شعارسال: تحقيقات تاريخي و کاوش‌هاي باستاني نشان مي‌دهد شهرنشيني و تشکيلات مديريت شهري در کهن‌ترين تمدن جهان يعني ايران، پديده‌اي آشنا براي مردمان اين ديار بوده است. با‌اين‌حال جريان توسعه شهرنشيني نوين در ايران با يک قرن تأخير نسبت به جوامع صنعتي رخ داده است. در دوره‌اي که جوامع صنعتي مباني مديريت شهري را تدوين و اجرا مي‌کردند، تهران به عنوان اصلي‌ترين شهر ايران با افزايش جمعيتي بيش از توان خود و اسکان نامنظم و بي‌برنامه آنها مواجه شد و با گذر زمان تعادل ساختاري خود را از دست داد و مشکلات زيست‌محيطي آن نسبت به بستر طبيعي و وسعت آن آغاز شد. ساخت‌وسازهاي بي‌برنامه و غيراصولي، فقط بر مبناي دسترسي آسان به ساير نقاط شهر شکل گرفتند و در شرايطي که سياست تخريب محيط زيست و طبيعي به سياستي کارآمد در راستاي رشد شهري تبديل شده بود تا هم سلامت مردم و هم پوشش گياهي منطقه را تحت‌تأثير قرار دهد، تهران رشد کرد، بدون آنکه توسعه يافته باشد.

پس از آن در دوران پهلوي بدون درنظرگرفتن ناهم‌زماني انديشه‌ها و روش‌ها در اروپا و ايران و بدون توجه به موقعيت جغرافيايي و توپوگرافي تهران، تلاش فراواني براي مدرن‌سازي صورت شهرها و به‌خصوص تهران به شيوه اروپايي شد که در آن بي‌توجهي به اصول توسعه پايدار، نابودي بيشتر پوشش گياهي و توان‌هاي محيطي شهر را به همراه داشت و رشدي مغاير با سياست‌هاي زيست‌محيطي و توان‌هاي بالقوه تهران را رقم زد.

اين اتفاقي بود که با سرعتي کمتر، در کلان‌شهرهاي ديگر کشور هم در حال روي‌دادن بود. تدوين اولين طرح جامع شهري در سال ١٣٤٥ هم الگويي شد که به‌سرعت تمام مناطق شهري و روستايي را با وجود مؤلفه‌هاي هويتي متفاوت، به هم شبيه مي‌کرد و به‌اين‌ترتيب ازبين‌رفتن معماري سنتي و بومي در ايران رقم خورد.

از سوي ديگر تغييرات گسترده و پي‌در‌پي در قوانين و اختيارات سازماني تا پايان دوره پهلوي، مانع از انسجام و شکل‌گيري هسته مديريتي منسجم و کارآمدی در تشکيلات مديريت شهري مي‌شد که عواقب آن مستقيما شهرها و ساکنان آن را هدف مي‌گرفت.

پس از پيروزي انقلاب اسلامي در سال ۱۳۵۷، بروز جنگ تحميلي مانع از رسيدگي و اقدامات عاجل در راستاي تقويت سيستم مديريت شهري شد تا به آنجا که عدم مديريت و بي‌توجهي به محيط زيست در مقابل رشد شهرنشيني و توسعه صنعت در ايران آسيب‌هاي جدي به شهرهاي ايران وارد کرد. ادامه اين روند در دهه‌هاي ٧٠ و ٨٠ و گسترش ساخت‌و‌سازها، رشد جمعيت و بهره‌برداري بيش از حد از اکوسيستم کشور بدون توجه به ظرفيت آنها، افزايش روزافزون وسايل نقليه موتوري و تبعات ناشي از آن، افزايش مطالبات شهروندان و...، زمينه‌ساز بروز مسائل و مشکلات فراگير شهري مانند فقر، بي‌کاري، تورم، آلودگي محيط‌ زيست، نابودي زيرساخت‌ها و... شد. هرچند در اين دوره تلاش شده تا ﺷﻬﺮداري‌ها ﺑﻪ ﻋﻨﻮان نهادهاي ﻣﺪﻧﯽ و سازمان‌هاي محلي، در کنار دولت، شهروندان و نهادهاي خصوصي و در يک جريان فرابخشي به مديريت شهرها بپردازند و بتوانند بسترساز رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ باشند، اما وضع کنوني شهرها نشان مي‌دهد مديريت امور شهري، همچنان نتوانسته اهميت تحولات شهري در توسعه ملي را به خوبي درک کند و خود را با رشد شتابان و خلق مستمر مسائل جديد شهري هماهنگ کند. اين در حالي است که در تب‌وتاب جهاني‌شدن و رقابت شديد شهرها در جذب سرمايه‌ها و ارتقای رفاه شهروندان در ابعاد مختلف، در غياب سيستم مديريتي کارآمد، پيامدهاي زيان‌باري همچون كاهش حس تعلق‌خاطر، ازدست‌رفتن هويت محلي، دوقطبي‌شدن جامعه، نزول شرايط زيست‌محيطي و... هم بروز مي‌کند.

بنابراين در حالي که مديريت شهري در کنار مديريت مشكلات شهر بايد شهر را به سوي توسعه‌اي همه‌جانبه و پايدار سوق دهد و با توسل به شيوه‌هاي مبتني بر نگرش نوين از حکمراني شهري، به شکلي عمل کند که نه‌تنها دولت، بلکه مشارکت مردمي را هم به ياري طلبيده و زمينه و توان جذب همکاري آنان را داشته باشد و زمينه را براي برقراري عدالت اجتماعي، قضائي، کاهش فقر، بهبود وضعيت زيست‌محيطي و افزايش رفاه شهروندان فراهم کند، نماد مديريت شهرهاي ايران، تهراني است ٩ميليون‌نفري، حجيم، آلوده، نابرابر در توزيع خدمات شهري و درگير با کسري منابع مالي و تورم نامتعارف ساختار بوروکراسي، بحران‌هاي زيست‌محيطي و شکاف‌هاي عميق طبقاتي که در آن آسمان و زمين و آرامش و سلامت روح و تن شهروندان به حراج گذاشته مي‌شود و فقر و بي‌کاري و فساد بيداد مي‌کند.

البته بايد توجه داشت که مديريت شهري زماني صاحب ساختاری پايدار، هوشمند و کارآمد مي‌شود و مي‌تواند بهترين فرصت‌هاي رشد را شناسايي و تغذيه ‌کند و امنيت و رفاه شهري تمامي شهروندان را تضمين کند که مديريت اقتصاد کلان هم منابع سرمايه‌اي آينده را نفروشد و آن را هزينه امور جاري کشور نکند؛ چراکه ساختار مديريت کلان‌شهرها متأثر از ساختار مديريت کلان کشور است.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار: 28بهمن1396، کدخبر: 11826: www.sharghdaily.ir