شعارسال: نقد و بررسی و لزوم تغییر و بازنگری محتوایی کتب و محتوای آموزشی مدارس بر اساس نیاز دانش آموزان و جامعه و متناسب با زمان، به عنوان مبنایی برای تحول و توسعه، یکی از مهمترین اهداف و راهبردهای آموزشی دولت ها شمرده می شود.

یکی از مهمترین پایه های پیشرفت و توسعه همه جانبه در تمام جوامع امروز دنیا، سازگاری و قدرت و خلاقیتی است که در ایجاد تغییرات و به روز رسانی منابع اطلاعاتی و علمی خود دارند.
قطعأ آموزش و پرورش در هر جامعه نقطه عطفی در این زمینه است که هم می تواند مبدع اثر بوده و شروع کننده تغییر باشد و هم این که خود مجددا بر اساس این تغییر، تغییر یابد و دگرگون شود.
در همین چارچوب، اخیرا شاهد اظهاراتی از سوی سیدمحمد بطحایی وزیر آموزش و پرورش درخصوص تغییر در محتوای دروس آموزشی بودیم. اظهاراتی که موجی از همراهی ها را برانگیخته است.
اگرچه درخصوص محتوی و ابعاد این تغییرات به نظر نمی رسد که همه صاحبنظران دارای یک برداشت و نظر واحد باشند.

**الزام به تغییر برجسته است

محمود حسینی دولت آبادی مشاور فرهنگی معاونت سازمان بازرسی کشور و نماینده دوره هفتم و هشتم در فراکسیون فرهنگی و آموزش عالی مجلس شورای اسلامی در جواب این سوال که تا چه حد به این تغییرات نیاز هست به پژوهشگر ایرنا گفت: بنده کاملا با این تغییرات موافقم. باید این تغییرات صورت بگیرد و بیشتر تلاش کنیم تا مفاهیم و به ویژه مثال های قرآنی را وارد مباحث قبلی کنیم. وی افزود: در بحث ارزش های اسلامی باید به این موارد بیشتر توجه کنیم و اهمیت بدهیم. البته این یک مثال بود و اینها تنها تغییرات مورد نیاز نیست. لازم هست تا هر قسمت در حیطه تخصصی خودش، به پیشرفت علم در آن حوزه دقت کند و منابع بیشتری را به کار ببندیم تا دانش آموز وقتی یکسال برسر یک کلاس می نشیند، در آخر سال چیزی گیرش آمده باشد. یعنی یک چیزی یاد گرفته باشد و اطلاعاتش نسبت به علم روز بیشتر شده باشد. امروز دانش آموزان ما احساس پوچی می کنند و این بد است و باید به لحاظ علمی آن احساس پیشرفت را که فراگرفتن علم و یادگیری تخصص ها است را تقویت کنیم.
دولت آبادی افزود : شورایی که در این قسمت بازنگری می کنند باید متشکل از دانشمندان ، اساتید بزرگ و کامل دانشگاه و حوزه و صاحبنظران برجسته در آن تخصص باشد. این بسیار مهم است که صفحه ای را در کتاب قرار بدهیم یا ندهیم چون میلیون ها دانش آموز در طی سالیان از این منبع استفاده می کنند. بحث فقط یک سال نیست، فرزندان و نوه ها و نتیجه ها ی ما می خواهند از این منابع استفاده کنند. در نتیجه این که 4 نفر از خود بدنه آموزش و پرورش بنشینند دور هم و تصمیم بگیرند، درست نیست. باید بهترین متخصص ها را در هر رشته ای جمع کنیم و این کتاب ها بازنگری شوند و نظرات متخصصان را بگیریم و جمع بندی کنیم.
دولت آبادی در جواب به این سوال که تاکنون تغییرات صورت گرفته در کتاب ها درسی و محتوای آنها تا چه حد بر اساس نظرات کارشناسی بوده است، گفت: آموزش و پرورش از منابع داخلی خودش استفاده می کند. یعنی از همان اساتیدی که در داخل خود بدنه آموزش پرورش تربیت شده اند و از استخدامی های خودش بوده اند؛ در حالی که باید فراتر از خود وزارتخانه دید و از متخصصین و اساتید دانشگاه و حوزه باید استفاده شود. باید برای هر نوع تخصصی از کارشناسان آن حوزه بهره گرفت یعنی برای دو صفحه از آن کتاب، باید ساعت ها بحث و مباحثه شود.

