شعارسال : تیتر روزنامه لبنانی «المحرر» در 28 ژانویه سال 1974 (هشتم بهمن 1352) برای همه کسانی که در جریان امور سیاسی این کشور و نیز وقایع ایران قرار داشتند، شگفت‌انگیز بود: «صدر به روی حکومت ایران آتش گشوده است!» در توضیح این نقل قول، از امام موسی صدر آمده بود: «روحانیت ایران در رأس مبارزه علیه ظلم، جور، استبداد و تجاوز حکومت [شاه] قرار دارد». این گفت‌وگو پنج سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران توسط روزنامه «المحرر» با رهبر فقید شیعیان لبنان صورت گرفته که سند محکمی بر همدلی و همراهی امام موسی صدر با نهضت امام خمینی، روحانیت و مردم مبارز ایران علیه رژیم شاه، از سال‌ها پیش از پیروزی انقلاب است. این گفت‌وگو آشکارا بیانگر این حقیقت است که در شرایطی که امام خمینی در داخل و خارج از ایران حتی توسط نزدیک‌ترین یاران خود «آیت‌الله» یا «آقا» ‌نامیده می‌شدند، امام موسی صدر در سطح مهم‌ترین مطبوعات جهان عرب، رسماً ایشان را «امام» نامید. نکته‌ای که این گفت‌وگو را با وجود سپری شدن 42 سال همچنان باطراوت و مهم و بحث‌برانگیز نگه داشته است، اشارات ظریف و هوشمندانه امام موسی صدر بر ضرورت وحدت، همکاری میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس، همبستگی مردم ایران با جهان عرب و ضرورت وفاداری شیعیان جهان عرب به وطن خویش و نهایتاً ضرورت پیشگامی شیعیان در مقابله جهان اسلام با اسرائیل است. آنچه در پی می‌آید، مروری تحلیلی بر محتوای این گفت و شنود است که در آستانه چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، بهنگام و مفید به نظر می‌رسد.

مسئولان اطلاعات ایران، سخنان مرا تحریف کردند!

