شعار سال:در فلسفه مدیریت جدید یک اصل بسیار مهم وجود دارد و آن این است که" در مدیریت، خدمت بدون زیان اصل است و سودآوری هدف فرعی است". بنابراین، زمانی که نگاه و نگرش مدیران به کسب‌وکارها و محصولات حاصل از آن‌ها مبتنی بر چنین هدفی باشد، موفقیت در کسب‌وکارها رخ خواهد داد. بخشی از این مهم به فرهنگ درونی مدیران و محیطی که کسب‌وکار در آن شکل‌گرفته است وابسته است و بخش دیگر باید در یک فرایند آموزشی مبتنی بر تغییر نگرش رخ دهد. وجود توأمان این دو می‎تواند این اصل را به یکی از اصول کارآمد مدیریتی تبدیل کند و کسب‌وکارها و سازمان‎های کشاورزی را در مسیر تحول و پویایی متناسب با تغییرات محیطی، مکانی و زمانی قرار دهد. بازار محصولات حاصل از کسب‌وکارهای کشاورزی یکی از پیشران‎هایی است که می‎تواند در ایجاد تغییر در انباشته‌‎های تجربی، ذهنی و باورهای فرهنگی مدیران کشاورزی تأثیر مستقیم و جدی داشته باشد به‎گونه‎ای که فرایند تغییر و پذیرش را تسریع نماید.

 نکته دیگر این‌که، بخش کشاورزی یکی از بخش‎های مهم به جهت تأمین امنیت غذایی از یک‎سوی و از دیگر سوی، بسترساز اشتغال مستقیم در فرایند تولید کالاهای کشاورزی و اشتغال غیرمستقیم در فرایند پس از تولید (بازار کالاهای کشاورزی) و خدمات تولید کشاورزی است. اگرچه اشتغال مستقیم بخش کشاورزی در فرایند تولید کالاهای کشاورزی برای خود بهره‎برداران کشاورزی، خانواده آن‎ها و نیز نیروهای کار بدون زمین روستایی از اهمیت بالایی برخوردار است اما اشتغال غیرمستقیم در بخش دوم (بازار کالاهای کشاورزی و خدمات تولید کشاورزی) از اهمیتی دوچندان برخوردار است به‎گونه‎ای که در بسیاری از کشورها تأکید بر این‌گونه اشتغال‎زایی بسیار زیاد است زیرا بیش از دو برابر اشتغال مستقیم، ایجاد اشتغال می‎نمایند.

 در چنین ساختاری و با توجه به فضای کنونی ایران از جهت بیکاری و نیز به جهت تأمین مالی موجود از سوی حلقه‌‎های زنجیره تأمین کشاورزی و نقش‎بازی کلان این حلقه‎ها در انتقال کالاهای کشاورزی از سطح تولیدکننده به سطح مصرف‎کننده، به نظر می‎رسد تأکید بیش‌ازحد بر بازاریابی مستقیم کالاهای کشاورزی و سرمایه‎گذاری در این حوزه(به‎عنواک یک جزء بسیار کوچک در برابر کلان بزرگ) به‌ویژه از طریق توسعه فیزیکی سریع و قارچ‎گونه روستابازارها مبتنی بر مدیریت کمیت‎گرا، یک مسیر انحرافی است و خدمتی محسوب می‎شود که بیش از سود، بر زنجیره‎های کشاورزی هزینه تحمیل خواهد کرد. به‎بیان‎دیگر، بر اساس اصل پیش‎گفته در ارائه این خدمت جدید مدیریتی در بازار کالاهای کشاورزی اصل باید بر عدم زیان باشد که پیش‎بینی نویسنده آن است که بر اساس اهداف ترسیم‌شده برای این روستابازارها، زیان مترتب بر راه‎اندازی آن‎ها بیش از سود آن‎ها از منظر دستیابی تولیدکنندگان کشاورزی به حداکثر قیمت پرداختی توسط مصرف‎کنندگان خواهد بود.

