شعار سال: باران نمی‌بارد؛ ارتفاع ریزش‌های جوی در روزهای سپری شده از سال آبی جاری (اول مهر تا اول بهمن) نسبت به سال گذشته 29.6درصد و نسبت به میانگین 49سال اخیر 59.8درصد کاهش یافته است و خشک‌ترین سال در پنج دهه اخیر را تجربه می‌کنیم. وزیر نیرو نیز معتقد است سال 97، کلاً سال کم‌باران و خشکی خواهد بود که در آن باید به سازگاری با اقلیم رو بیاوریم و به‌جای ستاد مقابله با خشکسالی، ستاد سازگاری با خشکسالی را تشکیل دهیم.

آمارهای جدید وزارت نیرو نشان می‌دهد حجم پر مخازن سدهای کشور نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته حدود 18درصد افت کرده و از 50درصد به فقط 41درصد رسیده است. در این میان گرچه تازه‌ترین آمار منتشر‌شده از دفتر مطالعات پایه منابع آب کشور از بهبود بارندگی در یکی‌دو روز اخیر نسبت به روزهای قبل حکایت دارد و منجر به افزایش 0.28درصدی ورود آب به سدهای کشور شده اما ورودی آب به مخزن سدها هنوز نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 33درصد کمتر است.

دخل‌وخرج سدها باهم نمی‌خواند

بررسی گزارش اخیر وزارت نیرو از وضعیت بهره‌برداری مخازن سدهای کشور، نشان می‌دهد از کل ظرفیت 50میلیارد مترمکعبی مخازن سدهای کشور، فقط 20.33میلیارد مترمکعب پرآب است و حدود 59درصد از این ظرفیت خالی است. از سوی دیگر بررسی وضعیت ورود و خروج آب سدهای کشور نیز از نامساعد بودن وضعیت حکایت می‌کند و آمارها نشان می‌دهند ورودی آب به سدها در 17استان کشور از میزان خروجی آنها کمتر است.

برنامه‌هایی برای حل مشکل آب

در خشک‌ترین سال پنج دهه اخیر که ورودی آب به سدهای کشور کاهش یافته و فقط 41درصد مخازن سدها پر است، گذر از کم‌آبی نیازمند اندیشیدن تمهیداتی است که کشور را به‌سلامت از بحران آب عبور دهد. وزیر نیرو برنامه‌هایی مانند تشکیل بازار آب، آمایش آب‌محور و توسعه مبتنی بر محدودیت‌های منابع آب، کنترل کیفیت آب، اجرای طرح معیشت جایگزین و تعیین الگوی کشت مناسب هر دشت، استفاده از آب‌های نامتعارف، اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی، ترویج کشت‌های کم‌آب‌بر، جلوگیری از هدررفت آب، تأمین بخشی از نیاز آب بخش کشاورزی از محل پساب‌های تصفیه شده و حرکت به سمت استفاده از آب مجازی را ازجمله راهکارهایی عنوان می‌کند که می‌تواند به ثبات تأمین آب کشور در سال‌های کم‌باران کمک کند. رضا اردکانیان اخیرا در یک برنامه تلویزیونی تصریح کرد: در دوره مدیریت توأمان عرضه و تقاضا، باید به همه طرح‌های تأمین آب جدید، اعم از باروری ابرها، شیرین کردن آب دریاها، مطالعه آب‌های ژرف، استفاده از پساب به شکل سالم و... نیز پرداخت اما هیچ‌کدام از این راهکارها نباید ما را از اصلاح الگوی مصرف آب موجود در کشور غافل کند. وزیر نیرو با اشاره به اینکه آمایش آب‌محور و توسعه مبتنی بر محدودیت‌های منابع آب، در استان‌های کم‌آب مانند یزد دنبال خواهد شد، اظهار کرد: طرح‌های بازچرخانی آب و استفاده از پساب نیز در خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و یزد اجرا خواهد شد. همچنین در استان تهران و البرز کنترل کیفیت آب و اطمینان از آلاینده‌های مستقر در مناطق مربوط به منابع آب شرب تهران بزرگ مدنظر است.

