شعار سال: براساس طرح ۱۰ساله، از سال ۹۴ تا ۱۴۰۴، باید ۷۰درصد نیاز کشور به روغن از محل تولید داخل تأمین شود، ولی از سال آغاز طرح (سال۹۴) تا ۱۴۰۰ یعنی در ۶ سال فقط ۱۰ درصد افزایش تولید محقق شد و خوداتکایی دانه‌های روغنی از۱۰ به ۱۶درصد رسیده است.

طرح خوداتکایی دانه‌های روغنی یکی از هشت طرح خوداتکایی محصولات اساسی (برنج، جو، گندم، حبوبات، پنبه، چغندر قند، ذرت و دانه‌های روغنی) از نیمه دوم سال ۹۴ توسط وزارت جهاد کشاورزی آغاز شد. براساس اجرای این طرح ۱۰ ساله تا افق ۱۴۰۴، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشور به روغن در داخل باید تأمین شود، اما آمار‌ها نشان می‌دهد اجرای این برنامه به هدف نرسیده است.

با توجه به اینکه ۹۰ درصد روغن و دانه‌های روغنی مورد نیاز با واردات تأمین می‌شود و واردات آن نیز با ارز ۴۲۰۰ تومانی است، این کالا‌ها در میان واردات کالا‌های اساسی، ارز زیادی را به خود اختصاص می‌دهد. بر همین اساس، خودکفایی در تولید روغن، در برنامه کلان اقتصادی قرار گرفته، اما این برنامه به هدف نرسیده است.

بررسی آخرین وضعیت واردات اقلام اساسی از ابتدای امسال تا آذر ماه نشان می‌دهد، ۱۹.۱ میلیون تن کالای اساسی به ارزش ۱۰.۵ میلیارد دلار با نرخ ۴۲۰۰ تومان تأمین ارز شده‌اند یعنی مجموع واردات اقلامی شامل گندم، ذرت، جو، انواع دانه‌های روغنی، روغن‌های خوراکی و بخشی از دارو، تجهیزات و ملزومات پزشکی.
جزئیات این گزارش نشان می‌دهد کالا‌های اساسی که تا آذر امسال وارد شده است ۱.۹ میلیون تن انواع دانه‌های روغنی به ارزش ۱.۳ میلیارد دلار، ۱.۴ میلیون تن روغن خوراکی به ارزش ۱.۹ میلیارد دلار است. یعنی از مجموع ۱۰،۵میلیارد دلار ارزش واردات کالا‌های اساسی ۳.۲ میلیارد دلار یعنی حدود یک سوم از ارز ترجیحی واردات کالا‌های اساسی، برای واردات روغن و دانه‌های روغنی بوده است.

۵۰درصد رشد در ۴ سال

با توجه به عقب ماندن تولید دانه‌های روغنی از برنامه، برای رسیدن به هدف خودکفایی ۷۰درصد لازم است در ۴ سال تولید این محصول ۵۰ درصد رشد کند تا کمبود تولید ۶ سال گذشته جبران شود. اما مسئولان و متولیان بخش تولید برنامه‌ای مشخص و قابل اجرا برای رسیدن به این میزان تولید ارائه نداده‌اند. علیرضا مهاجر، مجری طرح دانه‌های روغنی در وزارت جهاد کشاورزی که ازسال ۹۴ این مسئولیت را دارد به سؤالات ما در خصوص برنامه افزایش تولید دانه‌های روغنی پاسخ نداد.

کشت حمایت نشد

اما کارشناسان، دلایلی را برای عدم موفقیت برنامه افزایش تولید دانه‌های روغنی عنوان می‌کنند. قاسم پیشه‌ور، رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی، قیمت پایین خرید تضمینی دانه‌های روغنی را در کنار خشکسالی دلیل اصلی انگیزه پایین کشاورزان برای کشت دانه‌های روغنی می‌داند. او در این خصوص به «ایران» توضیح داد: قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی نسبت به محصولات دیگر در سال‌های اخیر پایین‌تر بود و کشاورزان تمایل کمتری به تولید این محصول داشتند. در مقایسه با ذرت، گندم یا برنج قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی کمتر بود، اما امسال نرخ خرید تضمینی بیشتر شده و امید داریم کشاورزان بیشتر برای کشت دانه‌های روغنی اقدام کنند.

نرخ خرید تضمینی دو محصول اصلی دانه‌های روغنی یعنی کلزا و دانه سویا در سال ۹۹ به ترتیب ۷هزار و ۸۰۰ و ۶هزار و ۶۳۰، در سال ۱۴۰۰، ۱۱هزار و ۱۱هزار و ۴۰۰ تومان بود، اما برای سال زراعی آینده نرخ این دو محصول به ترتیب ۱۵ هزار و ۱۵هزار و ۳۰۰ تومان تعیین شده است.

