علیرضا بهشتی، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، گفت: برخی از مظاهر بد و اجرای تنزل یافته امر به معروف و نهی از منکر در جامعه حساسیتها و تنشهایی را در جامعه به وجود آورده است. آنچه که از احادیث و روایات درباره سطوح، اشکال و مراحل امر به معروف و نهی از منکر به دست ما رسیده را لابد شنیده اید. همه اینها معطوف به یک مسأله است؛ هشداری که نسبت به انجام ندادن کار ناپسند و یا دعوتی که برای انجام دادن کار پسندیده انجام میگیرد، اثرگذار باشد.
شعار سال: سیدعلیرضابهشتی در مراسم عزاداری مجمع دینی احیای فضیلت گفت: واقعیت این است که در طول تاریخ فجایعی حتی بدتر از آنچه در کربلا اتفاق افتاد در گوشههای این کره خاکی اتفاق افتاده است و صحنههای هولناکتر از کربلا را بشریت دیده است. هنوز هم ظالمان بر مظلومان ستمهایی روا میدارند که دل هر انسانی را به درد میآورد و طبیعی و بدیهی است که ما با شنیدن آنچه در کربلا اتفاق افتاده دچار حزن شویم، اما شاید هیچ حزنی بالاتر از این باشد که حسین (ع) به دعوت کسانی پای در این راه نهاد که به جز تعداد انگشت شماری در هنگام رویارویی با ظالمان او را تنها گذاشتند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: برای ما که بعد از ۱۴ قرن به آن حادثه مینگریم شاید هیچ حزن و اندوهی بالاتر از این نباشد که در مراسم و مناسک یاد او کنیم، اما از پیام و هدف قیام او غافل بمانیم. همان گونه که این روزها و شبها بارها شنیده اید و شنیده ایم، حسین (ع) را شهید امر به معروف و نهی از منکر میدانیم. آنچه بنده امشب میخواهم درباره آن صحبت کنم درسی است که از این قیام پس از قرنها به دست ما میرسد.
وی تأکید کرد: مهم این است که امر به معروف و نهی از منکر یک سازوکار سالم ماندن جامعه و حکومت به عنوان بخشی از جامعه است. این روزها وقتی که یک ماشینی را درست میکنند، ما با یک سیستمی سروکار داریم که لازمه درست کار کردن آن این است که دستگاههای عیبت یاب به آن وصل شده باشند؛ دستگاههایی که وقتی آن ماشین درست کار نمیکند عیوب را نشان بدهند تا برای رفع آن عیوب تعمیرکاران و مهندسان اقدام کنند و یا اینکه از دستگاههای خودکار برای رفع عیوب بهره ببرند.
بهشتی افزود: امر به معروف و نهی از منکر چیزی بیشتر از این نیست. یعنی ما حتی اگر وحی را نداشتیم، امروزه با عقل بشری و تجربه چند هزار ساله بشر به این نتیجه رسیده که باید چنین دستگاههای عیب یابی را در کارهای جمعی تعبیه کند تا مطمئن باشد آن کار جمعی درست عمل میکند و در مسیری که برای آن طراحی شده حرکت میکند. این از موضوعات و سازوکارهایی است که به طور مشترک عقل و وحی بر درستی و ضرورت آن صحه میگذارند. ولی ما این افتخار را داریم که ۱۴ قرن قبل برای جامعه نوپای اسلامی این سازوکار عیب یابی و اصلاح تشریح، توضیح و توصیه شده است.
وی یادآور شد: امروزه در فن حکومتداری و اجتماعات بشری درباره سه بعد از همین امر به معروف و نهی از منکر با عناوین دیگر بحث میشود. یکی از ابعاد امر به معروف و نهی از منکر بین مردم و مردم است. در جامعهای که دغدغه سلامت و سامانمند وجود داشته باشد، همه انسانها باید نگران وضعیت جامعه باشند و اینکه جامعه دارد به چه سمتی میرود. آیا روابط در این جامعه سالم و انسانی است؟ آیا اصول و ارزشهای اخلاقی محترم شمرده میشود؟
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: برخی از مظاهر بد و اجرای تنزل یافته امر به معروف و نهی از منکر در جامعه حساسیتها و تنشهایی را در جامعه به وجود آورده است. آنچه که از احادیث و روایات درباره سطوح، اشکال و مراحل امر به معروف و نهی از منکر به دست ما رسیده را لابد شنیده اید. همه اینها معطوف به یک مسأله است؛ هشداری که نسبت به انجام ندادن کار ناپسند و یا دعوتی که برای انجام دادن کار پسندیده انجام میگیرد، اثرگذار باشد.
وی اظهار داشت: امروزه با چیزهایی که علوم روانشناسی و تعلیم و تربیت به ما میآموزد میفهمیم که کجا و به چه زبانی و در چه فرصتی باید مطلبی را گفت تا تأثیرگذار باشد. اتفاقا همین امر به معروف و نهی از منکر در رابطه مردم با هم و عملکرد بد آن در طول تاریخ جامعه اسلامی موضوع مناقشات بسیار بین عالمان و فقیهان شیعه و سنی بوده است. چنانکه در برخی از موارد این مشاهده میشود که فقها و حتی متکلمین امر به معروف و نهی از منکر را تعطیل اعلام میکنند. چون میبینند ضرر شیوهای که برخی افراد برای امر به معروف و نهی از منکر به کار گرفته اند بیشتر از سود آن است.