در روزهای انجام این گفت‌وگو، برخی رسانه‌های ایرانی با تمسک به نقل قولی مخدوش از امام صدر، حملاتی را علیه وی انجام داده بودند. آغازین سؤال خبرنگار المحرر نیز معطوف به این موضوع است. امام صدر ریشه این حملات را، به تحریف سخنانش در یک مصاحبه از سوی ساواک مرتبط می‌داند و می‌گوید: «قصه از زمانی شروع شد که استاد جلال کشک، درباره موضوعات دین، مذهب و روابط عربی- ایرانی با من مصاحبه‌ای کرد که در شماره ویژه عید فطرِ مجله الحوادث به چاپ رسید. در آن مصاحبه راجع به شیعیانِ کشورهای حاشیه خلیج فارس، گرایش‌ها، تابعیت و مواضع آنها نیز صحبت کردیم چراکه من سال گذشته به آن منطقه سفر و با شیعیان آنجا دیدار کرده بودم. آن‌روز در پاسخ به یکی از سؤال‌ها تصریح کردم که شیعیان آن کشورها، عیناً همان حکم شیعیان دیگر کشورها را دارند یعنی به وطن خود علاقه‌مند و وفادار هستند، بر عروبت خود تأکید دارند، از تمامیت کشور خود دفاع و در راه سربلندی و سازندگی آن ‌‌تلاش می‌کنند. به نظر می‌رسد این جمله، برای برخی مسئولان اطلاعات ایران در لبنان ناخوشایند بود. آنها سخن من را مخدوش و از طریق مطبوعات ایران حمله متمرکزی را آغاز کردند. نوع مطالب و تعابیر مطبوعات یکی بود. همین امر نشان می‌داد که منبع خبر یکی‌ است و اخبار توسط اطلاعات در اختیار مطبوعات قرار گرفته است. آنها مرا متهم کردند که تعصب عربی دارم و علیه منافع ایران در خلیج فارس اقدام کرده‌ام. زمانی ‌نیز که دبیر کل مجلس اعلای اسلامی شیعه یادداشتی را جهت توضیح و اعتراض برای حکومت ایران ارسال کرد، مطبوعات را از چاپ آن منع کردند. البته به این حد نیز اکتفا نکردند. نامه‌ای را جعل، به من منسوب و در روزنامه‌ها منتشر کردند که طی آن چنین وانمود شده بود که گویا من دیدگاه رهبری فعلی ایران درباره بحران خاورمیانه و نیز خط‌مشی آن در قبال مسئله خلیج فارس را صحیح و منطقی می‌دانم! این در حالی است که من هرگز چنین مطالبی را نگفته‌ام و هرگز نیز نخواهم گفت. بیهوده تلاش کردیم تا مسئله را روشن سازیم اما ‌فایده نداشت. به یاد موارد مشابهی افتادم که در گذشته مکرر اتفاق افتاد؛ از جمله وقتی سفرای کشورهای عربی و اسلامی در هنگامه جنگ اکتبر به یکی از مساجد تهران آمدند که جمعیت کثیری از مردم ایران در آن اجتماع کرده بودند؛ همان مردمی که با همه احساس خود مشکلات جهان عرب را دنبال می‌کنند و برای آن دل می‌سوزانند. البته همه ملت ایران چنین هستند. در خلال این جلسه که ساعت‌ها به طول انجامید، برخی از علمای بزرگ سخن گفتند؛ آنها مواضع اعراب در جنگ را مورد تأیید قرار دادند، رزمندگان را دعا و آمادگی ملت ایران را برای حمایت و پشتیبانی از آنان اعلام کردند. جلسه‌ای بسیار باشکوه، تاریخی و در نوع خود بی‌نظیر بود. گویی ملت ایران در یک همه‌پرسی عمومی، حمایت خود را از اعراب در بحران خاورمیانه اعلام کرده بود اما روز بعد، همه، از جمله 18 سفیر کشورهای عربی، با دیدن روزنامه‌ها جا خوردند. روزنامه‌های ایران نوشته بودند: جلسه مزبور بدین جهت برپا شده است تا برای سلامتی شاه که اخیراً از یک سوءقصد جان سالم به‌در برده است، دعا کنند! یادآوری این واقعه و نیز وقایع مشابه دیگر، مرا متقاعد ساخت که در مطبوعات ایران، اصلاح خبر و روشنگری حقیقت، اساساً امری غیرممکن است. البته در همین ‌جا فرصت را مغتنم می‌شمارم و از طریق صفحات روزنامه شما، المحرر، با صراحت اعلام می‌دارم که خبر منتشر شده، کذب محض است و به هیچ وجه صحت ندارد.«

جایگاه و ثروت خلیج فارس، امانت خدا برای کشورهای منطقه است!

مصاحبه‌گر المحرر در بخشی دیگر از این گفت و شنود، از وجود نهضت‌های دینی و غیردینی‌ای در منطقه خلیج فارس سخن می‌گوید که بی‌تردید، نهضت اسلامی ایران در رأس آنها محسوب می‌شود. امام موسی صدر در پاسخ به پرسش خبرنگار درباره تأثیر این جنبش‌ها بر شرایط منطقه خلیج فارس، به نکته‌ای مهم اشاره می‌کند که بعدها بحران‌ساز شد: لزوم تعامل کشورهای منطقه و دوری از تنازع و رویارویی.
حقیقت آن است که ثروت‌های نهفته در خلیج، موقعیت جغرافیایی آن و نیز تأثیرات مهمی که بر منطقه خاورمیانه و معادلات حاکم بر آن دارد، مطامع قدرت‌های بزرگ داخل و خارج از منطقه را حسابی برانگیخته است. این مطامع که به ظاهر ماهیت اقتصادی دارند، خیلی سریع ابعاد گوناگون سیاسی و نظامی می‌یابند. از طرفی ضعف منطقه، به توسعه مطامع یادشده کمک می‌کند و همچنین حجم اختلافات داخلی را افزایش می‌دهد؛ به همین جهت، هرگونه حرکت اصلاحی و خیرخواهانه، چه دینی باشد و چه غیردینی، باید قبل از هر چیز تقویت پیوندهای برادرانه میان فرزندان خلیج فارس را سرلوحه کار خود قرار دهد تا بتواند زمینه‌های ایجاد نوعی وحدت، انسجام و همکاری را میان کشورهای خلیج فارس فراهم آورد؛ منظورم همه کشورهای منطقه خلیج فارس است. طبیعتاً بالا بردن سطح زندگی شهروندان، آگاه ساختن آنها به مصالح کشورشان و نیز ترویج و تقویت ارزش‌های اصیل در منطقه، از دیگر گام‌های اساسی و لازم برای تأمین سلامت و امنیت این منطقه عزیز است که هرگز نباید دست‌کم شمرده شود زیرا این منطقه امانتی از جانب خداست؛ سند قدرت و پشتوانه امت ماست و قطعاً موجبات سربلندی و بهروزی آن را در میان سایر ملت‌ها فراهم خواهد کرد.»

