شعارسال: فناوری نانو ازجمله نوآوری‌های مرز فناوری است که جایگاه خاصی را در توسعه علم و فناوری در دنیا ایفا و تولید محصول در بسیاری از صنایع را کارآمدتر و بهینه‌تر کرده است. رقابت بین کشور‌های فعال در عرصه نانوفناوری بالاست و در این میان، ۱۰ کشور برتر دنیا رقابت تنگاتنگی با یکدیگر دارند. تا سال گذشته به‌رغم رقابتی که بین ایران با کره جنوبی و عربستان در کسب رتبه چهارمی وجود داشت، ایران همچنان رتبه چهارم دنیا را از آن خود کرده بود، اما در رتبه‌بندی جدید شاهد تغییر جایگاه ایران هستیم، به‌طوری‌که با پیشی گرفتن کره جنوبی از ایران در انتشار مقالات نانویی، ایران به رده پنجم سقوط کرد و نگرانی از زنگ خطری که از چند سال پیش به صدا درآمده بود، سرانجام به وقوع پیوست و به‌اصطلاح «شد، آنچه نباید می‌شد.» در گزارشی که در اکتبر ۲۰۲۳ منتشر شده بود، کره جنوبی، ایران را پشت سر گذاشت و از همانجا بود که تنزل رتبه ایران کلید خورد.

۵۰ درصد اختراعات نانویی دنیا در دست آمریکایی‌ها

درست است که حجم مقالات نانویی از نظر تولید علم در این حوزه از اهمیت بالایی برخوردار است و مقدمه تولید محصول و تقویت صنعت به شمار می‌رود، اختراعات مربوط به فناوری نانو نیز بخش دیگری از این حوزه را به خود اختصاص داده، اما رابطه مستقیمی با بالا رفتن حجم مقالات ندارد. به‌عنوان مثال، آمریکا که در تولید مقالات نانویی رتبه سوم جهان را به دست آورده، در تولید اختراعات برترین کشور دنیاست. اداره ثبت اختراع و علائم تجاری آمریکا (USPTO) بیش از ۹۴۰۰ اختراع را در سال ۲۰۲۳ صادر کرد که تقریبا ۵۰ درصد از آن‌ها سهم آمریکا شد. پنج کشور دیگر هم که همگی آسیایی هستند، رده‌ها دوم را ششم را کسب کردند. نکته جالبی که در این رده‌بندی به چشم می‌خورد، حضور عربستان سعودی است که در سال‌های اخیر علاقه زیادی به فناوری نانو از خود نشان داده به‌طوری‌که در سال ۲۰۲۳، حدود یک‌پنجم کل پتنت‌های ثبت‌شده در USPTO توسط عربستان و پتنت‌ها و اختراعات مرتبط با نانو بوده است.

نیمی از اختراعات نانویی در چنگ آمریکایی‌ها

طبق آخرین آمارها، آمریکا در سال ۲۰۲۳ با تولید ۴۵۵۲ اختراع رتبه نخست را ازآن خود کرده است. این حجم در مقایسه با ۴۳۶۶ اختراع آمریکا در ۲۰۲۲ با رشد ۴.۲۶ درصدی همراه بوده است. سهم اختراعات نانویی آمریکا در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۸.۲۹ درصد بوده که در مقایسه با سهم ۴۷.۰۲ درصدی در ۲۰۲۲ با رشد ۱.۲۷ درصدی روبه‌رو بوده است. به عبارتی حدود نیمی از اختراعات نانویی دنیا را آمریکایی‌ها در اختیار دارند. در این میان، ۲.۶۳ درصد از کل اختراعات به ثبت رسیده در آمریکا را اختراعات نانویی تشکیل می‌دهند.

چینی‌ها با یک پله سقوط سوم شدند

بعد از آمریکا، کره جنوبی به عنوان دومین کشور با بالاترین ثبت اختراع حضور دارد. این در حالی است که در سال ۲۰۲۲ چینی‌ها رتبه دوم بالاترین تعداد اختراعات را در اختیار داشتند، اما در سال ۲۰۲۳، کره جنوبی با یک پله صعود جایگزین چین شد. تعداد اختراعات کره جنوبی در سال ۲۰۲۳ به ۹۵۲ مورد رسید که در مقایسه با ۸۴۶ اختراع سال ۲۰۲۲ رشد ۱۲.۵ درصدی را تجربه کرده است. سهم کره جنوبی از اختراعات نانویی در ۲۰۲۳ حدود ۱۰.۱ درصد عنوان شده که در مقایسه با سهم ۹.۱۱ درصدی در سال ۲۰۲۲ با رشد ۰.۹۹ درصدی روبه‌رو بوده است. از کل اختراعات به‌ثبت‌رسیده در کره جنوبی، ۴.۱۰ درصد سهم اختراعات نانویی می‌شود.

