شعار سال:مسئله‌ی جمعیت در ایران اخیراً به مسئله‌ای جدی تبدیل شده است. هشدار درباره‌ی مسئله‌ی جمعیت بر پایه‌ی پیش‌بینی‌های جمعیت‌شناسان و سناریوهای مختلفی است که حاکی از آن است که جمعیت ایران در آینده با پدیده ” مسن شدن جمعیت ” مواجه است . اینکه چه نرخ رشد جمعیتی بر اساس منابع و ظرفیت بالقوه و بالفعل کشور و بر اساس آمایش سرزمین مناسب و بهینه (جمعیت متناسب) است یک موضوع علمی است که نیازمند مطالعات چند رشته ای است . اما این موضوع که چرا نرخ رشد جمعیت در برخی مناطق به شدت کاهش یافته و عوامل آن چیست موضوع تحقیق دیگری است .
 
 دکتر فاطمه پاسبان اظهار داشت : برای کاهش رشد جمعیت دلایل مختلفی برشمرده می شود از جمله بالا رفتن سن ازدواج، تمایل به تجرد ، اهمیت دادن به کیفیت آموزش فرزندان، اوقات فراغت، زندگی مدرن و فردگرایی، ، افزایش فاصله‌ی فرزندآوری، تغییر نگراش‌ها در فرزندآوری در دنیای نامطمئن و خطرناک امروزی، شهرنشینی، تغییر کارکرد خانواده، سیاستهای تنظیم خانواده ، افزایش طلاق و بیکاری ، فقر و کمبود منابع، به‌ویژه منابع غذایی، از مهم‌ترین این عوامل است.
 
در این میان توجه به جمعیت مناطق روستایی برای داشتن جمعیتی متناسب (هم از نظر کمی و هم کیفی ) حائز اهمیت است . سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ کشور ایران نشان از آن دارد که متوسط نرخ رشد سالانه جمعیت روستایی طی سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ برای کل کشور ۰٫۶۸ درصد منفی بوده و تنها در استانهای خراسان رضوی و جنوبی ، سیستان و بلوچستان ، قم ، کرمان ، گلستان ، کهگیلویه و بویراحمد و هرمزگان متوسط نرخ رشد سالانه جمعیت روستایی آنها مثبت بوده و در بقیه استانها منفی بوده است . کاهش جمعیت روستایی به دلایل مختلف اتفاق افتاده که از جمله می توان به مهاجرت که خود معلول علتهای مختلف است ، اشاره نمود . چه زمانی مهاجرت از روستا به نقاط دیگر به خصوص شهرها اتفاق می افتد و چرا ؟ شناخت علل اصلی مهاجرت که به طور یقین دربرگیرنده ابعاد اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی ، اجتماعی،سیاسی ،اقلیم و جغرافیاست نیازمند مطالعات عمیق چند رشته ای است که “درخت مساله ” استخراج و علل اصلی مهاجرت مشخص ، اولویت بندی ورتبه بندی شده و سپس بر اساس آن راهبردهایی برای حل مساله ارائه شود .
 
حال سوال این است که چرا چنین مطالعاتی به صورت مداوم و بر حسب منطقه و استان صورت نمی گیرد و چه وزارت خانه یا وزارتخانه هایی یا دستگاه هایی مسوولیت این کار را دارند ؟ آیا با نوشتن چند بند ماده قانونی در برنامه های توسعه تا کنون موفق شده ایم که از مهاجرتهای ناخواسته کاسته شده و یا مردم برای بازگشت به روستا تشویق شوند ؟ مهاجرت یک انتخاب است و حق هر فرد که بر اساس برنامه زندگی خود انتخاب کند کجا زندگی نماید اما یک بخشی از مهاجرتها ناخواسته است و روستاییان به دلایل مختلف از جمله خشکسالی و کمبود آب، تغییرات آب و هوایی ، کمبود منابع در روستا ،نبود زیرساختهای تولیدی مناسب در روستا ، ضعف در زیرساختهای بهداشتی و رفاهی روستا و … و از همه مهمتر ضعف ” احترام به روستایی و کشاورز ” در فرهنگ و ادبیات محاوره و در نگاه مسوولین کشو ر به آنان باعث شده که عطای لباس “روستایی مولد و تولید کننده ” را به لباس ” شهری مصرف کننده” بخشیده شود.
 
برخی از تلاشگران عرصه تولید در بخش کشاورزی در مصاحبه و دیداری که با آنان داشتم می گفتند کشاورز در ایران ارزش و حرمتی ندارد در کشورهای پیشرفته کشاورزان بدون گرفتن وقت و معطلی پشت درب اتاق وزیر و اما و اگرهایی که شاید وزیر را ببیند یا نبینند مواجه نیستند هر موقع اراده کننده وزیر را می بینند و با او صحبت می کنند . یادمان باشد این تلاشگران در بدترین شرایط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی کشور همواره تولید کردند با همه مشکلات . آیا وقت آن نرسیده است که این بحران ” بی هویت کردن کشاورزان و روستائیان ” را با زدودن نکات منفی ادبیات محاوره ای که زندگی در روستا ضعف نیست بلکه قوت است و مایه افتخار و شنیدن صدای کشاورز و روستایی توسط مسوولین تغییر یابد؟
 
 
تنها راه نجات کشور و رسیدن به توسعه پایدار ،احترام و عزت بخشیدن به تولید کننده واقعی و سرمایه گذار مولد اقتصادی است. خالی نشدن روستاها و کانونهای تولید ، انگیزه بخشیدن به جوانان روستایی برای خلاقیت و نو آوری و مدیریت تولید و بازار محصولات کشاورزی و صیانت و حفاظت از محیط زیست و منابع، نیازمند این احترام هست که به طور یقین به دنبال خود حمایت هوشمندانه(قیمتی و غیرقیمتی ) حاکمیت،دولت و سازمانهای غیردولتی را به همراه خواهد داشت.
 
*نویسنده : دکتر فاطمه پاسبان استاد موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی
 

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از  خبرگزاری اقتصاددان ، تاریخ انتشار:  15 شهریور  1399  ، کدخبر:17738   ،www.eqtesaddan.ir