حکومت ایران، صدور نفت به اسرائیل را قطع کند

امام صدر در بخش دیگری از این گفت و شنود و در پاسخ به پرسش المحرر درباره اینکه «برخی مطبوعات مدعی شدند که ایران در جریان جنگ اکتبر، کمک‌هایی را برای اعراب ارسال کرده است، آیا اطلاعات قابل اعتمادی وجود دارد که این مسئله را تأیید یا تکذیب کند؟ اصولاً از ایران به عنوان یک کشور اسلامی چه انتظاری می‌رود؟» این‌گونه پاسخ می‌گوید: من هم در روزنامه‌ها خواندم که حکومت ایران برخی کمک‌های پزشکی و اجتماعی را برای کشورهای اردن، سوریه و مصر ارسال کرده است. اما حقیقت آن است که این‌گونه کمک‌ها چیزی نیست که با حجم انتظارات از ایران سازگار باشد. برای اینکه ایران یک کشور بزرگ اسلامی است؛ برای اینکه ایران آن‌طور که اسناد نشان می‌دهد، خود در معرض مطامع و تهدیدات آینده اسرائیل قرار دارد. برای اینکه همه ملت ایران برای قداست فلسطین و جایگاه قدس اهمیت فوق‌العاده‌ا‌ی قائل است. برای اینکه این ملت با همه ظرفیت و امکاناتش آماده است تا برای یاری اعراب وارد عمل شود. مجموعه این مسائل بر حاکمان ایران واجب می‌سازد که لااقل صدور نفت به اسرائیل را قطع و روابط اقتصادی خود با آن را متوقف کند. البته مطلوب‌تر آن است که ایران با همه توان نظامی، با بسیج ظرفیت و نفوذ سیاسی و نیز با به‌کارگیری امکانات تبلیغی و رسانه‌ای خود، اعراب را در جنگ با اسرائیل یاری دهد. برای اینکه جنگی که امروز ملت عرب در آن درگیر است، نبردی سرنوشت‌ساز است که نتایج آن، خواه ناخواه ایران را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.«

امام موسی صدر در ادامه این گفت و شنود، درباره تلاش‌هایش برای نزدیکی ایران با اعراب در تقابل با اسرائیل نیز چنین عنوان می‌کند: «تلاش‌های فراوانی در این جهت به عمل آوردم، اما متأسفانه دستگاه‌های امنیتی ایران مانع شدند تا این تلاش‌ها به ثمر برسد. شما شاید تا حدودی اطلاع داشته باشید که این دستگاه‌ها چه اندازه بر دوایر حکومتی، نهادها و سازمان‌های رسمی ایران نفوذ دارند. اینها هستند که نمی‌گذارند، مواضع ملت ایران، روابط برادرانه آنها با اعراب، آمادگی آنها برای حمایت و پشتیبانی از اعراب و نیز فداکاری در این راه، حتی در رسانه‌ها انعکاس پیدا کند.«
امام صدر در پاسخ به پرسش دیگر خبرنگار المحرر، حساب ملت ایران را از حساب حاکمیت این کشور در مواجهه با اسرائیل جدا می‌کند و می‌گوید: «من یقین دارم که ملت ایران، به اندازه خود اعراب، اگر نگوییم بیشتر، روی این مسائل حساسیت دارد اما این حساسیت‌ها بر مواضع حکومت تأثیری نداشته است. طبیعتاً این بدان معنی نیست که تلاشِ بیشتر برای جذب ایران فایده‌ای نخواهد داشت؛ هر چند با ادامه حکومت فعلی و تداوم سیطره دستگاه‌های صاحب نفوذ موجود، امید زیادی باقی نمانده است.«

