شعار سال: کمبود آب شیرین معضلی جدی است که زندگی مردم بسیاری را در جهان تحت‌تأثیر خود قرارداده، اکنون در بسیاری از کشور‌های خشک و نیمه‌خشک دنیا منابع آب به‌طور افزایشی درحال کمیاب شدن است و همین موضوع باعث شده مدیران در فکر فراهم ساختن منابع آب جدید باشد، منابعی که به نفع اقتصاد بوده و هم در توسعه کشاورزی مؤثر باشد. سرعت افزایش جمعیت نیاز به افزایش تولید محصولات کشاورزی را بالا برده و وقتی آب باکیفیت خوب کمیاب شود، آب باکیفیت پایین مورد توجه قرار می‌گیرد که فاضلاب از این دسته است. بنابر اعلام کارشناسان ۷۰درصد پساب فاضلاب قابل بازیافت و قابل استفاده مجدد در چرخه تولید است. اکنون سالانه ۳۰ تا ۴۰میلیارد مترمکعب فاضلاب در کشور تولید می‌شود که فقط پنجدرصد آن بازیافت می‌شود، درحالی‌که می‌توان درصد بیش‌تری از آن را مجدداً استفاده کرد. همچنین رهاسازی فاضلاب خام در طبیعت موجب آلودگی محیط‌زیست شده و تأثیر بدی در کیفیت جریانات سطحی و زیرزمینی می‌گذارد؛ بنابراین استفاده از پساب فاضلاب برای آبیاری اهمیت بسیاری دارد و این موجب می‌شود آب‌های باکیفیت بالاتر را به توان در مصارف با اولویت بالاتر به کار برد.

مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو با اشاره به تأثیرگذاری عوامل متعدد بر بروز کم‌آبی اظهار داشت: عوامل انسان‌ساخت و پایین بودن بهای آب ازجمله عوامل تأثیرگذار بر کم‌آبی است.

بنفشه زهرایی گفت: بروز کم‌آبی به عوامل متعددی ازجمله علل فیزیکی ناشی از خشکی طبیعی، تغییرات آب و هوایی و نبود ظرفیت ذخیره آب در آبخوان‌ها، عوامل سازمانی و ضعف مدیریت، نبود ساختار‌های قانونی مناسب و نبود ظرفیت‌های فنی و تخصصی بستگی دارد.

عوامل انسان‌ساخت مهم‌ترین علت بروز کم‌آبی

وی همچنین عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را از دیگر دلایل تأثیرگذار بر کم‌آبی عنوان کرد و گفت: کاربری نامناسب اراضی، نبود برنامه آمایش سرزمین، سبک زندگی، سرمایه‌گذاری ناکافی برای توسعه زیرساخت‌های تأمین و انتقال آب و علاوه‌بر آن سرمایه‌گذاری و توسعه بیش از حد زیرساخت‌ها ازجمله این عوامل است.

مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو، پایین بودن بهای آب را ازجمله عوامل اقتصادی تأثیرگذار بر کم‌آبی دانست و افزود: این موضوع با محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی ناشی از تخصیص آب یا توسعه زیرساخت‌های هیدرولیکی که باعث می‌شود، مسئولان به‌دنبال اجرای برنامه‌های توسعه منابع آب باشند، در ارتباط است.

زهرایی مهم‌ترین علت بروز کم‌آبی را مربوط به عوامل انسان‌ساخت و غیرمرتبط با طبیعت عنوان و اظهار کرد: زیرساخت‌های متعدد این عوامل در کشور به‌راحتی قابل مشاهده است.

بارش‌ها در ایران یک‌سوم میانگین جهانی است

همچنین وزیر با اشاره به این‌که بارش ایران یک‌سوم میانگین جهانی است، عنوان کرد: سازگاری به این معناست که باید شرایط اقلیمی ایران را مبنای هرگونه راهبرد، برنامه و اقدام در بهره‌برداری از منابع آب قرار داد؛ بنابراین سازگاری با کم‌آبی به معنای کنار هم قرار گرفتن سرنوشت اقلیمی کم‌آبی و غیرقابل تغییر به پرآبی و انتخاب انسانی سازگاری و در سایر انتخاب‌ها نظیر مقابله یا تغییر سرنوشت اقلیمی است.

