لوله از این یکی - دو درصد بیشتر است، نمیتوان این موضوع را در زمان کم سر و سامان داد.
با این حال لازم است تا بهرهوری آب افزایش یابد و اگر سالی بهعنوان ترسالی شناخته میشود، اینگونه نباشد که مردم نسبت به مصرف آب توجه نداشته باشند چراکه اگر مدیریت مصرف صورت نگیرد، ممکن است دچار مشکل شویم.
ورود به تغییر اقلیم
تغییر اقلیم یا تغییرات آب و هوایی به هر تغییر مشخص در الگوهای مورد انتظار برای وضعیت میانگین آب و هوایی اطلاق میشود که در طولانی مدت برای منطقهای خاص یا تمامی کره زمین رخ دهد. تغییر الگوی بارش از مشخصات تغییر اقلیم است.
قاسم تقیزادهخامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا: به تدریج وارد تغییر اقلیم شدهایم؛ یکی از اثراتش این است در سال آبی جاری شاهد این بودیم که استانهای کم آب نسبت به استانهای با بارندگی بالاتر بارش بیشتری داشتند؛ بهطور مثال در هرمزگان و سیستانوبلوچستان که سالهای گذشته بارندگی کم بود بارش بیشتری را شاهد بودیم که این مسأله در آذربایجانشرقی و غربی صدق نمیکند.
مدیریت منابع آب باید با در نظر گرفتن نامتوازان بودن بارندگی جمعیت و تغییر اقلیم همراه باشد. ۱۸۸سد بزرگ در کشور وجود دارد که دورههای خشکسالی آب کمتری در آنها جاری است، اما در زمان پر بارش دو برابر مخازن ورودی داشتیم. تا جای که مجبور شدیم ۴۰میلیارد متر مکعب آب را به سمت تالابها و دریا رهاسازی کنیم.
آخرین وضعیت آبی سدهای کشور
قاسم تقیزادهخامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا: اکنون ۸۰درصد مخازن سدهای کشور یعنی ۴۰میلیارد متر مکعب پر هستند و به لحاظ مخازن سدها تفاوت چندانی نسبت به سال گذشته نداریم؛ هر چند که میزان ذخایر سه تا چهار درصد کاهش یافته، اما ورودی سدها در سال گذشته دو برابر امسال بود. با توجه به پیشبینیهای صورت گرفته به نظر میرسد که ذخایر تأمین موجود تأمین آب کشاورزی ۲۰درصد بیشتر از سال گذشته باشد.
در حال حاضر ۱۸۸سد بزرگ کشور ۵۲میلیارد متر مکعب ذخیره آبی دارند و اکنون ۱۱۹سد در حال ساخت داریم که در دولت یازدهم ۴۲سد ساخته شده و تا پایان دولت تعداد سدهای ساخته شده به عدد۵۰ افزایش مییابد. ۱۵۵تصفیهخانه در دست بهرهبرداری داریم که از این تعداد ۱۵تصفیهخانه آب و ۱۸تصفیهخانه فاضلاب در سال۱۳۹۸ ساخته شده است. طبق برنامه قرار است ۱۰میلیون و ۹۰۰هزار جمعیت روستایی بهآب پایدار دسترسی داشته باشند و امسال ۱۲تصفیهخانه آب و ۱۵تصفیهخانه فاضلاب روستایی به نتیجه میرسد.
اسراف آب شرب و غیر شرب
با شروع تابستان مسوولان هشدار میدهند که مردم در مصرف آب صرفهجویی کنند. این درحالی است که عمده مصرف آب در بخش کشاورزی بوده و مصرف آب شرب بسیار کمتر است. اما باتوجه به اینکه برای مصرف شرب نیاز است که فرایندهایی طولانی روی آب انجام شود، تهیه آب شرب گران بوده و باتوجه به محدودیت آبهایی که قابلیت تصفیه داشته باشند، اسراف آب در این حوزه انصافاً کاری ناپسندیده است.
براساس آمار، در بخش شرب هر ایرانی ۲برابر میانگین مصرف جهانی آب مصرف میکند. این درحالی است که میزان سرانه آب تجدیدپذیر سالانه کشور از میزان حدود ۱۳هزار متر مکعب به ازای هر نفر در سال۱۳۰۰، به حدود ۱۴۰۰مترمکعب به ازای هر نفر در سال۱۳۹۳، تقلیل یافته و بیش از ۹برابر کمتر شده است.