*هزینه هایی که هزینه نیست

دولت آبادی در پاسخ به این سوال که این طرح چقدر قابل اجرا است و چرا تاکنون اعمال نشده است، گفت: اگر بخواهند قابل اجرا است و اجرا کردن آن سخت نیست چون اساتید حوزه و دانشگاه و کارشناسان و متخصص های وزارتخانه ها در دسترس هستند و اینها باید دعوتنامه ای را تنظیم کنند و موضوعات را قبلا به آنها بدهد و قسمت به قسمت این متخصصان را دعوت کنند و جلساتی برگزار شود و در جلسات گفت وگو و اظهار نظر کنند.
وی در ادامه و در پاسخ این سوال که چرا چنین طرح هایی در عمل اجرا نمی شوند و در حد حرف باقی می مانند، گفت: این سوال را باید وزیر پاسخ بدهد اما نظر من این است که می خواهند از منابع خودشان استفاده کنند و می گویند ما خودمان انجامش می دهیم. در حالی که مشورت کردن یعنی شریک شدن در عقل دیگران و این نیاز هست که پای خود را از آموزش و پرورش بیرون بگذاری و فراتر بروی. درست است که متولی آموزش در کشور، وزارت آموزش و پرورش است اما چه اشکالی دارد که برای ادبیات از اساتید دانشگاه استفاده کنیم. چه اشکالی دارد از دانش بهترین تولیدگرانمان برای تربیت نسل جدید استفاده کنیم و دانش آموزانمان را آن گونه بار بیاوریم. اینها سرمایه های ما هستند و اگر درست آموزششان بدهیم می توانیم 20 سال بعد از آنها استفاده کنیم. بارها عرض کرده ام که آموزش و پرورش را به دید مصرف گرا نگاه نکنیم. این هزینه ای است که در واقع سرمایه گذاری روی فرزندان و جوانان ما است که فردا آینده کشور به آنها بستگی دارد. در نتیجه هرچه اینجا هزینه شود، ارزشش را دارد.

** محتوا باید متناسب با نیاز باشد

نورالله حیدری دستنایی نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی و عضو سابق شورای عالی آموزش و پرورش نیز در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: ضرورت دارد تا منابع درسی ما بازنگری شود. تغییرات در محتوای منابع درسی به دلیل تغییرات دانش و آگاهی یک ضرورت نسلی است که باید اعمال شود.
«ضرورت دیگر این است که به ازای تغییراتی که در وسائل ارتباط جمعی، آموزش ها و تکنولوژی ها پدید می آید طبیعتا روش، متن و نوع نگارش کتاب های فعلی و قدیم کفایت نمی کند. کتاب باید همسان و همراه پیشرفت های تکنولوژی باشد تا انسان ها به یک ابزار یادگیرندگی بدل نشوند».
نکته بعد این است که باید بپذیریم که با همه ارادتی که به مولفین محترم داریم اما نمی توانیم به صورت قطع به یقین نظرات آنها را فصل الخطاب نهایی بدانیم. به همین دلیل طبیعتا باید گستره مولفین را افزایش دهیم تا کتابها معطوف به نظرات جمعی محدود نشوند. در نتیجه باید متون را تغییر بدهیم».
وی تصریح کرد: نکته بعدی این است که هر قدر هم کار کارشناسی صورت گرفته باشد باز باید این احتمال ر ا بدهیم که ممکن است محتواها از نظر نوع و سنگینی و سبکی فراخور نیاز فطری بچه ها نباشد یا فراتر از آن باشد. در نهایت باید این موازنه را برقرار کنیم که چه میزان وضعیت هوش فعلی بچه ها با محتوای آموزشی ما همخوانی دارد. اینجا ممکن است دو حالت پیش بیاید. ممکن است با رشد فعلی که در سطح جامعه داریم واقعا محتوا ضعیف باشد و یا نه اصلا برای بچه ها ثقیل باشد. در نتیجه فکر می کنم نیاز به این تغییرات داریم.