بهشتی با اشاره به اینکه بعد دوم امر به معروف و نهی از منکر به وظیفه حکومتها در برابر مردم بر میگردد، تصریح کرد: این وظیفه در اشکال مختلف میتواند خودش را نشان بدهد. مهم این است که امر به معروف و نهی از منکر از سوی حکومت نسبت به شهروندان باید در یک چهارچوب و ابزار معین صورت بگیرد؛ به این چهارچوب و ابزار معین «قانون» میگوییم. اگر حکومتی بخواهد از امواج و فراز و نشیبهای اعمال سیاستهای استبدادی و آفات خودکامگی پرهیز کند باید به حاکمیت قانون متکی باشد. هیچ مقام و صاحب منصبی بالاتر از قانون قرار نمیگیرد.
وی با تأکید بر اینکه قانون باید مشروعیت و مقبولیت داشته باشد، افزود: قانونی مشروعیت و مقبولیت دارد که برای همه یا اکثریت قریب به اتفاق شهروندان قابل پذیرش باشد. بنابر این حاکمان اگر میخواهند امر به معروف کنند صرفا از طریق قانون میتوانند آن را انجام دهند و مردم هم بر این نظارت دارند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس گفت: بعد سوم امر به معروف و نهی از منکر که به دلایل مختلف در تاریخ جوامع اسلامی مغفول واقع شده امر به معروف و نهی از منکر شهروندان نسبت به حکومت است. یعنی شهروندان کارگزاران را در اتاق شیشهای قرار میدهند و شفافیت تصمیم گیری آنها را خواهان هستند. برای این کار رکنهایی مثل رسانههای مستقل، احزاب و سازمانهای سیاسی مستقل، نهادهای نمایندگی (مجلس و..) ایجاد شده و ابزارهای دیگری مثل فضای مجازی که بلندگوی فرد فرد شهروندان در خطاب قرار گرفتن حاکمان تلقی میشود و بعد از انقلاب ارتباطی اخیر به دست ما رسیده است.
وی اظهار داشت: اگر این سه بعد در توازن قرار نداشته باشند و یک مثلث متساوی الاضلاع به وجود نیاورند کار امر به معروف و نهی از منکر زمین میماند و یا منحرف میشود و به راههایی میرود که انجام ندادن آن بهتر از انجام دادن آن است. معاویه با سه ابزار زر و زور و تزویر این توازن را بر هم میزند. باید اعتراف کرد که بصیرت، دوراندیشی و آگاهی امام حسین (ع) در مرتبهای بالاتر هم دورههای خود قرار دارد. حسین (ع) میبیند جامعه اسلامی بر سر یک بزنگاه حساس قرار گرفته است.
بهشتی تصریح کرد: به هر حال تا زمان مرگ معاویه مردم مستقیم یا غیرمستقیم در شکل گیری و انتخاب حکومت نقش دارند و نظارت مردم بر حکومت قوی است. اما معاویه بر خلاف معاهدهای که با امام حسن (ع) امضا کرده جانشین بعد از خودش را نصب میکند؛ اینجا انتخاب کنار میرود و انتصاب میآید. امام حسین (ع) با درایت، بصیرت و تیزبینی میفهمد که این بزنگاهی نیست که بشود در برابر آن سکوت کرد، چون این سکوت به نهادینه شدن حکومت موروثی منجر میشود. طبیعتا در نظام حکومت موروثی دیگر صحبت از آزادی بیان، حقوق مردم و نظارت مردم بر حکومت اصلا معنا ندارد و جایی برای تجلی پیدا نمیکند.
وی افزود: امام حسین (ع) ابتدا از مدینه خارج میشود و به مکه میرود تا از فرصت حج برای آگاهی بخشی به عموم مردم و همچنین رجال سیاسی استفاده کند. وقتی میبیند آنجا به نتیجه نمیرسد و دسیسههایی در کار است که ممکن است در مکه او را دستگیر کنند و به قتل برسانند، به سمت کوفه حرکت میکند. مهم این است که در قبال این حرکت امام حسین (ع) بسیاری از کسانی که خوشنام بودند، سکوت کردند و حسین (ع) را تنها گذاشتند. مظلومیتی که باید بر آن گریست از این جهت بیشتر از هر جهت دیگر است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: حق اعتراض و تشکیل و شکل دهی تجمعات اعتراضی و انتقادی که در اصل سوم قانون اساسی ما به رسمیت شناخته شده، اما امروزه به کلی تعطیل است؛ ناظر به همین اصل قرآنی است که «لَا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ». حسین (ع) قیام میکند و تا لحظات آخر پیام خودش را میدهد. حسین (ع) میخواهد انقلابی که جدّ او به وجود آورده و پدرش در کنار جدّ او ایستاده، و به انحراف کشیده شده، را به راه اصلی خودش برگرداند.
وی تأکید کرد: در مسیر جوامع بزنگاههایی وجود دارد که اگر حرف حق زده نشود اساسا بعد از آن امکان ظهور حق باقی نخواهد ماند. حسین (ع) این را درک میکند و میبیند که اگر سلطنت شکل گرفت دیگر راه بازگشت و اصلاحی باقی نمیماند؛ به خاطر این اقدام به قیام میکند. میداند که چه بر سر او و فرزندان و خاندانش میآید. اما از آن طرف میداند که اگر قرار است در این بزنگاه حق را نگوید در پیشگاه الهی در روز قیامت رو سفید نخواهد بود. بترسیم از روزی که به خاطر حفظ خودمان از احقاق حق چشم پوشی میکنیم. اینها درسهای بزرگی است که قیام حسین (ع) به دنبال دارد.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی دیده بان ایران، تاریخ انتشار:۱۸ مرداد ۱۴۰۱، کدخبر:۱۳۷۳۰۳، www.didbaniran.ir