وی با تأکید بر این‌که واژه سازگاری با دقت انتخاب شده است، گفت: کارگروه برای مقابله، از بین بردن یا حتی تغییر کم‌آبی ایجاد نشده، کم‌آبی وضعیت کم و بیش ثابتی است که تغییرات سالانه یا دوره‌ای در میزان بارش‌ها نیز آن را ماهیتاً تغییر نمی‌دهد.

سرنوشت اقلیمی خاص ایران

رضا اردکانیان افزود: انواعی از سرنوشت وجود دارد. ایران هم دارای سرنوشت اقلیمی خاص خود است؛ اقلیمی که یک‌سوم میانگین جهانی بارش دارد. توزیع بارش‌ها در آن به لحاظ جغرافیایی و زمانی نامتوازن است و به‌طور تاریخی در لیست مبتنی‌بر کم‌آبی اتکاء کرده است. این سرنوشت اقلیمی حداقل با ابزار‌های فناورانه بشری امروز قابل تغییر نیست و نمی‌توان آن را به پرآبی بدل کرد.

وزیر نیرو ادامه داد: نتیجه این است که ساکنان این عرصه از جهان باید خود را با این وضعیت سازگار کنند. اصل کم‌آبی را بپذیرند و متناسب با آن، بینش‌ها و ابزار‌ها را به کار گیرند تا پایداری منابع آب را تضمین کرده و زندگی را در این سرزمین تداوم بخشند.

مسأله بحران آب فرد فرد ایرانیان را دربر می‌گیرد

وزیر نیرو با بیان این‌که دومین مفهوم کلیدی ملی است، گفت: معنای واژه ملی فقط از آن جهت نیست که کارگروه در هیئت دولت تصویب شده و بر یکی از اصول قانون اساسی استوار است؛ به این معناست که مسأله آب در ایران از طریق رویکردی که همه بازیگران مؤثر بر مسأله را در همه جغرافیای ایران دربر گیرد، قابل تعدیل است.

اردکانیان با تأکید بر این‌که مسأله آب همه مصرف‌کنندگان آب یعنی فرد فرد ایرانیان را دربر می‌گیرد، اظهار کرد: مسأله آب فقط در شرایطی بستر مناسب‌تری برای تعدیل و بهبود می‌یابد که رویکرد همه با هم در دستورکار قرار گیرد.

وی ادامه داد: تحقق رویکرد همه با هم و محقق شدن معنای واژه ملی در کشوری که همه دستگاه‌ها به بخشی‌نگری عادت کرده‌اند و به مدد چندین دهه بخشی‌نگری و ضعف سازکار‌های حقوقی، اقتصادی، سیاسی و فعالیت‌های میان‌بخشی کار بسیار دشواری است، رویکرد همه با هم به معنای اولویت یافتن فعالیت میان‌بخشی است. هیچ وزارتخانه‌ای به تنهایی و هیچ گروهی از مصرف‌کنندگان آب بدون مشارکت سایر گروه‌ها قادر نیستند مسئله آب را بهبود بخشند.

اقدامات پیش‌رو برای سازگاری با کم‌آبی

وزیر نیرو با اشاره به اقدامات پیش‌رو برای سازگاری با کم‌آبی گفت: تولید دانش و متقاعدسازی مردم و سیاست‌گذاران درباره واقعیت کم‌آبی و نقش آن به‌عنوان سرنوشت اقلیمی غیرقابل تغییر در محدوده توان بشری موجود، تولید دانش درباره معنا ضرورت‌ها و ابزار‌های سازگاری با کم‌آبی و تبدیل آن به گفتمان در مدیریت منابع آب، هماهنگ‌سازی منافع همه بازیگران در مسیر سازگاری با کم‌آبی، نشان دادن ظرفیت‌های تولید ابزار‌ها خلق شیوه‌های زیست و وضع سیاست‌های مشوق سازگاری با کم‌آبی و همچنین سازماندهی نظام سنجش، پایش و ارزیابی توسعه کشور براساس میزان کم‌آبی ازجمله این فعالیت‌هاست.

اردکانیان گفت: واقعیت آن است که به‌دلیل انواعی از سازکار‌های مختلف، منافع بازیگران و شیوه زیست اکثریت جامعه براساس زیست ناسازگار با کم‌آبی شکل گرفته است و حتی اقتصاد و جامعه به کسانی پاداش می‌دهد که ناسازگاری با کم‌آبی را پیشه کنند. پیش‌برد راهبرد سازگاری با کم‌آبی بر مبنای پنج محور یاد شده، مستلزم شناخت سازکار‌های زیست امروزی ناسازگار با کم‌آبی ایرانیان است.