شیعه در صف نخست مبارزه با استبداد و استعمار در طول تاریخ

»... این نکته تاریخی را اضافه کنم. بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌ام، نه در لبنان و نه در دیگر نقاط جهان عرب، هیچ مبارزه‌ای را در سطح ملی علیه استعمار و استبداد نمی‌یابید، مگر آنکه شیعیان در صف مقدم مبارزان حضور داشته‌اند. به‌طور مثال، نهضت رهایی‌بخش عراق از دست استعمار انگلیس، توسط مراجع بزرگ دینی شیعه از جمله سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی و شیخ محمدتقی شیرازی رهبری شد یا عالم بزرگوار مرحوم سیدمحمد صدر که خود شخصاً در نبردها شرکت جست. همچنین مبارزات ضداستبدادی و مشروطه‌خواهی در ایران با رهبری عالمان دین بود که صورت گرفت. رهبری این مبارزات با مرجع اعلی مرحوم آخوند خراسانی بود که در کشاکش این مبارزات به شکلی ناگهانی و مشکوک درگذشت و مدفنش، هم‌اکنون در نجف اشرف است. مبارزات عالم بزرگوار مرحوم سیدعبدالحسین شرف‌الدین علیه استعمار فرانسه را نیز هرگز نمی‌توانیم فراموش کنیم.«

روحانیت ایران مدت‌هاست با ظلم، جور، استبداد و تجاوز حاکمان مبارزه می‌کند

به نظر می‌رسد تمامی سعی خبرنگار المحرر در این گفت و شنود، رسیدن به این واپسین سؤال است: «درباره موضع روحانیت ایران در برابر حکومت‌ فعلی چه نظری دارید؟» شاید پاسخ امام صدر به این سؤال، برای نسل جوانی که نفوذ ساواک بر بسیاری از کانون‌های عربی خارج از کشور را ندیده‌اند، چندان تکان‌دهنده نباشد، اما مناسب است که به گاه خواندن این پاسخ به یاد آوریم که اولاً امام صدر هنگام این گفت و شنود، به شدت از سوی عوامل ساواک در لبنان تحت کنترل بوده و ثانیاً این عبارات سال‌ها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی بلندپایه‌ترین مقام شیعی در لبنان بیان شده است: «روحانیت ایران مدت بسیار مدیدی است که از همراهی و تأیید حاکمان خودداری ‌می‌ورزد. آنها بدین اصل پایبندند که اگر عالمان دین را در دربار حاکمان یافتید، بدانید که بد عالمان و بد حاکمانی دارید و اگر حاکمان را در درگاه منازل عالمان یافتید، بدانید که خوب عالمان و خوب حاکمانی دارید! روحانیت ایران نفوذ زیادی در میان مردم دارد و تا آنجا که در توانش هست با ظلم، جور، استبداد و تجاوز حاکمان مبارزه می‌کند. در همین سال‌های اخیر، قاطبه علمای ایران و در رأس آنها امام خمینی، مبارزات شدیدی را برای اصلاح اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور برپا کردند؛ بسیاری از آنها به زندان افتادند و امام خمینی نیز به نجف اشرف در عراق تبعید شد«.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت تحلیلی – خبری جام نیوز ، تاریخ انتشار: 15 بهمن 1396، کدخبر: 874767، www.jamnews.com