شعار سال: طبق روایات شیعه، دفن شدن در جوار ائمه و بزرگان دین، فضیلت بزرگی است؛ چنان که پیامبر اسلام (ص) فرمود: «مردگان خود را میان مردمان نیک به خاک بسپارید؛ زیرا مرده نیز همچون زنده، از همسایه بد رنج میبرد. با این وجود، دقیقا معلوم نیست که از چه تاریخی انتقال جسد به مکانهای مقدس رسمیت یافته است؛ گرچه عد های میکوشند این موضوع را به دوره صفویه نسبت دهند، اما برخی گزارشها حاکی از آن است که انتقال جسد از دوره آل بویه شروع شده و پایه گذار این سنت، شاهان آل بویه بودند و با وصیت خود بر دفن شدن در حرمهای اهل بیت:، به ویژه در حرم امام علی (علیه السلام) و حرم امام حسین (علیه السلام)، باعث تشویق شیعیان شدند.
در خصوص دوره قاجار، پولاک مینویسد، دکتر پولاک مینویسد: اجساد مردم ثروتمند و مشهور، بلافاصله پس از مرگ یا پس از نبش قبر، به یکی از اماکن متبرکه کربلا، مشهد، قم یا شاهزاده عبدالعظیم حمل میگردد. قیمت هر مکان بستگی دارد به تقدس آنجا و دیگر دوری و نزدیکی به بقعه امام یا امامزاده. از نظر حمل و نقل، جنازهها را در نمدی میپیچند و به دو میله از پهلو محکم میکنند و آن گاه به صورت افقی به روی قاطر میگذارند. معمولاً کار حمل به عهده خود چهارپادار است. ولی گاهی هم گروهی از خدمه و غلامان به همراه جنازه میروند. در سفرها اغلب با کاروان حمل جنازه مصادف میشویم؛ از بویی که از فاصله دور از این اجساد متصاعد میشود، میتوان دریافت که کاروان نزدیک میشود. هرچند که زیانهای حمل اجساد برای سلامت زندگان بدین صورت کاملاً آشکار است، به نظر میرسد که نتوان بر سبق ذهن مردم که سخت ریشه دار است غلبه کرد و این رسم را برانداخت. وی همچنین مینویسد: «شهر قم برای امرا و شاهزادگان قاجار قابل اهمیت است و قم این امتیاز را دارد که مدفن اغلب امرا و شاهزادگان سلسله قاجار نیز هست.»
از آنجا که عراق فعلی در دوره صفویه تا قاجار عموما تحت اختیار عثمانیها بود، مشکل عمده دو دولت ایران و عثمانی در انتقال جنازهها به عتبات، جنبههای بهداشـتی آن بود که این مسئله را به مشکلی بین المللی تبدیل کرد و این رسم را برای همیـشه تغییـر داد. در آن زمان جواز حمل جنازه به عتبات از بحثهای رایج بین علما بود. برخی علما حمل جنازه را به عتبات جایز نمیدانستند و یکی از دلایل شان وضع بد و بی احترامیهای یهودیان و... به جنازهها بود. حمل اجساد به اماکن مقدس، محترمانه صورت نمیگرفت و نزدیکان میت جنازه را همراهی نمیکردند، بلکه برای حمل و دفن آن را به چهارپاداران میسپردند. مشکل دیگر اینکه کارگران قبرستان، به سبب دنائت طبع، پس از چند روز قبر را میشکافتند و سنگهای لحد را، که قیمت اندکی داشت، بیرون میآوردند و علامتهای آجری و سنگی قبر را برمی داشتند تا جای دیگر بفروشند. آن گاه جسد میت با عمق کمی در زیر ریگ قرار داشت و بیشتر آنها طعمه جانوران صحرا میشد و به این سبب از قبور مسلمانان آثار چندانی باقی نمیماند.
با وجود سختگیری مرتب و مالیاتهای سنگینی که از زوار و صاحبان جنازهها دریافت میشد، سیل مسافرت ایرانیان به عتبات هر سال افزایش صعودی داشت. بر اساس گزارش «بخش ترازنامههای آماری تعرفههای گمرک و بهداشـت و درمـان امپراطـوری عثمـانی» به طور متوسط، شمار زائـران از سال ۱۳۱۶ ق/ ۱۸۹۸ م تـا ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۰۴ م، ۴۸۶۷۲ و تعـداد جنائز ۶۲۵۵ بوده است. مالیات ناشی از درآمد این سالها آن قـدر مـازاد بـود کـه دولـت عثمانی آن را به بخشهای مختلف بودجه کل کشور، همچون بودجه بازنشـستگی منتقـل میکرد.
شعار سال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از مثاله تاریخچه انتقال جنائز به عتبات عالیات نوشته محمدمهدی فقیه بحر العلوم، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳۳، زمستان ۱۹۶، صص ۷-۴۴.