در این رتبه‌بندی، چین که نخستین کشور دنیا در تولید و انتشار مقالات نانویی محسوب می‌شود، در تعداد اختراعات نانویی جایگاه سوم را با ۸۷۷ مورد اختراع به خود اختصاص داده است. آنچه در مورد چین مطرح است، افت روند ثبت اختراع نسبت به ۲۰۲۲ است؛ به طوری که میزان تولید و ثبت اختراع در این کشور از ۱۰۰۰ مورد در ۲۰۲۲ به ۸۷۷ مورد در ۲۰۲۳ رسیده است که با کاهش ۱۲.۳۰ درصدی همراه بوده است. سهم اختراعات نانویی چین در ۲۰۲۳ حدود ۹.۳ درصد عنوان شده که نسبت به ۱۰.۷۷ درصد در سال ۲۰۲۲ با کاهش ۱.۴۷ درصدی روبه‌رو شده است. علاوه بر این، سهم اختراعات نانویی چینی‌ها از کل اختراعات این کشور ۲.۵۶ درصد است.

بعد از آن تایوان رتبه چهارم اختراعات نانویی را با ۶۵۵ مورد اختراع در سال ۲۰۲۳ در جهان در اختیار دارد که نسبت به ۶۰۴ اختراع در ۲۰۲۲ حدود ۸.۴۴ درصد رشد داشته است. سهم تایوان از اختراعات نانویی در ۲۰۲۳ حدود ۶.۹۵ درصد عنوان شده که در مقایسه با سهم ۶.۵ درصدی در سال ۲۰۲۲ حدود ۰.۴۵ درصد رشد داشته است. قریب به ۵.۳۴ درصد از کل اختراعات ثبت‌شده در این کشور نانویی هستند. ژاپنی‌ها نیز با ۵۹۴ اختراع و کاهش ۱۴.۴ درصدی نسبت به ۶۹۱ اختراع در سال ۲۰۲۲ رده پنجم دنیا را از آن خود کرده‌اند. سهم ژاپنی‌ها از اختراعات نانویی در ۲۰۲۳ حدود ۶.۳ درصد بوده که ۱.۱۴ درصد افت داشته است. حدود ۱.۴۸ درصد از کل اختراعات در ژاپن را اختراعات نانویی تشکیل می‌دهند. در این رده‌بندی، عربستان‌سعودی با ۳۱۹ اختراع در ۲۰۲۳ رتبه ششم را به دست آورده که در مقایسه با ۲۵۳ اختراع در سال ۲۰۲۲ رشد ۲۷ درصدی را تجربه کرده است.

افت ۶۵ درصدی اختراعات نانویی ایران

درست است که ایران در تولید و انتشار مقالات نانویی جایگاه قابل قبولی در دنیا دارد، اما از نظر تبدیل علم به محصول و تولید اختراعات نانویی وضعیت خوبی ندارد و سال ۲۰۲۳ هم مانند سال ۲۰۲۲ رتبه ۲۸ دنیا را از آن خود کرد. اما به رغم حفظ جایگاه، حجم اختراعات نانویی ایران به طور چشمگیری کاهش یافته است به طوری که از ۲۳ مورد در سال ۲۰۲۲ تنها به ۸ مورد در ۲۰۲۲ رسید که افت ۶۵.۲۲ درصدی را نشان می‌دهد. اگر نگاهی به وضعیت ایران در میان کشور‌های منطقه و خاورمیانه بیندازیم، ایران با ۸ اختراع در سال ۲۰۲۳ رتبه چهارم را ازآن خود کرده است. در این بین، سهم اختراعات نانویی ایران در ۲۰۲۳ حدود ۰.۰۸ درصد گزارش شده که ۰.۱۷ درصد نسبت به سهم ۰.۲۵ درصدی در سال ۲۰۲۲ کاهش نشان می‌دهد.

