بیایید با یک مقدمه کوتاه شروع کنیم. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان با هدف برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه گذاری شد. نقش اصلی و تعیین کننده را، در سازمان شانگهای، دو کشور چین و روسیه تشکیل می دهند. سازمان همکاری شانگهای در حقیقت ترکیب جدید سازمان «شانگهای ۵» است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شده بود، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر داده شد. علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۱۲ و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند.

در تاریخ ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ این سازمان با عضویت هندوستان و پاکستان موافقت کرد و این دو کشور در کوتاه تر از دو سال همه شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند و عضویت این دو کشور در سازمان همکاری شانگهای در اجلاس رهبران کشورهای عضو این سازمان که طی در ژوئیه ۲۰۱۷ در آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شد، به تصویب رسید. در حال حاضر ایران، افغانستان، بلاروس و مغولستان کشورهای ناظر هستند و آذربایجان، ارمنستان، کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا کشورهای همکار به شمار می روند.

اجلاس شانگهای اهداف زیر را دنبال می کند:

۱- افزایش اعتماد متقابل و ایجاد اتحاد و همبستگی میان کشورهای عضو

۲- بهبود همکاری موثر اعضا در زمینه سیاست، تجارت، اقتصاد، تحقیقات، تکنولوزی و فرهنگ همپای پیشرفت در زمینه آموزش، انرژی، حمل و نقل، گردشگری، حفظ محیط زیست و سایر حوزه ها.

۳- ادامه همکاری های مشترک برای حفظ و تامین صلح، امنیت و ثبات در منطقه

۴- حرکت به سمت ایجاد نظم جدید بین المللی سیاسی و اقتصادی دموکراتیک، منصفانه و منطقی.

در مدت اخیر، اتفاقی بی سابقه در سطح جهان روی داد که به طور ناخودآگاه هر ناظری را به مقایسه و تامل در دو سازمان جهانی از دو بلوک شرق و غرب وادار می کند. در این دو رویداد، ما همزمان از یک سو شاهد از هم پاشیده شدن اولیه گروه هفت و از سوی دیگر انسجام رو به رشد در بین هشت عضو سازمان همکاری شانگهای بودیم. در گروه هفت پس از کش و قوس های بروز کرده بین رهبران این گروه، رئیس جمهوری امریکا پس از ترک کانادا، با حمله به جاستین ترودو، به عنوان میزبان خود او را متهم به ضعف در امور ریاست جمهوری کرد و او را سیاستمداری غیرقابل اطمینان توصیف کرد. در همین نشست دونالد ترامپ با وجود اطلاع از حساسیت ویژه اروپا خواهان بازگشت روسیه به گروه هفت شد. چنین موضع گیری هایی نشان دهنده وجود شکاف و اختلاف بین اعضای گروه هفت است. در مقابل این ناهماهنگی و شکاف و اختلاف، سازمان همکاری شانگهای را می بینیم که با انسجامی رو به رشد در حال حرکت است. عامل اصلی این انسجام نیز حضور همزمان دو رهبر قدرتمند در دو کشور چین و روسیه و البته در رأس این سازمان است. اتحاد شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین که نماد آن را می توان در اهدای مدال دوستی به رئیس جمهوری روسیه مشاهده کرد، فرصتی مغتنم برای سازمان همکاری شانگهای است.

شی جین پینگ که هجدهمین اجلاس سازمان همکاری شانگهای را عرصه ای برای قدرت نمایی خود می بیند، برای برگزاری موفق نشست امسال ۳۰ میلیارد یوان معادل ۴.۵ میلیارد دلار هزینه کرد تا این اجلاس انسجامی بیشتر داشته باشد. اما به هر صورت آنچه در مورد اجلاس شانگهای بر خلاف گروه هفت مشاهده می شود، این است که این سازمان به اتحاد بیشتر که مایه رشد و بالندگی است، اتکا دارد. هرچند علت تشکیل این سازمان در سال ۲۰۰۱ پرداختن به مشکلات مرزی و امنیتی بود اما این سازمان اکنون همان طور که ولادیمیر پوتین اشاره کرده است، به اهدافی کلان تر از آن زمان می اندیشد.

این سازمان برای رسیدن به این نقطه در سال های اخیر امکانی را فراهم کرده تا کشورهای عضو بحران های دو جانبه را برطرف کنند. دیدارهایی که در جریان برپایی نشست امسال انجام شد نیز در همین راستا بوده است. برای نمونه این سازمان ترتیبی اتخاذ کرد تا در اقدامی بهنگام رهبران هند و پاکستان دیدار کرده و اختلافات بین یکدیگر را حل کنند.

در چنین شرایطی برای ایران حضور در این سازمان به عنوان عضوی اصلی می تواند بسیار مهم باشد. ایران از سال ۲۰۰۸ خواهان عضویت در این سازمان بوده و در شرایطی که امریکا از برجام خارج شده، این عضویت اهمیتی ویژه می یابد. سفر آقای روحانی به چین که نخستین سفر خارجی او بعد از خروج امریکا از برجام است، سفری است که در بهترین زمان ممکن انجام شده است.

در این نشست هرچند چین بواسطه ملاحظه کاری های اقتصادی خود حمایت تام و تمامی از ایران نداشت اما در مقابل شخص پوتین، حمایت کامل خود از برجام و عضویت ایران در سازمان شانگهای را اعلام کرد. از همین رو صرف طرح این مسأله در نشست امسال، گامی رو به جلو برای عضویت ایران است؛ رویدادی که برای سازمان مزبور نیز اهمیت دارد. در حالی که گروه هفت در طول زمان کوچک شده و اکنون نیز دچار اختلاف است، سازمان همکاری شانگهای در حال بزرگتر شدن است. سال گذشته هندوستان و پاکستان عضو این سازمان شدند و ایران نیز در چنین مسیری است. با چنین رویکردی می توان پیش بینی کرد، بلوک شرق در حال تبدیل شدن به بلوکی قدرتمند است که می تواند به لحاظ اقتصادی، امنیتی و سیاسی، مقابل بلوک غرب بایستد و هماوردی کند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری شفقنا ، تاریخ انتشار: 6 تیر 1397 ، کدخبر: 590423 ، www.fa.shafaqna.com‏