صنعت جایگزین کشاورزی

اردکانیان درباره طرح معیشت جایگزین نیز گفت: در این طرح ابتدا الگوی کشت مناسب هر دشت تعیین می‌شود و در مناطقی که امکان تأمین آب وجود ندارد، به سمت توسعه صنعت خواهیم رفت که در این حوزه استفاده از ظرفیت کم‌نظیر منابع تجدیدپذیری همچون نیروگاه‌های خورشیدی ایده‌ای مناسب است. وی تأکید کرد: اگر سال‌های خشک ادامه پیدا کند، طبیعتا ما نمی‌توانیم هر نوع کشتی را در هر منطقه‌ای داشته باشیم، ازاین‌رو باید به سمت کاهش سطح زیرکشت برویم و به حوزه آب مجازی ورود کنیم. او در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه مدیریت منابع آب اختصاص به یک دستگاه خاص ندارد، نقش مدیریت صحیح و مشارکت‌جویی و مشارکت‌پذیری در حوزه آب را انکارناپذیر توصیف کرد و افزود: اگر ارزش ذاتی آب را درنظر بگیریم، قطعاً سرمایه‌گذاری در این موضوع توجیه قابل‌توجهی دارد و به همین دلیل است که در شرایط کنونی سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این بخش صورت می‌گیرد.

استفاده از آب‌های نامتعارف در دستور کار

وزیر نیرو درخصوص استفاده از آب‌های نامتعارف نیز گفت: باید به این نکته توجه کنیم که در سال ۹۶ حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب به این حوزه اختصاص داشته است و در پایان دولت دوازدهم این رقم به بیش از دوبرابر خواهد رسید. او همچنین گریزی به طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی زد و اظهار کرد: از زمان اجرای این طرح تا اواسط دی‌ماه امسال ۳۰ هزار و ۶۲۱ حلقه چاه غیرمجاز مسدود و از اضافه برداشت سه هزار و ۲۷۳ حلقه چاه مجاز جلوگیری شده که مستقیما ممانعت از برداشت غیرمجاز یک میلیارد و ۸۹۷ میلیون مترمکعب منابع آب زیرزمینی را در پی داشته است. اردکانیان با تأکید بر اینکه باید بدمصرفی آب را در اقلیم خشک ایران کنار بگذاریم، گفت: کشور ما طی ۵۰ سال اخیر دو درجه گرم‌تر شده است و در این مدت ۵.۴ میلی‌متر تبخیر و تعرق افزایشی داشته و هر سال نیز ۱.۱ میلی‌متر کاهش بارش داشته‌ایم، ازاین‌رو باید خشکسالی را فرصتی برای توجه بیشتر به نحوه مصرف آب بدانیم.

جلوگیری از جیره‌بندی آب شرب با همیاری مردم

وزیر نیرو با بیان اینکه در هیچ نقطه‌ای از دنیا هدررفت آب صفر نیست، گفت: هم‌اکنون درصد آب بدون درآمد کشور حدود ۲۵.۵ درصد شناخته شده که از این مقدار ۱۳.۴ درصد هدررفت فیزیکی است اما این عدد نیز قابل کاهش است که جزو برنامه‌های وزارت نیروی دولت دوازدهم قرار گرفته و در شهرهای بزرگ نیز این کار را شروع کرده‌ایم. وزیر نیرو همچنین تأمین بخشی از نیازهای بخش کشاورزی از پساب‌های تصفیه شده را از برنامه‌هایی عنوان کرد که باید در دستور کار قرار بگیرد. به گفته اردکانیان، همزمان باید به‌طورجدی در پی معیشت جایگزین در بخشی از دشت‌های کشور بود که به‌دلیل محدودیت منابع آبی امکان کشاورزی در آنها وجود ندارد. او موضوع آب را موضوعی میان‌بخشی دانست که علاوه بر وزارت نیرو، وزارت کشاورزی، وزارت صنعت، وزارت کشور، وزارت بهداشت، سازمان محیط‌زیست و اکثر سازمان‌های دولتی با آن مرتبط هستند و اظهار امیدواری کرد در سال 97، به‌ویژه در فصل تابستان، با همیاری مردم و مدیریت مصرف، کشور با جیره‌بندی آب شرب مواجه نشود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 3 بهمن 96، شماره: 5030