نابه‌سامانی اقتصاد آب و توهم ارزانی آن

وی اظهار کرد: عوامل سازگاری و ضعف مدیریت، نبود ساختار‌های سازمانی سازگار با فعالیت میان‌بخشی، نبود ساختار‌های حقوقی و قانونی مبتنی‌بر مسئولیت مشترک در قبال پایداری منابع آب، بست نیافتن ظرفیت‌های فنی متناسب با رویکرد میان‌بخشی معطوف با سازگاری با کم‌آبی، تدوین سیاست‌های بلندمدت مبتنی‌بر پایداری بدون تمهیدات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و فقدان شفافیت و پاسخگویی در نظام نهادی مدیریت منابع آب ازجمله دلایل ناسازگاری با کم‌آبی هستند.

وزیر نیرو با اشاره به عوامل اقتصادی و اجتماعی مسأله سازگاری با کم‌آبی عنوان کرده است: نابه‌سامانی اقتصاد آب و توهم ارزانی آن، کاربری نامناسب اراضی، سبک زندگی پرآب‌طلب، سرمایه‌گذاری ناکافی برای توسعه زیرساخت‌های سازگاری با کم‌آبی، برنامه‌ریزی بهره‌برداری از منابع آبی حوضه‌های آبریز براساس فرض فراوانی به کمک زیرساخت‌ها با کم‌توجهی به مسائل زیست‌محیطی ازجمله عوامل اقتصادی و اجتماعی ناسازگاری با منابع آب است.

بنا بر اعلام آبفا، سرانه مصرف آب شرب مشترکان در ایران در حدود دو برابر استاندارد‌های جهانی است. درحقیقت درصد زیادی از مشترکان، بیش از الگوی تعیین شده آب مصرف می‌کنند، اما در سال‌جاری وزارت نیرو به مشترکانی که میزان مصرفشان از الگوی مصرف تجاوز کرده با ارسال پیوستی قرمز رنگ به همراه قبوض آب تذکر داده است. وضعیت نامناسب اقتصاد آب باید اصلاح شود، چراکه هزینه تمام شده برای هر مترمکعب آب سه تا چهار برابر هزینه دریافتی از مشترکان است.

مدیریت بهینه برای سال آبی خشک

مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو درخصوص این‌که آیا بارش‌های کم‌نظیر سال آبی جاری نشان از پایان خشک‌سالی‌ها و رفع تنش‌های آبی دارد، گفت: به هیچ‌وجه نمی‌توان یک سال پربارش را نشانه توقف خشک‌سالی‌ها و تکرار نشدن سال‌های کم بارش دانست.

بنفشه زهرایی با بیان این‌که ایران در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک واقع شده و این واقعیت با یک یا چند سال پربارش تغییر نمی‌کند، گفت: علاوه‌بر اقلیم کشورمان، عوامل انسان ساخت و پایین بودن بهای آب ازجمله عوامل تأثیرگذار بر کم‌آبی بوده، در واقع ما با آب کم در ایران، آن‌طور که باید به‌صورت مدیریت شده، رفتار نکرده‌ایم.

اصلاح رفتار با آب

زهرایی ادامه داد: سازگاری با کم‌آبی یک الگوی درست برای اصلاح رفتار ما با آب است، حال اگر یک یا چند سال بارشی بیش از نرمال در کشور داشتیم، در شرایطی که الگو‌های مبتنی‌بر سازگاری با کم‌آبی در کشور پیاده‌سازی شوند، می‌توانیم از منابع آبی که بیش از وضعیت نرمال در اختیارمان قرار گرفته، به بهینه‌ترین صورت ممکن استفاده کنیم؛ اما اگر روند مصرف در تمامی بخش‌ها، همچنان بی‌ضابطه و اسراف گونه باشد، اگر آبی بیش از شرایط نرمال ناشی از بارش‌های خوب یک‌سال در اختیارمان باشد، با کم‌ترین بهره‌وری ذخایر آبی جدید را نیز از دست می‌دهیم که این رویه در کشوری خشک و نیمه‌خشک مثل ایران، منطقی نیست.