**تغییرات همیشه بوده است

حیدری در ادامه افزود: در سنوات و ادوار گذشته این گونه نبوده است که تغییری نداشته ایم و اگر مقایسه ای بین ادوار مختلف گذشته داشته باشیم متوجه می شویم که محتواها خالی از تغییر نبوده اند؛ اما شاید حالا وزیر محترم نگاهشان این باشد که این تغییرات باید کیفی تر و وسیع تر باشند و تناسب بیشتری با شرایط روز داشته باشند وگرنه این اصل همواره مورد توجه بوده است که باید کتاب ها به فراخور زمان و نیاز تغییر کنند.
«من معتقدم که در همه ساحت ها و حوزه ها با وجود تفاوت ها این نیاز که باید محتوا تغییر کند وجود دارد. مباحثی چون علوم انسانی و پایه و مسائلی چون ریاضی و فیزیک و امثالهم، اصول و پایه ثابتی دارند ولی روش ها و مثال هایشان باید متناسب زمان شوند. و ضمن حفظ همان پایه های اصلی که مشترک و فطری هست ما باید سوالات و شبهاتی که متناسب با زمان جدید است را مورد توجه قرار دهیم. در علوم اجتماعی و مباحث جغرافیایی و مسائل تاریخی این تغییرات باید بصورت اجتناب ناپذیر حاصل شوند و ارزیابی دقیق تری بشود که ما اولویت را به کجا بدهیم و چه عناوینی را در چه ساحت ها و حیطه هایی دنبال کنیم».
وی افزود: به نظر می رسد ما با یک نگاه جامع همه محتواها در همه رشته ها، منتهی با تفاوتی که عرض کردم باید تغییرات را اعمال کنیم. در برخی حیطه ها مبانی ثابت و لاتغییر هستند و نمی شوند آنها را تغییر داد چون متناسب با فطرت و نیاز همیشگی بشر هستند. مثلا علومی که در حوزه دین یا انسان شناسی و... هست. اما همین ها هم در گذر زمان نیازمند به یک بازنگری و ارائه طرحی نو متناسب با نیاز زمان هستند.

**قدرت عمل نداریم

حیدی در پاسخ به این سوال که چرا این گونه طرح ها صرفا در حد حرف باقی می ماند، گفت: همواره در این مباحث و در ایجاد شرایط مساعد برای اجرای یک طرح ما به دو چیز نیاز داریم: مقوله اراده انسانی و منابع مالی. اگر این دو باشد تغییر ممکن است وگرنه در حد حرف باقی می ماند. من به دلیل سبقه فرهنگی و حضور در مجلس، در اجرایی شدن این طرح تردید دارم. متاسفانه به دلایل مختلف صحبت ها، نظرات و حرف ها حالت شعاری پیدا می کند. به هرحال وقتی می خواهیم چنین کاری را انجام دهیم نیازمند یک طرح جدی، اراده شجاعانه و و منابع مالی هستیم.
این عضو سابق شورای عالی آموزش و پرورش خاطر نشان کرد: دو نکته که از نظر بنده این طرح را در اجرا با اشکال مواجه می کند: بحث مشکلات نیروی انسانی و کمبودهای ساختاری است. یک مقوله شخص وزیر و مجموعه ای است که به کار می گیرد و دیگری ساختاری است که الان دامنگیر آموزش و پرورش است. با تمام احترامی که برای وزیر فعلی قائل ام و مدتی هم در کنار ایشان در شورای عالی آموزش و پرورش بودیم به نظرم می رسد این بزرگوار با مجموعه ای که فراهم کرده مشکل است بتوانند این کار را پیش ببرند. ضمن این که ساختار فعلی به رغم این که نیاز هست تغییراتی در محتوا ایجاد کند اما این را اولویت خودش نمی داند چون می گویند نیروها باید با انگیزه عمل کنند و پس فردا ما آمدیم و یک محتوای خیلی خوبی را هم تنظیم کردیم ولی مجریانی که باید این را اجرا کنند انگیزه ندارند.
«در نتیجه من معتقدم اگر بخواهیم چنین کار سترگی را انجام بدهیم اول باید عوامل انسانی در سطح وزارتخانه بعد هم معلمین در مدارس افرادی باشند که مانند بسیاری از کشورها از نظر دریافت مالی خوب و از نظر انگیزه با نشاط باشند اما چنین فضایی را ما امروز در آموزش و پرورش مشاهده نمی کنیم. بنابراین برای اجرای هر گام مثبت و بلندی اگر اولویت بندی نشود ما می لنگیم. به نظرم الان در ساختار، آمادگی نیست و در سطح مدارس هم چنین فضایی برای این تغییر وجود ندارد».

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار27مهر97، کدخبر: 83071126، www.irna.ir