بالاترین سهم اختراعات نانویی در خاورمیانه ازآن عربستان

در این بین، عربستان که در سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه‌های علمی و فناوری نانو داشته، رتبه نخست را با ۳۱۹ اختراع به خود اختصاص داده است. حجم اختراعات نانویی عربستان در سال ۲۰۲۳ حدود ۳.۳۸ درصد بوده است که نسبت به ۲.۷۲ درصد در سال ۲۰۲۲ رشد ۰.۶۶ درصدی را نشان می‌دهد. حدود ۱۹.۶۵ درصد از کل اختراعات در این کشور به اختراعات نانویی اختصاص یافته است. بعد از آن نیز، امارات متحده عربی با ۱۴ اختراع و رشد ۵۵.۵۶ درصدی نسبت به ۹ اختراع سال ۲۰۲۲، رتبه دوم خاورمیانه را از نظر تعداد اختراعات کسب کرده است. سهم امارات از اختراعات نانویی در سال ۲۰۲۳ حدود ۰.۱۵ درصد گزارش شده که نسبت به سهم ۰.۱ درصدی در ۲۰۲۲ حدود ۰.۰۵ درصد رشد کرده است. اما سومین کشور خاورمیانه هم ترکیه با ۱۲ اختراع نانویی در منطقه است که در مقایسه با ۴ اختراعی که در سال ۲۰۲۲ داشته با رشد ۲۰۰ درصدی همراه بوده است. سهم اختراعات نانویی در ترکیه هم ۰.۱۳ درصد در ۲۰۲۳ اعلام شده که نسبت به ۰.۰۴ در سال ۲۰۲۲ حدود ۰.۰۹ درصد رشد داشته است.

کاهش ۲.۱۰ درصدی تعداد مقالات نانویی در دنیا

به گزارش statnano، سال گذشته بیش از ۲۳۷ هزار مقاله مرتبط با فناوری نانو در پایگاه داده «وب آو ساینس» (WoS) نمایه شد. این تعداد مقاله کمتر از تعداد مقالات نانو در سال ۲۰۲۲ است، اما این تعداد هنوز نهایی نشده و معمولا مقالات سال قبل همچنان تا چندماه پس از پایان سال در WoS اضافه و نمایه می‌شوند. طبق آمار، در سال ۲۰۲۲ قریب به ۲۴۶ هزار و ۷۳۲ مقاله در حوزه نانو در WoS منتشر شد که انتظار می‌رود با اضافه شدن مقالات منتشر شده‌ای که در ماه‌های آینده به آمار سال ۲۰۲۳ اضافه خواهد شد، کل مقالات منتشر شده مرتبط با نانو در ۲۰۲۳ به حدود ۲۴۱ هزار و ۵۴۶ مقاله خواهد رسید. در تازه‌ترین آماری که ارائه‌شده، مقالات نانویی منتشر شده در چند ماه نخست ۲۰۲۴ حدود ۳۸ هزار و ۳۸۳ مقاله است.

۴۷ درصد مقالات نانویی از آن چینی‌ها

چین با سهم ۴۶.۶۶ درصدی از کل مقالات نانویی در جهان در سال جاری پیشتاز است. تعداد مقالات چین برای دومین سال متوالی از مرز ۱۰۰ هزار مقاله عبور کرده و در سال ۲۰۲۳ به ۱۱۲ هزار و ۷۰۴ مقاله رسیده، درحالی‌که با توجه به ۱۱۵ هزار و ۵۱۳ مقاله نانویی چین در سال ۲۰۲۲ با کاهش ۲.۴۳ درصدی همراه بوده است. سهم مقالات نانویی چین از کلا مقالات علمی این کشور در سال گذشته ۱۳.۹۷ درصد بوده است. هند که در سال ۲۰۲۲ با ۲۴ هزار و ۶۶۰ مقاله از آمریکا پیشی گرفته بود و در جایگاه دوم بالاترین تولیدکنندگان مقالات نانویی قرار گرفت، در سال ۲۰۲۳ تعداد مقالات هند با رشد ۷.۲۶ درصدی به ۲۶ هزار ۴۵۰ مقاله رسیده که همچنان رتبه دوم خود را حفظ کرده است. هندی‌ها در سال ۲۰۲۳ سهم ۱۱ درصدی از کل مقالات نانویی منتشر شده در دنیا داشته‌اند و نیز سهم مقالات نانویی هند از کل مقالات علمی این کشور در سال گذشته ۱۶ درصد بوده است. هند و آمریکا در سال ۲۰۲۲ با رقابت تنگاتنگی حرکت می‌کردند، اما با توجه به رشد بیشتر هند در سال ۲۰۲۳، فاصله هند از آمریکا بیشتر شد. آمریکایی‌ها هم با ۲۲ هزار ۶۱۴ مقاله در سال ۲۰۲۳ رتبه سوم را مانند سال ۲۰۲۲ با ۲۴ هزار ۲۷۱ مقاله کسب کرده است که روند کاهشی را نشان می‌دهد به‌طوری‌که تعداد مقالات نانویی آمریکا نسبت به ۲۰۲۲ با افت ۶.۸۴ درصدی همراه بوده است. سهم آمریکا از کل مقالات نانویی در سال ۲۰۲۳ حدود ۹.۳۶ درصد اعلام شده است. همچنین سهم مقالات نانویی آمریکا از کل مقالات علمی در ۲۰۲۳ حدود ۴.۵۷ درصد بوده است.

