آیا واقعا جامعه ایران غمگین است؟

بر اساس این ملاک معتبر، جامعه ایرانی آنچنان که برخی آمارها و آمارسازی ها می گویند، بر اساس عرف پذیرفته شده جهانی، جامعه ای غمگین نیست که حتی رشدی خوب به سوی شادتر شدن دارد.

در سالهای اخیر و به بهانه انتشار آمارهای گوناگون پیرامون لیست شاد ترین و غمگین ترین کشورهای جهان، مطالب مختلفی در رسانه های کشورمان در زمینه بررسی میزان شاد بودن جامعه ایرانی و تناسب و مقایسه آن با دیگر جوامع منتشر شده است.

آمارهایی که در سالهای اخیر، به ویژه از سوی برخی مراکز معروف نظرسنجی و ارائه آمار غربی در این زمینه منتشر می شود، اکثرا چهره ای غمگین و ناشاد از جامعه ایرانی ارائه می دهند. در یکی از این آمارها که چندسال پیش توسط موسسه گالوپ منتشر شد، ایران در رتبه 81 کشورهای جهان (در بین 155کشور) قرار گرفت. همین موسسه در سالهای بعد در این زمینه از ارائه آمارهایش پیرامون جامعه ایران خودداری کرد و در لیستی که از شادترین تا غمگین ترین کشورهای دنیا منتشر کرد، ترجیح داد نام ایران را حذف کند.

اینکه معیار سنجش شادی در جوامع مختلف از سوی این موسسه و موسسات مشابه چه بوده و این معیارها به چه میزان از ارزش علمی برخوردار هستند، نکته ای است که کمتر بدان پرداخته شده و یا در صورتی که مورد دقت و سوال قرار گرفته اند، پاسخی برای آنها ارائه نشده است. همچنین پاسخ این سوال که به چه میزان اختلاف ها و جهت گیری های سیاسی بین ایران و برخی از کشورهای شاد (!) دنیا بر روی چرخش و زاویه گرفتن این آمارها از واقعیت موثر بوده نیز مورد ابهام است.

تفاوت های فاحش نتایج اعلامی از سوی این موسسات با نتایج اعلامی مشابه از سوی برخی از مراکز علمی و دانشگاه های معتبر نیز موضوعی است که نمی توان از کنار آن به راحتی گذشت. اما به راستی چقدر این آمارها صحیح بوده و جامعه ایران تا چه میزانی ناشاد و غمگین و یا برعکس شاد و خوشحال است؟

برای پاسخ به این سوال نیاز به ملاک و شاخصی مشخص، علمی و قابل ارزیابی داریم. برای بررسی میزان شاد بودن جوامع باید شاخص های متعددی مورد بررسی قرار گیرند.

میزان ثبات سیاسی، وجود یا عدم وجود خط فقر در جامعه، نرخ بیکاری، فرهنگ و محیط کاری بی‌تنش، آمارهای مربوط به خانواده، آمارهای طلاق، زاد و ولد، میزان درآمد سرانه، امید به زندگی، چگونگی دسترسی به امکانات و سرویس‌های دولتی و خدمات اجتماعی، بیمه همگانی، میزان و چگونگی تحصیل رایگان و سطح تحصیلات افراد، آمارهای مربوط به حوزه هویت فرهنگی، توسعه شهرسازی بر اساس هویت بومی، آلودگی هوا و محیط زیست، نرخ های مربوط به جرایم، دسترسی و امکانات فرهنگی و ورزشی و ... همگی جزو شاخص هایی است که باید در بررسی میزان شاد بودن یک جامعه به دقت مورد سنجش قرار گیرند. شاخص ها و ملاک هایی که در مجموع می توان آنها را در یک شاخص کلی و بزرگتر با عنوان «شاخص توسعه انسانی (HDI)» مورد بررسی قرار داد.

این شاخص در قالب گزارش توسعه انسانی که یکی از مهمترین و معتبر ترین گزارش های اقتصادی و اجتماعی در جهان است، هر ساله توسط دفتر توسعه (سازمان ملل متحد) UNDP منتشر می شود. تمامی شاخص های توسعه اقتصادی و اجتماعی در برآورد این شاخص دخیل هستند و به عبارتی یکی از جامع ترین معیارها برای مقایسه توسعه یافتگی کشورها به شمار می رود که البته تمامی دولتها و سازمانهای علمی و تحقیقاتی از این شاخص به عنوان معیار اصلی مقایسه کشورها استفاده می کنند.

