شعار سال: نیمه‌های مردادماه بود که دو مقام ارشد دولتی کلیدواژه تجارت مرزی را برای دور زدن تحریم‌های آمریکا به‌کار بردند. این موضوع را نخستین بار اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور در جریان سفر به سرپل ذهاب مطرح کرد؛ او کشورهای همسایه و شهرهای مرزی را به دالان دادوستد ایران و جهان تشبیه کرد. یکی دو روز بعد از اظهارنظر جهانگیری، عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور با صراحت بیشتری نظر مثبت دولت بر موضوع تجارت مرزی برای دور زدن تحریم‌ها را مطرح و سیاست دولت را تقویت تجارت در مناطق مرزی اعلام کرد. حالا اما، دو تن از مدیران وزارت راه و شهرسازی نیز اظهاراتی مرتبط با تجارت مرزی و منطقه‌ای داشته‌اند که می‌تواند مکمل سناریوی دورزدن تحریم از دالان تجارت با کشورهای همسایه باشد.

مسیرهای ترانزیتی با همسایگان فعال می‌شوند

تجارت مرزی در حالی به کلیدواژه دولت برای دور زدن تحریم‌ها تبدیل شده که ایران و 15همسایه آن بازاری به بزرگی 400 میلیون نفر دارند. رونق تجارت منطقه‌ای ایران در گام اول می‌تواند در سطح خرد مشکل صادرات کالایی کشور را با تأمین نیاز بازارهای همسایه رفع کند و همانگونه که عراق به دومین شریک تجاری ایران در حوزه صادرات تبدیل شده است، نقش دیگر همسایگان را نیز در بده‌بستان‌های تجاری پررنگ کند. در گام دوم اما، تعامل و همکاری ایران و کشورهای همسایه می‌تواند گام مؤثری برای جایگزینی مسیرهای تجاری ایران و کشورهای خارج از منطقه باشد که تداوم آنها در روزگار تحریم با مشکلاتی در حوزه بیمه و حمل‌ونقل مواجه خواهد بود. در این وضعیت، رفع چالش‌های پایانه‌های مرزی ایران برای تسهیل مبادلات منطقه‌ای در دوران تحریم یکی از الزاماتی است که باید مدنظر قرار گیرد و رضا نفیسی، مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای نیز از برگزاری جلسات منطقه‌ای برای بررسی چالش‌های این پایانه‌ها با حضور مدیران و نمایندگان بخش خصوصی هر منطقه خبر داده است. نفیسی درباره اقدامات سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای برای مدیریت پایانه‌های مرزی کشور گفته است: نشست‌های منطقه‌ای مدنظر قرار گرفته و نخستین نشست نیز با حضور مدیران پایانه‌ها و بخش خصوصی در شمال شرق کشور برگزار شده است. به گفته او در این جلسات اثرات تحریم‌های آمریکا علیه ایران در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد تا راهکارهای لازم برای توسعه ارتباطات با کشورهای همسایه و تسهیل تردد ناوگان باری اتخاذ شود.

نمایندگان بخش خصوصی پیشنهاد استفاده از مسیرهای جایگزین مانند اتصال بندر امیرآباد و انزلی به بندر اکتائو را ارائه کرده‌اند که آمادگی لازم برای ارائه تخفیف به ناوگان عبوری با هدف فعال‌سازی مسیر پیشنهادی نیز وجود دارد. براساس اظهارات نفیسی، ایجاد این مسیر جایگزین در جلسه مشترک با مقامات قزاقستان نیز مورد تأکید قرار می‌گیرد تا بخشی از ناوگان بین‌المللی عبوری از مسیر ترکمنستان از این مسیر جابه‌جا شوند. پیشنهاد دیگر فعال کردن مسیر اسلام قلعه به هرات است که راه‌اندازی آن در جلسات مشترک با مقامات افغانستان در هفته‌های پیش‌رو مورد برسی قرار خواهد گرفت. در این میان نفیسی از احتمال برگزاری نشست منطقه‌ای غرب کشور نیز خبر داده که با توجه به نقش پررنگ مرزهای این منطقه در مبادلات تجاری ایران به‌ویژه با ترکیه و عراق اهمیت بالایی دارد.

تسهیلات برای توسعه ناوگان منطقه‌ای

یکی دیگر از الزامات توسعه تجارت منطقه‌ای، توسعه ناوگان حمل‌ونقل دریایی متناسب با این هدف‌گذاری است. محمد راستاد، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، می‌گوید: این سازمان حمایت از متقاضیان توسعه ناوگان منطقه‌ای را در قالب پرداخت تسهیلات از محل وجوه اداره شده در دستور کار قرار داده است. به گفته راستاد، مجموعه اقداماتی برای کاهش اثرات تحریم‌ها و استفاده بهینه‌تر از ظرفیت‌های بندرهای شمالی در دست اقدام است و مشوق‌هایی برای حضور جدی‌تر بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری در بنادر کشور مدنظر قرار گرفته است. به گزارش همشهری، با توجه به امضای کنوانسیون حقوقی دریای خزر که اخیرا توسط کشورهای ساحلی این دریا انجام شده است، به‌نظر می‌رسد در سایه همراهی ایران و همسایگان شمالی، فرصت مساعد برای تعریف مسیرهای جایگزین تجاری در دوران تحریم فراهم شده و دولت تلاش می‌کند بخشی از تجارت پساتحریمی را از کانال کشورهای شمالی انجام دهد. البته در این ماجرا، مشکلاتی اعم از کمبود ناوگان، وجود قوانین دست و پاگیر و همچنین نبود تفاهمنامه‌های دوجانبه برای ترانزیت کالا از کشورهای شمالی نیز باید برطرف شود تا برنامه‌ریزی‌های انجام شده قابلیت محقق شدن داشته باشد.