ایران پس از ۶ سال از کره عقب افتاد

آنچه بیش از هر چیزی در میان برترین کشور‌های دنیا در حوزه مقالات نانویی جلب‌توجه می‌کند، عقب افتادن ایران از کره جنوبی در انتشار مقالات نانویی است، به‌طوری‌که ایران در سال ۲۰۲۲ با انتشار ۱۲۱ هزار و ۸۸ مقاله رتبه چهارم را کسب کرده بود، اما در سال ۲۰۲۳ با کاهش ۹.۵۹ درصدی تعداد مقالات آن به ۱۱۰ هزار و ۱۹ مقاله رسید و همین امر کره جنوبی را در مقالات نانویی از ایران پیش انداخت و باعث شدن ایران بعد از شش‌سال حفظ جایگاه چهارمی، به‌رغم هشدار‌هایی که از سوی کارشناسان داده شده بود، از کره جنوبی عقب افتاد و به رده پنجم سقوط کرد. سهم مقالات نانویی ایران از کل مقالات نانویی دنیا در ۲۰۲۳ به ۴.۵۶ درصد رسید که در مقایسه با سهم ۴.۹۴ درصدی آن در ۲۰۲۲ با افت ۰.۳۸ درصدی همراه بوده است. مقالات نانویی ایران ۱۹.۵ درصد از کل مقالات تولیدی کشور هستند.

کره جنوبی در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۱۹۱۷ مقاله نانویی منتشر کرده بود که با افزایش ۳.۷ درصدی در سال ۲۰۲۳ تعداد مقالات آن به ۱۱۴۹۳ مورد رسید. سهم کره جنوبی از مقالات نانویی در ۲۰۲۳ بالغ بر ۴.۷۶ درصد بوده است. شمار مقالات عربستان سعودی با رشد ۸.۷۰ درصدی مقاله در سال ۲۰۲۳، به ۱۰۶۸۷ مورد رسید، درحالی‌که تعداد این مقالات در ۲۰۲۲ قریب به ۹۸۳۲ مورد بوده است. عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳ تنها با چند مقاله کمتر از ایران، رتبه ششم را از آن خود کرد، اما به نظر می‌رسد در سال جاری یعنی ۲۰۲۴ تعداد مقالات عربستان سعودی تاکنون به ۱۷۶۷ مقاله رسیده است. با احتساب این‌که تعداد مقالات نانویی ایران در ۲۰۲۴ حدود ۱۷۶۰ مورد گزارش‌شده، عربستان در‌حال‌حاضر، رتبه پنجم را به دست آورده و سهم آن از مقالات نانویی دنیا در ۲۰۲۳ حدود ۴.۴۲ درصد بوده است. سهم مقالات نانویی عربستان سعودی از کل مقالات علمی در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۹.۷۷ درصد گزارش‌شده که در مقایسه با ۲۰۲۲ حدود ۱.۵۶ درصد رشد داشته است. پس از آن، آلمان، ژاپن، انگلیس به ترتیب رتبه‌های هفتم تا دهم را از آن خود کرده‌اند.

ایران نخستین کشور نانویی خاورمیانه

در مقایسه وضعیت مقالات نانویی ایران با کشور‌های خاورمیانه، ایران در سال ۲۰۲۳ با انتشار ۱۱۰۱۹ مقاله رتبه نخست را از آن خود کرد و بعد از آن نیز عربستان سعودی با ۱۰۶۸۷ مقاله رتبه دوم منطقه را کسب کرده است. سومین کشور خاورمیانه با بالاترین تعداد مقالات نانویی هم از آن مصر با ۶۲۸۵ مقاله است. ترکیه و عراق نیز به ترتیب با ۵۲۹۰ و ۲۵۱۱ مقاله رتبه‌های چهارم و پنجم منطقه را به خود اختصاص داده‌اند.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت فرهیختگان، تاریخ انتشار: -، کدخبر: 250045، farhikhtegandaily.com