علاوه بر شاخص های اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی، شاخص های دیگری همچون شاخص نابرابری جنسیتی، شاخص نابرابری درآمدی، سرانه درآمد خالص ملی، امید به زندگی در بدو تولد، میزان باروری کل، نرخ سواد، تعداد پزشکان، میانگین سالهای تحصیلی، نرخ بیکاری، نرخ خودکشی، نرخ قتل، جمعیت زندانی، نرخ مهاجرت خالص، نرخ جمعیت، کاربران اینترنت، نرخ نفوذ اینترنت و ... مورد بررسی و سنجش قرار می گیرد.

آیا واقعا جامعه ایران غمگین است؟

در آخرین گزارش توسعه انسانی که توسط دفتر توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) در سال 2014منتشر شد، سازمان ملل از رشد سالانه 07/1 درصدی توسعه انسانی در ایران طی سال‌های 2000 تا 2013 خبر داد و اعلام کرد رشد توسعه انسانی در ایران طی این دوره از 142 کشور جهان بیشتر بوده است.

سازمان ملل در جدیدترین گزارش خود از کسب رتبه 75 بین 187 کشور خبر داد و در عین حال اعلام کرد توسعه انسانی ایران در سال 2013 افزایش یا کاهشی نسبت به سال قبل از آن نداشته است. گزارش توسعه انسانی 2014 که بر پایه آمار و اطلاعات مربوط به سال 2013 تهیه شده است، نشان می‌‌‌‌دهد نمره ایران از نظر شاخص توسعه انسانی در این سال نسبت به سال قبل از آن تغییری نداشته است. بر این اساس ایران در بخش توسعه انسانی در سال 2013 نسبت به سال قبل پیشرفت یا پسرفتی نداشته است.

شاخص توسعه انسانی ارقامی از صفر تا یک را دربر می‌‌‌‌گیرد که هر چه این رقم برای یک کشور بیشتر باشد دلالت بر توسعه‌یافتگی بیشتر آن کشور در حوزه انسانی دارد. ایران در شاخص توسعه انسانی در سال 2013 نمره 749/0 را به دست آورده است. برای سال 2012 نیز نمره ایران در این شاخص 749/0 اعلام شده بود.

سازمان ملل ایران را در میان کشورهای دارای توسعه انسانی بالا به حساب آورده است.

براساس این گزارش، توسعه انسانی ایران از 112 کشور جهان بیشتر است.

اگر توسعه انسانی را به عنوان یک ملاک و شاخصی علمی که همگان آن را قبول دارند، برگزینیم و به بررسی بخش های مختلف آن بپردازیم؛ در بررسی میزان شاد بودن جامعه ایران قطعا با وضعیت بسیار بهتر و مناسب تری روبرو خواهیم بود.

اینکه در حال حاضر در کشورمان با کمبودهای متعددی در حوزه های مختلف روبرو هستیم، موضوعی نیست که هیچ انسان منصفی بتواند آن را کتمان کند، اما این کمبودها در کنار تلاش همگانی که در پیشرفت و رشد جامعه ایرانی در ابعاد مختلف آن دیده می شود و شاخص های معتبر بین المللی همچون این شاخص، خود معیار و سنجه ای مناسب برای بررسی میزان شادی در جامعه ایرانی است.

بر اساس این ملاک معتبر، جامعه ایرانی آنچنان که برخی آمارها و آمارسازی ها می گویند، بر اساس عرف پذیرفته شده جهانی، جامعه ای غمگین نیست که حتی رشدی خوب به سوی شادتر شدن دارد. ضمن آنکه ملاک ها و شاخص های بومی مبتنی بر فرهنگ ایرانی و اسلامی فراوانی در فرهنگ و جامعه ایران وجود دارند که متاسفانه تاکنون برای پژوهشگر بین المللی به خوبی و به درستی تعریف و تبیین نشده است.

اینکه حضور در برنامه های عزاداری اهل بیت (علیهم السلام) نیز در میزان افزایش رضایت قلبی فرد از زندگی موثر است، موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده و قطعا نمونه ها و مصداق های فراوان دیگری نیز در این زمینه وجود دارند که بررسی آنها هر محقق منصفی را به نتیجه ای غیر از آنچه که آمارهای برخی موسسات غربی می گویند، خواهد رساند.