" واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند
  چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند
  مشکلی دارم ز دانشمند مجلس بازپرس
  توبه فرمایان چرا خود توبه کمتر می‌کنند "
«حافظ»

اصلی ترین عنصر مذموم و ناپسند رواج یافته در جامعه ایران پس از حمله مغول را می توان دورویی و ریا قلمداد کرد. دو عنصری که در غزل حافظ و طنز گزنده عبید زاکانی به خوبی مشهود است. در آن سال های پر از آشوب و نفرت که فرهنگ و هنر در خواری و زبونی قرار دارد و هر لاف زنی به اسم هنرمند و ادیب و هر دستار بند و خرقه پوشی به نام شیخ و صوفی بساط پر از ریا و دروغ خود را پهن کرده است، نوک تیز و نیش دار طنز عبید زاکانی بسیاری از حاکمان و قاضیان و شارحان و واعظان و صوفیان و عالمان را نشانه رفته است، دورانی که در آن تزویر و دورویی و خیانت و ریا و دروغ و بسیاری دیگر از اخلاقیات مذموم و ناپسند به متاع عامی تبدیل شده و هر کس در هر جایگاهی مشغول سوء استفاده از موقعیت خویش است.

عبید زاکانی در نقد و ذم طبقه اشراف در رساله "اخلاق الاشراف" با زبان گزنده و تندی به اشراف و بزرگان جامعه می تازد و در رساله های دیگر فساد و خودفروشی و نخوت و تکبر و طمع و ریا را با زبان خاص خود به باد انتقاد می گیرد.

ریا و دورویی به عنوان دو صفت اخلاقی مذموم طی قرون متمادی چنان در تار و پود جامعه ایرانی می نشیند که هنوز که هنوز است اگر بخواهیم به بارزترین وجه مشخصه مذموم جامعه اشاره کنیم، همان تظاهر و ریا و ظاهرسازی است. امروزه به واسطه گسترش رسانه های ارتباطی تظاهر و ریاکاری در گفتار و رفتار برخی از واعظان و صاحبان تریبون و مسئولین فعلی و سابق نمود بیشتری یافته و دوباره این صفت مذموم اخلاقی ریشه دار در جامعه ایرانی را بیش از پیش عیان کرده است.

 

واعظی که مردم را به خوردن یک وعده غذا و حذف برخی مواد غذایی دعوت می کند اما خود راننده شخصی دارد و یک بار هم برای خرید کالا راهی بازار نشده است، چرا که همه چیز از قبل برای او مهیاست. مسئولی که مردم را به پوشیدن لنگ و شلیته دعوت می کند، اما خود در بهترین نقطه شهر سکنا گزدیده و فرزندانش تجار بین المللی هستند یا بسیاری افراد که هیچ اعتقادی به دین و اخلاقیات و شرع و.. ندارند اما در ظاهر به گونه ای جانماز آب می کشند که انگار از قدیسین و حواریون هستند.

وضعیت امروز ایران دیالوگی از شکسپیر در نمایشنامه هملت را به خاطر می آورد. در این نمایشنامه، وقتي لايرتيس (برادر اوفيليا) خواهرش را از عشق هملت هشدار می دهد و به توصیه می کند مبادا در اين رابطه طعمه كامجویی هملت شوی، اوفيليا در پاسخ می گويد:
«من اين اندرزهای نيكو را نگهبان قلب خود خواهم ساخت، ولی برادر عزيزم ، شما خود از آن كشيشان ناپارسا نباشيد كه راه دشوار و پر خس و خار آسمان را به ما نشان می دهد اما خود بسان هرزه ای خودخاه و بی باك در جاده ی پرگل كامگاری گام بر می دارند و پروایی از مواعظ خود ندارند».

در همین رابطه، سهراب شهید ثالث (کارگردان، فیلم‌نامه‌ نویس، مترجم، و تدوین‌گر سینما و یکی از آغازگران موج نوی سینمای ایران) عبارت جالبی دارد .کلیپی از شهید ثالث را در پایین مشاهده می فرمایید :