در کشور ما آب فقط در بخش شرب اسراف نمیشود و عمده اسراف آب در بخش کشاورزی است که هنوز آبیاری به روش سنتی و غرقابی انجام میشود و مدرنیزه نشده است. میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی دنیا ۷۰درصد است، ولی متاسفانه مصرف آب در بخش کشاورزی ایران بالغ بر ۹۰درصد کل منابع آب کشور است. همچنین میزان تبخیر در کشور ما بهدلیل شرایط گرم و خشک بالاتر از متوسط جهانی است و بنابر آمارهای موجود حدود ۷۰درصد است. تبخیر منابع آب، که بهدلیل عدم مدیریت منابع آب بهویژه آبهای پشت سد صورت میگیرد، باعث ایجاد تنش آبی در کشور شده است. توسعه بیش از ظرفیت بخش کشاورزی که از برنامه دوم توسعه شروع شد هم مزید برعلت شده و فشار مضاعفی بر منابع آبی کشور وارد کرده و از سوی دیگر با کشت محصولات آب بر مانند هندوانه و برنج فشار چندین برابر شده است. مدیریت غلط در استفاده از منابع آب زیرزمینی با حفر چاههای غیرمجاز از دیگر آسیبهایی است که تنش آبی را در کشورمان افزون کرده است.
قاسم تقیزادهخامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا: برای تفکیک آب شرب از غیرشرب باید اقدامی جدی انجام داد. برای کشوری شبیه ما با توجه به میزان مصرف، درست نیست که از آب تصفیه شده برای شستوشو و مصارف دیگری غیر از شرب بهرهگیری شود، اما بهدلیل اینکه تفکیک آب شرب از غیر شرب هزینه زیادی دارد، عملاً این کار از نظر اقتصادی به صرفه نیست، اما کار درستی است که میتواند نتایج خوبی به همراه داشته باشد.
بارندگی ۵۱سال اخیر بیانگر این است که کشور ما در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار گرفته و بارندگیهای نامتوازنی را تجربه میکند. ایران همواره گرفتار خشکسالی بلندمدت و ترسالی کوتاه مدت است. بهگونهای که بعد از یک دهه خشکسالی وارد دوره ترسالی شدهایم که البته همیشه بارندگیها در سالهای پرآب همراه با سیل و تخریب بودهاست. با این وجود ۴۵درصد جمعیت کشور یا دسترسی به منابع آب ندارند و یا دسترسی آنها به منابع آن کم است که مجبوریم آب شرب را از حوزههای دیگر منتقل کنیم.
ازسوی دیگر هزینه مشترکان و تعرفه برق چاههایی که اضافه برداشت آب دارند به صورت پلکانی افزایش خواهد داشت. این افزایش تعرفه در کنار تشویقهایی که صورت میگیرد به منظور رعایت مصرف بهینه ضروری است. اعمال این تعرفه برای جلوگیری از برداشت بیرویه از سفرههای زیرزمینی مؤثر بوده چراکه در حال حاضر سفرههای زیرزمینی با کاهش پنج میلیارد و ۷۰۰میلیون متر مکعبی درگیر هستند که با اقدامات صورت گرفته در این دولت یکمیلیارد متر مکعب آن جبران شده است.
همچنین ۱۰هزار چاه غیرمجاز مسدود شد و اکنون حدود ۳۲۰هزار چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد که از این تعداد ۳۰هزار چاه مصرف چندانی ندارد و ۱۱۶هزار از این چاهها عمق زیر ۲۰متر دارد به همین دلیل باید سراغ چاههایی برویم که بیش از اندازه آب مصرف میکنند.
در این زمینه از وزارت جهاد کشاورزی برای رسیدگی به چاههای غیرمجاز انتقاد داریم. اگر وزارت جهاد کشاورزی همکاری لازم را با ما داشته باشد قطعاً چاههای بیشتری را پلمب خواهیم کرد و برای این مسأله نیازمند همکاری آنها هستیم.
در بخش کشاورزی که ۹۰درصد آب مصرف میشود باید به سمت بهرهوری و الگوی کشت مناسب برویم. در کشوری که گاهی سرانه آب به زیر ۱۵۰متر مکعب میرسد نباید در ۱۷استان برنج آن هم به صورت غرقابی کشت صورت بگیرد. باید الگوی کشت آبیاری به سمت گلخانهای و مدرن پیش برود. مشکل اساسی آب کشور در بخش کشاورزی است و تا زمانی که شیوه آبیاری تغییر پیدا نکند نباید اجازه دهیم که کشت توسعه یابد.
مصرف آب در تهران
قاسم تقیزادهخامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا: میزان مصرف آب در تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۵ تا ۲۰درصد افزایش یافته بهگونهای که ۵۰۰هزار متر مکعب آب بیشتری مصرف شده که این میزان به اندازه سه شهر کشور است. در ابتدای شیوع کرونا میزان مصرف ۳۵درصد افزایش یافته بود که با صرفهجویی و همکاری مردم این رقم کاهشیافت. اما بهطور کلی افزایش مصرف، شبکه را دچار افت فشار میکند و با توجه به اینکه لولهها و تصفیهخانهها محدود طراحی شدند ممکن است با مشکل مواجه شویم.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه صبح نو، تاریخ انتشار: 2 تیر 1399، کد خبر: 38941، www.sobhe-no.ir