نویسنده بر این اعتقاد است که اگر مسئله موجود منتج به راه‎اندازی روستابازارها، توجه به بازاریابی مستقیم کالاهای کشاورزی برای کاهش حاشیه بازاریابی به پایین‎ترین حد ممکن باشد، راه‎اندازی و توسعه روستابازارها راه‎حل نیست و عملاً تلاشی شکست‎خورده محسوب می‎شود که به‌دفعات در قالب‎های مختلف در جغرافیا کشاورزی ایران تجربه‌شده است زیرا بر مسئله اصلی تمرکز لازم صورت نگرفته و تلاش نشده است تا راه‎حل مسئله با نگاه جامع مورد بررسی کارشناسی قرار گیرد به‎گونه‎ای که مسئله به شکل پایدار حل شود و حاشیه بازاریابی منصفانه مبتنی بر دو مؤلفه خدمات ارائه‌شده در طول زنجیره و سود عادلانه حلقه‎های زنجیره مدنظر قرار گیرد تا مورد پذیرش همه فعالان زنجیره تأمین کشاورزی باشد. در این راستا پیشنهاد می‎شود به‌جای راه‎اندازی، توسعه و تقویت روستابازارها در سطح ملی و تجربه شکست در زمانی بسیار کوتاه، دو اقدام لازم و ضروری زیر برای مدیریت بازار کالاهای کشاورزی مبتنی بر زنجیره‎های کشاورزی به‌موازات هم (مکمل یکدیگر بوده و کارایی بازار را به‌شدت متأثر می‎سازند) در دستور کار وزارت جهادکشاورزی و به‎ویژه سازمان تعاون روستایی قرار گیرد تا به شکل بنیادین و اصولی مسئله حاشیه بازاریابی بالای موجود برای کالاهای کشاورزی حل شود به‎گونه‎ای که تولیدکنندگان کشاورزی به سودهای منطقی منتج به تقویت انگیزه‎های تولید کشاورزی و ماندگاری در روستاها دست یابند و در عمل خدمت جدید منتج به عدم زیان (به‎عنوان اصل) و تولید سود (به‎عنوان فرع) شود:

1-  توجه جدی به زنجیره‎های تأمین کشاورزی موجود برای کالاهای مختلف کشاورزی برای گذار به زنجیره‎های تأمین قابل‌قبول و مطلوب در بستری هوشمند؛ به‎بیان‎دیگر هوشمندسازی زنجیره‎های تأمین کشاورزی مبتنی بر رعایت اصول و قوانین شش‎گانه هوشمندسازی یعنی (1) ایجاد درک درست از رفتار و کارکردهای ذینفعان،(2) تقویت نهادها و اتحادیه‎ها (افراد یکپارچه)،(3) توسعه میزان توان موجود در شبکه مدیریتی،(4) ارتقای ارتباطات بین ذینفعان،(5) تصویرسازی درست از آینده برای مجموعه‎های مدیریتی و ذینفعان و (6) تأکید بر عدم همکاری بین عوامل سیستم به‎عنوان دلیل شکست‎ها تا هوشمندی بتواند در صحنه میدانی و در فضای بازار کالاهای کشاورزی کارکردهای مطلوب و موفقیت‎آمیز خود را داشته باشد.

2-  توجه جدی بر حاشیه‎های عادلانه و منصفانه عوامل و حلقه‎های مختلف فعال در زنجیره تأمین کشاورزی. در این راستا ابتدا باید تحلیل درستی از حاشیه‎های موجود و خدمات ارائه‌شده در سطح هر یک از فعالان بازار صورت گیرد و در گام بعد با تصویرگری مبتنی بر اسکن دقیق در گام اول، با مشارکت خود فعالان بازار کالاهای کشاورزی، سودهای عادلانه‎ای برای هر یک از آن‎ها تعیین شود به‎گونه‎ای که در عمل بر اساس آن رفتار عملیاتی داشته باشند. نکته مهم این است که پیشنهاد اول (هوشمندسازی زنجیره) می‎تواند در پایش و رصد میزان پایبندی عملی فعالان بازار به حاشیه‎ها و سودهای مصوب نقش بسیار مهمی داشته باشد.

امید این‎که مسئولین نهاد عالی جهادکشاورزی اولاً قبل از هرگونه کار عملیاتی مشورت‎های لازم را با دانشگاه‎ها و مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی داشته باشند تا در گرداب تجربه‎های شکست‎خورده و تصمیم‎گیری‎های نقطه‎ای در حوزه بازار کالاهای کشاورزی گرفتار نشوند، ثانیاً از توسعه‎ قارچ‎گونه روستابازارها و سرمایه‎گذاری در این حوزه تجربه‌شده در گذشته به جد جلوگیری نمایند و ثالثاً نگاه بلندمدت و پایدار به بازار کالاهای کشاورزی و حل مسئله مهم و ریشه‎دار حاشیه‎های بازاریابی داشته باشند تا بازار کالاهای کشاورزی پس از مدت‎ها در مسیر درست مبتنی بر طراحی زنجیره‎های تأمین کشاورزی هوشمند، حرکت آرام و مطمئن تضمین‎کننده عدم تحمیل زیان و تأمین منافع همه فعالان زنجیره را داشته باشد.

محمد قربانی. استاد دانشگاه فردوسی مشهد

اختصاصی پایگاه تحلیلی- خبری شعار سال