معرفی شاخص عملکرد زیست‌محیطی:

شاخص عملکرد زیست‌محیطی (Environmental Performance Index) در راستای اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، میزان پایداری توسعه در جهان را می‌سنجد. این شاخص در آخرین گزارش خود در سال ۲۰۲۰، با تعریف دو دامنه، ۱۱ زیرشاخص و ۳۲ نماگر، سلامت زیست‌محیطی و سرزندگی زیست‌بوم در ۱۸۰ کشور دنیا را اندازه‌گیری می‌کند. شاخص عملکرد زیست‌محیطی کشور‌ها را بر‌حسب عملکرد دولت‌ها و پیامد سیاست‌های زیست‌محیطی‌شان برای سلامت شهروندان، مصرف منابع، آلودگی و نابودی گونه‌های زیستی، رتبه‌بندی می‌کند و راهنمای عملی در اختیار کشور‌هایی قرار می‌دهد که میل حرکت به‌سوی آینده پایدار دارند.

سازمان محاسبه‌کننده شاخص عملکرد محیط زیستی:

این شاخص توسط دانشگاه ییل [۱]و دانشگاه کلمبیا [۲]با حمایت موسسه مک‌کال مک‌بین [۳]کانادا تهیه می‌شود.

بهترین و بدترین کشور‌ها در شاخص عملکرد محیط زیستی:

پنج کشور برتر از نظر شاخص عملکرد زیست‌محیطی و همچنین از نظر زیرشاخص‌های اصلی آن در سال ۲۰۲۰، به شرح جدول زیر فهرست شده‌اند. طبق این جدول، کشور‌های اسکاندیناوی بیشترین سهم از ستون‌های جدول را دارند و از میان آنها، دانمارک و فنلاند، بهترین رتبه‌ها را در اختیار دارند. به‌علاوه، در ستون مربوط به زیرشاخص خدمات زیست‌بوم، نام دو کشور از خاورمیانه نیز به چشم می‌خورد؛ امارات متحده عربی و بحرین.

 

پنج کشور دارای بدترین عملکرد از نظر شاخص عملکرد زیست‌محیطی و زیرشاخص‌های اصلی آن در سال ۲۰۲۰ نیز به شرح جدول زیر است:

 

توصیف وضعیت ایران در شاخص عملکرد زیست‌محیطی:

بر اساس جدیدترین گزارش شاخص عملکرد زیست‌محیطی، ایران نمره ۴۸ و رتبه ۶۷ از شاخص کل را کسب کرده است.

نمودار زیر، وضعیت زیرشاخص‌های عملکرد زیست‌محیطی ایران در سال ۲۰۲۰ را در مقایسه با دانمارک، یعنی بهترین کشور از نظر شاخص عملکرد زیست‌محیطی، نشان می‌دهد.

 

بر مبنای نمودار بالا، ایران فقط از نظر زیرشاخص خدمات زیست‌بوم، نسبت به دانمارک، وضعیت بهتری دارد. بیشترین فاصله عملکرد زیست‌محیطی ایران با دانمارک، در زمینه مدیریت منابع آب (۹۶.۳ درصد)، مدیریت فضولات (۸۱ درصد) و مدیریت انتشار فلزات سنگین (۷۳ درصد) است. به‌استثنای خدمات زیست‌بوم و شیلات، ایران در زمینه مدیریت انتشار آلاینده‌ها نیز عملکردی به‌نسبت نزدیک به دانمارک (۲۰ درصد فاصله) دارد. در کنار این مقایسه، لازم است تا روند تغییرات عملکرد زیست‌محیطی ایران طی سال‌های گذشته نیز بررسی شود. چون مقدار شاخص و زیر شاخص‌های جدید تنها برای دو سال ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ در دسترس است، این بررسی به صورت مقداری انجام می‌شود. طبق گزارش شاخص عملکرد زیست‌محیطی، نمره عملکرد ایران در سال ۲۰۱۰ برابر با ۳۸.۳۹ بوده است، اما در سال ۲۰۲۰ به ۴۸ افزایش یافته است.

روند شاخص عملکرد زیست‌محیطی در ایران:

نمودار زیر به نمایش روند زیرشاخص‌های عملکرد زیست‌محیطی ایران با توجه به دسترسی به داده‌های شاخص عملکرد زیست‌محیطی و زیرشاخص‌های آن برای دو سال ۲۰۲۰ و ۲۰۱۰، می‌پردازد.

 

در این نمودار مشاهده می‌شود که وضعیت زیرشاخص‌های خدمات زیست‌بوم و مدیریت انتشار آلاینده‌ها در ایران در سال ۲۰۲۰ بهبود چشمگیری داشته است. برای زیرشاخص تنوع زیستگاه، مدیریت منابع آب و مدیریت فضولات در سال ۲۰۱۰، آماری برای ایران گزارش نشده است.

یکی از نکات مهمی که از نمودار بالا استنباط می‌شود افت ایران از نظر زیرشاخص کشاورزی کارآمد است که عملکرد زیست‌محیطی را به‌صورت منفی تحت تأثیر قرار می‌دهد. در زیرشاخص مدیریت منابع آب نیز نمره بسیار کمی ثبت شده است. به عبارت دیگر، این دو شاخص نیاز به سیاست‌گذاری و توجه جدی دارند.



شاخص عملکرد زیست‌محیطی درباره ایران چه می‌گوید؟

اگر کشور‌های عضو نمونه شاخص عملکرد زیست‌محیطی را به چهار گروه تقسیم کنیم ایران در گروه دوم قرار می‌گیرد یعنی عملکرد آن بهتر از میانگین جهانی است.
بدون تردید با افزایش آزادی مطبوعات و نهاد‌های پرسشگر و فعال در حوزه محیط زیست، عملکرد زیست‌محیطی دولت‌ها مورد کنترل قرار می‌گیرد و این خود تضمین‌کننده توسعه پایدار خواهد بود.
در میان زیرشاخص‌های شاخص عملکرد زیست‌محیطی بدترین عملکرد ایران در زیرشاخص‌های مدیریت انتشار فلزات سنگین، تنوع زیستی و زیست‌بوم‌ها و کشاورزی کارآمد است.
مدیریت آب زیرشاخصی است که نه‌تن‌ها ایران در آن با ضعف شدید روبروست بلکه گویا معضلی است که اغلب کشور‌های جهان با آن روبرو هستند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت رصدخانه توسعه، pooyeshfekri.com