شعارسال: در تازه‌ترین اقدام دولت در حوزه هدفمندسازی یارانه‌ها، بیش از سه میلیون نفر از فهرست یارانه‌بگیران در مردادماه حذف شدند؛ تصمیمی که با واکنش‌های گسترده‌ای در جامعه مواجه شده است. آنچه این سیاست را به‌ویژه چالش‌برانگیز کرده، ابهام در شاخص‌های مورد استفاده برای شناسایی پردرآمد‌ها است؛ چرا که تاکنون هیچ معیار رسمی و شفاف به مردم اعلام نشده است.

فرصت ۲۰ روزه حذف‌شدگان یارانه نقدی برای ثبت اعتراض

طبق پیامک‌های ارسالی از سوی سامانه هدفمندی یارانه‌ها، خانوار‌هایی که سرانه درآمد ماهانه آنها پس از کسر هزینه اجاره مسکن بیش از ۱۰ میلیون تومان برآورد شده باشد، دیگر واجد شرایط دریافت یارانه نیستند، بر این اساس، در این مرحله حدود یک میلیون خانوار یا ۳ میلیون نفر از جمع یارانه‌بگیران کنار گذاشته شده‌اند. این شاخص جدید در حالی معرفی شده است که پیش‌تر دولت از ۶ شاخص اصلی شامل مجموع درآمد خانوار، تراکنش‌های بانکی، دارایی‌های ملکی، خودرو‌های لوکس، سفر‌های خارجی و اقامت در خارج از کشور برای شناسایی دهک‌های پردرآمد استفاده می‌کرد، بر این اساس هرچند به‌صورت غیرمنسجم و پراکنده ۷ شاخص برای حذف یارانه نقدی مردم در دستور کار قرار گرفته است، این درحالی است که احتمالاً شاخص‌های جدیدی نیز در آینده نزدیک برای حذف ۱۵ میلیون نفر دیگر در دستور کار وزارت رفاه قرار خواهد گرفت.

دهک‌بندی پردرآمدها؛ چرا شفافیت وجود ندارد؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد که رقم «۱۰ میلیون تومان سرانه پس از کسر اجاره» عملاً معادل میانگین درآمد ماهانه دهک هشتم جامعه بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران در پایان سال ۱۴۰۳ است، به‌بیان دیگر، خانوار‌هایی که درآمدی بالاتر از این سطح دارند، به‌عنوان پردرآمد شناخته می‌شوند و از یارانه نقدی کنار گذاشته می‌شوند، با این حال، کارشناسان تأکید دارند که مبنای محاسبه، جزییات و وزن‌دهی شاخص‌ها برای مردم روشن نشده و همین مسئله به بی‌اعتمادی عمومی دامن زده است.

به‌طور مثال، مشخص نیست دولت در محاسبه سرانه، چگونه با نوسانات شدید تورم و تغییر ارزش واقعی درآمد خانوار‌ها برخورد می‌کند، همچنین، میزان دقیق اثرگذاری شاخص‌هایی، چون تراکنش بانکی یا مالکیت خودرو‌های لوکس بر حذف یارانه هنوز به‌طور رسمی اعلام نشده است. این ابهام‌ها می‌تواند نه‌تنها عدالت اجتماعی را زیر سؤال ببرد بلکه خطر خطای گسترده در شناسایی دهک‌ها را نیز به‌همراه داشته باشد.

سیاست جدید دولت در حذف یارانه پردرآمد‌ها اگرچه در ظاهر با هدف اصلاح نظام حمایتی و جلوگیری از هدررفت منابع صورت می‌گیرد، اما می‌تواند تبعات اجتماعی جدی نیز داشته باشد. در شرایطی که تورم و کاهش قدرت خرید، فشار قابل‌توجهی بر دهک‌های متوسط وارد کرده است، حذف یارانه بدون معیار‌های شفاف می‌تواند باعث نارضایتی گسترده و احساس بی‌عدالتی میان اقشار جامعه شود.

از سوی دیگر، حذف سه میلیون نفر از فهرست یارانه‌بگیران در مردادماه، نشان می‌دهد که دولت به‌دنبال سیاستی جدی در این زمینه است، اما پرسش کلیدی این است؛ آیا دولت حاضر است شاخص‌های واقعی و دقیق شناسایی پردرآمد‌ها را به‌طور عمومی منتشر کند یا همچنان این روند به‌صورت مبهم و پشت در‌های بسته ادامه خواهد یافت؟

اقدام اخیر دولت در حذف یارانه سه میلیون نفر، بدون تردید یکی از مهم‌ترین تحولات در سیاست‌های حمایتی است، اما ابهام در شاخص‌ها و نبود شفافیت بزرگ‌ترین تهدید این سیاست محسوب می‌شود. کارشناسان تأکید دارند که اگر دولت به‌دنبال اصلاح واقعی نظام یارانه‌ای است، باید هرچه سریع‌تر شاخص‌ها و معیار‌های حذف یارانه‌ها را به‌طور رسمی و عمومی اعلام کند تا از بروز بی‌اعتمادی و اعتراضات اجتماعی پیشگیری شود.

در عین حال، برخی کارشناسان و حتی نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح کرده‌اند که حذف گسترده یارانه‌بگیران به‌نوعی با هدف تأمین منابع مالی برای اجرای طرح کالابرگ صورت می‌گیرد. این نگاه، یک تناقض اساسی را نشان می‌دهد؛ چرا که فلسفه وجودی کالابرگ الکترونیک از ابتدا بر پایه تأمین کالا‌های اساسی با نرخ ترجیحی و از محل مابه‌التفاوت اصلاح ارز ۲۸۵۰۰ تومانی مرتبط با واردات کالا‌های اساسی تعریف شده بود، نه از رهگذر حذف گسترده خانوار‌ها از فهرست یارانه‌بگیران. به‌اعتقاد منتقدان، اگر کالابرگ به‌جای حمایت تکمیلی به بهانه‌ای برای کاهش پوشش یارانه نقدی و حذف میلیون‌ها نفر تبدیل شود، عملاً نقض غرض رخ خواهد داد و کارکرد حمایتی این سیاست به‌شدت تضعیف می‌شود.

گفتنی است؛ بر اساس برنامه‌ریزی‌های وزارت رفاه، حذف یارانه‌بگیران به این مرحله محدود نخواهد شد و احتمالاً در آینده نزدیک شاخص‌های سخت‌گیرانه‌تری برای شناسایی ۱۵ میلیون نفر دیگر نیز به‌کار گرفته خواهد شد. تاکنون دولت تنها از هفت شاخص اصلی شامل مجموع درآمد خانوار، تراکنش‌های بانکی، دارایی‌های ملکی، خودرو‌های لوکس، سفر‌های خارجی، اقامت در خارج از کشور و اخیراً «سرانه درآمد ماهانه پس از کسر اجاره مسکن» سخن گفته است، با این حال، روشن است که برای تداوم حذف گسترده، معیار‌های جدیدی باید تعریف شود؛ موضوعی که ابهامات و نگرانی‌های جدی را میان مردم ایجاد کرده است و ضرورت شفاف‌سازی هرچه سریع‌تر دولت را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از تسنیم، 3شهریور1404، 3384372، www.tasnimnews.com