دوربرگردان بورس نفت شانگهای علیه تحریم‌های ایران

در شرایطی که طرح تاسیس بورس نفت ایران بعد از دو دهه بی‌نتیجه مانده، خبرهای دریافتی حاکی است به‌زودی بر تعداد عرضه کننده‌های بورس نفت شانگهای که به تازگی معاملاتش را آغاز کرده، افزوده خواهد شد و معاملات کاغذی نفت رونق خواهد گرفت. به‌نظر می‌رسد مشارکت ایران دراین بورس می‌تواند بخشی از اثرات کاهش صادرات نفت، ناشی از تحریم‌ها را جبران کند.

نخستین بار طرح تاسیس بورس نفت ایران در دهه 70مطرح شد، در آن زمان قرار بود ایران از طریق تاسیس بورس نفت به قطب اصلی تعیین قیمت نفت در منطقه تبدیل شود.به زعم تحلیلگران با توجه به حجم ذخایر نفتی، ایران می‌توانست نقش پر رنگی در منطقه خاورمیانه از نظر معاملات و قیمت نفت بر عهده بگیرد. تحلیلگران در عین حال بر این باورند که ایران می‌توانست از طریق به کارگیری بورس نفت در برابر تحریم‌های نفتی مقاومت کند، با این حال سنگ اندازی مدیران نفتی در برابر تاسیس بورس نفت در دو دهه گذشته مانع از شکل‌گیری این بورس شد. در طول سال‌های گذشته مقامات امارات متحده عربی با الگوبرداری از بورس نفت ایران، بورس نفت دوبی را تاسیس و بر میزان معاملات آن اضافه کردند. بورس‌های نفت در جهان مانند بورس لندن قادرند با به کارگیری معاملات کاغذی ریسک معاملات را کاهش دهند و قیمت نفت را در مقابل نوسان‌های دوره‌ای بیمه کنند. در چنین شرایطی و در فقدان بورس نفت ایران به‌زودی بورس نفت شانگهای چین که قرار است در آن نفت به جای دلار با یوان مبادله شود کارش را آغاز می‌کند. چین با تاسیس این بورس بخش زیادی از انرژی مورد نیاز خود را تامین خواهد کرد و از طرف دیگر با به‌کارگیری یوان، ابزاری کارآمد در جنگ ارزی با دلار آمریکا به‌دست خواهد آورد. کارشناسان بر این باورند که در شرایطی که ایران موفق به تاسیس بورس نفت نشده است بورس نفت شانگهای راهکار بسیار مؤثری برای دور زدن تحریم‌های نفتی علیه ایران خواهد بود و ایران همچنین می‌تواند با مبادله نفت با یوان چین وابستگی خود را به دلار کاهش دهد به‌ویژه آنکه به تازگی گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد حجم صادرات نفت ایران تحت‌تأثیر تحریم‌ها رو به کاهش است.

کاهش صادرات نفت

گزارش‌های منتشر شده حاکی از آن است که به‌دنبال اعمال تحریم‌ها برخی کشور‌ها در حال افزایش مقدار تولید خود هستند و در عین حال خبرگزاری رویترز گزارش داد: کل حجم نفت‌خام و میعانات گازی ایران در‌ماه آگوست ۶۴میلیون بشکه یا معادل روزانه کمی بیش از دو میلیون بشکه رقم زده می‌شود. آنطور که رویترز گزارش داده است: صادرات نفت ایران در‌ماه آگوست با کاهشی قابل توجه به زیر ۶۵میلیون بشکه افت خواهد کرد. در همین حال خبرگزاری بلومبرگ از آمادگی عراق برای افزایش صادرات نفت و جایگزینی با سهم ایران خبر داد. وال‌استریت ژورنال هم نوشت؛ درحالی‌که دو ماه به آغاز تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران در ۱۳آبان امسال باقی مانده، صادرات نفت ایران سریع‌تر از آنچه انتظار می‌رفت در حال کاهش است.

فرصت بورس نفت شانگهای برای ایران

همگام با کاهش مقدار صادرات نفت ایران قرار است به‌زودی پنج شرکت جدید بخشی از نفت خود را براساس قرارداد‌های نفتی در بورس نفت شانگهای به فروش برسانند. به زعم تحلیلگران ایران هم می‌تواند با پیوستن به بورس شانگهای بخشی از اثرات کاهش صادرات ناشی از تحریم‌ها را جبران کند. در عین حال خبرگزاری رویترز گزارش داده پنج شرکت در‌ماه سپتامبر امسال نفت‌خام را در قالب قرارداد آتی نفت‌خام در بورس انرژی شانگهای تحویل می‌دهند که نخستین تسویه فیزیکی قرارداد یادشده به شمار می‌آید. چین امیدوار است شاخص نفت خام شانگهای را به‌عنوان رقیبی برای شاخص‌های بین‌المللی، همچون شاخص برنت و دبلیوتی‌آی، مطرح کند. شرکت‌های یادشده که شامل یونیپک و ژنهوا اویل نیز می‌شوند، در مجموع ۶۰۰هزار بشکه نفت‌خام خاورمیانه را به خریداران قرارداد آتی نفت‌خام شانگهای تحویل می‌دهند.

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 11 شهریور 97، کد مطلب: 28958، www.newspaper.hamshahri.org