چالش خشک‌سالی و راهکار‌های پیش‌رو

بر اساس برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی تدوین شده توسط وزارت نیرو در برخی از استان‌ها، با افزایش بهره‌وری آب و کنترل برداشت از منابع آب زیرزمینی، در گام اول تا افق ۱۴۰۵ میزان کسری مخازن آب زیرزمینی صفر خواهد شد و در گام دوم، میزان مصارف آب آن استان تا آب قابل برنامه‌ریزی ابلاغی وزارت نیرو کاهش خواهد یافت. واقعیت این است که سال‌هاست با توجه به چالش خشک‌سالی، بحث تصفیه پساب صنعتی و فاضلاب‌ها و استفاده از آب حاصل از آن در صنایع، مطرح شده است؛ به‌ویژه این‌که اصفهان، پس از استان‌های یزد، خراسان‌جنوبی و سیستان و بلوچستان، از استان‌هایی است که سال‌ها با پدیده خشک‌سالی روبه‌رو بوده و در پنج‌سال اخیر این پدیده را بیش از پیش لمس کرده و بیش‌ترین سهم آب مصرفی آن نیز به بخش صنعت مربوط می‌شود.

برای مقابله با کم‌آبی و استفاده بهینه از آب، کاهش تنش‌های آبی، ایجاد منبعی مطمئن برای همه فصول، کاهش بار آلودگی رودخانه‌ها و سایر منابع آبی دریافت‌کننده فاضلاب، افزایش بهداشت عمومی و حفظ محیط‌زیست، کم شدن آلودگی و استفاده از آب‌های غیرمتعارف به‌صورت مستمر از مزیت‌های استفاده از فاضلاب تصفیه شده به‌شمار می‌آید.

بنابر اعلام کارشناسان ۷۰درصد پساب فاضلاب قابل بازیافت و قابل استفاده مجدد در چرخه تولید است. امیر متق‌علویجه، کارشناس محیط‌زیست، با اشاره به اهمیت بهینه‌سازی مصرف آب در صنایع، در این‌باره اظهار کرد: سالانه ۳۰ تا ۴۰میلیارد مترمکعب فاضلاب در کشور تولید می‌شود که فقط پنجدرصد آن بازیافت می‌شود، درحالی‌که می‌توان درصد بیش‌تری از آن را مجدداً استفاده کرد. به گفته این کارشناس، لازم است از فناوری‌های نو و ارتقاء یافته در این زمینه استفاده شود تا مصرف کم‌تر انرژی، هزینه‌های پایین‌تر، درصد بالاتر بازیافت پساب و افزایش بهره‌وری را به‌همراه داشته باشد.

برنامه سازگاری با کم‌آبی در ایران

همچنین وزیر نیرو در مهرماه سال‌جاری اعلام کرده بود: امسال همه کشور برنامه سازگاری با کم‌آبی خواهد داشت.

اردکانیان از نهایی شدن برنامه سازگاری با کم‌آبی برای ۱۱ استان خبر داد و گفت: تا پایان سال این امر برای کل کشور محقق خواهد شد. وی با اشاره به تغییر اقلیم در کشور توضیح داد: تدوین این برنامه کمک مؤثری در حفظ منابع آبی است و نیز روش مصرف آب مطابق نیاز هر منطقه را مشخص خواهد کرد؛ چراکه علایم قطعی از شرایط حدی به‌معنای سال‌های فوق‌العاده خشک و فوق‌العاده‌تر داریم و آنچه می‌تواند ما را از شرایط تحت تنش بودن به‌سمت شرایط اطمینان بخش نزدیک کند، این است که مصرف آب را مدیریت کرده و هدررفت آن در شبکه‌ها را کاهش دهیم.

وزیر نیرو همچنین درباره طراحی آب‌شیرین‌کن‌های شهر‌های جنوبی کشور گفت: با وجود تغییر اقلیم و خشک بودن کشور در شمال و جنوب به منابع خدادادی آب دریا دسترسی وجود دارد. منابع و مصارف ۱۷استان کشور در منطقه مرکزی و حاشیه جنوبی برای استفاده از آب دریا بررسی شده است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سبزینه، تاریخ انتشار:۲ دی ۱۳۹۹، کد خبر: -، sabzineh.org