تا قبل از سال ۱۴۰۰، دولت مسئول تعیین نرخ خرید تضمینی بود که همواره نقد‌هایی به قیمت نسبت به تورم سالانه وارد می‌شد. اما از امسال و با تصویب مجلس، شورای قیمت‌گذاری متشکل از دولت و بخش خصوصی مسئول تعیین نرخ خرید تضمینی شده است. این شورا تا حدودی نرخ خرید تضمینی محصولات را به هزینه‌های تولید نزدیک کرده است.

رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی بااشاره به افزایش نرخ خرید تضمینی گفت: انتظار افزایش تولید دانه‌های روغنی را داریم، اما در کنار افزایش نرخ خرید تضمینی، هزینه‌های تولید مانند ماشین آلات، حمل‌و‌نقل، کود و سم هم افزایش یافته است. متولیان تولید باید به این نکته توجه کنند که با توجه به ارزبری بالای واردات، با حمایت از تولید، صرفه‌جویی ارزی انجام گیرد.

بیشتر دانه‌های روغنی محصولاتی هستند که در نیمه دوم سال کشت می‌شوند بنابراین به‌عنوان محصول کم آب بر تلقی می‌شوند. به‌همین دلیل کشت این محصولات توصیه شده است؛ اما عدم حمایت از نوع کشت، باعث شده که تولید آن براساس برنامه رشد نداشته باشد. فعالان حوزه کشاورزی معتقدند حداقل قیمت خرید تضمینی برای دانه‌های روغنی در سال‌های گذشته تعیین شد که کشت را برای کشاورزان به صرفه نکرد و با اینکه دولت از سال ۹۴ وعده‌های زیادی را به کشاورزان داد، اما تقریباً بیشتر وعده‌ها عملی نشد و همین موضوع باعث کاهش سطح زیر کشت شد.

چشم‌انداز تولید

سویا، کنجد، کلزا و آفتابگردان در برنامه کشت دانه‌های روغنی است. طبق برنامه ۱۰ساله باید سطح زیرکشت دانه‌های روغنی به ۷۰۰هزار هکتار برسد سطح زیر کشت دانه‌های روغنی درحال حاضر ۳۰۰هزار هکتار است. میزان تولید دانه‌های روغنی نیز در سال گذشته ۴۲۳ هزار تن بود که امسال به خاطر کم آبی احتمال کاهش تولید پیش‌بینی شده است.

افزایش قیمت هزینه‌های تولید، کاهش بارش‌ها؛ در کنار قیمت خرید تضمینی پایین و افزایش قیمت جهانی، مشکلات تولید دانه‌های روغنی و روغن را افزایش داده است. نیاز کشور به روغن خام سالانه حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن است که فقط ۸ درصد آن از داخل تأمین می‌شود.

ظرفیت تولید روغن در کارخانه‌های ما ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن است در حالی که نیاز سالانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن است به‌همین دلیل بیشتر کارخانه‌ها با ظرفیت پایین تولید می‌کنند؛ بنابراین افزایش تولید دانه‌های روغنی می‌تواند ظرفیت خالی مانده کارخانه‌ها را پوشش دهد و حتی در برنامه‌ای بلند مدت، ایران توانایی صادرات روغن را خواهد داشت. نکته قابل توجه این است که در لایحه بودجه سال آینده مبلغ ۱۶۲ میلیارد تومان به منظور حمایت از توسعه کشت دانه‌های روغنی لحاظ شده که این رقم نسبت به اعتبار ۱۸۰ میلیارد تومانی امسال ۱۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

با توجه به ارزبری بالا، تولید دانه‌های روغنی، در صرفه‌جویی ارزی و مهم‌تر از آن تأمین امنیت غذایی نقش مهمی دارد. از سوی دیگر با توجه به اینکه در برنامه بودجه سال ۱۴۰۱، ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات روغن و دانه‌های روغنی تخصیص نیافته است، بنابراین حمایت از تولید، سهم بسزایی در کاهش قیمت تمام شده روغن دارد. به نظر می‌رسد با توجه به اهمیت حمایت از تولید و حمایت از مصرف کننده، متولیان تولید باید هرچه سریع‌تر برنامه‌های حمایت از افزایش تولید دانه‌های روغنی را در قالب برنامه الگوی کشت ارائه دهند.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از، تاریخ انتشار: ۱۲دی ۱۴۰۰، کد خبر: ion.ir، ۷۶۵۳۹۹