شعار سال: اگر پای صحبت‌های دانشجویان و اساتید نشسته باشید حتما با این گزاره پرتکرار مواجه شده‌اید که با وجود هزینه‌های بسیار برای تربیت دانشجو به‌خصوص در مقطع تحصیلات تکمیلی، خروجی موثری که عموما باید در قالب رساله و پایان‌نامه نمود پیدا کند، دیده نمی‌شود. در کنار این موضوع شیوع پدیده مقاله‌فروشی یا پایان‌نامه‌فروشی نیز وضع بغرنجی را ایجاد کرده است که نتیجه آن تبدیل‌شدن دانشگاه‌ها به کارخانه مدرک‌فروشی است. فقط در استان تهران سالانه بیش از 100 هزار پایان‌نامه منتشر می‌شود که اگر به این آمار، رقم دانشگاه‌های دولتی را نیز اضافه کنیم به ارقام قابل‌توجهی می‌رسیم. در کنار این موضوع توجه به برخی آمارها که از هزینه‌کردهای میلیاردی برای تربیت دانشجو صحبت می‌شود، بر اهمیت این موضوع افزوده است.

حالا دانشگاه آزاد اسلامی در نظر دارد با اجرای طرحی دراین‌باره، این وضع نابسامان را سامان دهد. طرحی به‌نام «پایش» که کوتاه‌شده «پژوهش اثر‌گذار یکپارچه شبکه‌ای» است؛ طرحی که قرار است امروز در سالن هتل فرهیختگان اجرا شود و در آن از هشت کتاب که برای این طرح درنظر گرفته شد نیز رونمایی خواهد شد. در این طرح قرار است تمام پایان‌نامه‌های دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی طی مدت زمان چندساله (مثلا امسال 30 درصد و سال دیگر 50 درصد) به‌صورت افزایشی و مشخص در راستای حل چالش‌های موجود در کشور به‌کار گرفته شوند، یعنی به‌طور هدفمند پایان‌نامه‌ها در مسیری قرار می‌گیرند که بتوانند معضلات و چالش‌های کشور را به‌مرور زمان حل کنند.

در این راستا چیزی که مهم است هدفمندی و اثربخشی آن است که باید رعایت شود؛ چراکه این سیستم یکپارچه است، به این معنا که سامانه‌ای تعریف خواهد شد که در کل کشور قابلیت دسترسی برای همه آزاد است؛ از طرفی برای مدیریت فرقی نمی‌کند که از کدام بخش کشور به این سامانه متصل می‌شوند، آن چیزی که مهم است نظام‌مندشدن موضوعات پایان‌نامه‌هاست، یعنی اگر دانشجویی بتواند در یکی از چالش‌ها به کشور کمک کند، وارد سامانه می‌شود و از آن طریق پایان‌نامه خود را جلو می‌برد.

درواقع دانشگاه آزاد اسلامی با اثربخش کردن نظام پایان‌نامه‌نویسی به این مهم دست پیدا می‌کند که چالش‌های کشور را با تحقیق و پژوهش دانشجویان تحصیلات تکمیلی حل کند که به این منظور در ابتدا این پژوهش از پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد شروع خواهد شد.

موضوع پایان‌نامه‌های مساله‌محور تنها منحصر به رشته‌های فنی‌مهندسی، علوم پایه یا موضوعات این‌چنینی نخواهد بود چراکه در حوزه علوم انسانی و علوم اسلامی نیز باید مشکلات آن حوزه حل شوند که دانشگاه در این زمینه هم بنا دارد با ورود دانشجویان تحصیلات تکمیلی، استفاده از علوم انسانی غربی را کم کند و به احیای علوم انسانی واقعی بپردازد.

با این سازوکار قرار است رویه معمول این روزهای پایان‌نامه‌نویسی و پایان‌نامه‌فروشی در میدان انقلاب تعطیل شود، چراکه موضوعات فعلی تقریبا بدون هیچ‌برنامه‌ای نوشته و دفاع می‌شوند. در عوض با نظام‌مند کردن و اجرای طرح «پایش» کم‌کم پایان‌نامه‌ها به سمت و سویی می‌روند که معضلات را حل کنند؛ اما برخی رساله‌ها هم هستند که عملا جنبه تحقیقی دارند و نباید آنها را فراموش کرد که دانشگاه بنابر نظر اعضای هیات‌علمی و با تفکر آزاد آنها موضوعات را جلو خواهد برد. ولی بخش اعظم رساله و پایان‌نامه‌ها که حدود 70 تا 80 درصد آنهاست در طرح «پایش» دانشگاه آزاد اسلامی وارد می‌شود و پس از بررسی به‌سوی حل مساله حرکت می‌کنند، از این جهت قرار است تمام پایان‌نامه‌ها در سامانه‌ای در کل کشور به‌صورت یکپارچه قرار بگیرند.

اما دانشگاه برای اینکه بتواند این فرآیند را اجرایی کند و از تز فوق‌لیسانس حل مساله بیرون بیاورد، نیاز به یک الگوی بومی‌سازی شده دارد که چرخه را تکمیل کند که این فرآیند‌ها در هشت کتابچه در نظر گرفته شده است.

این کتابچه‌ها نظام موضوعات اصلی را تشکیل خواهند داد که به‌تازگی هم در واحد انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی به چاپ رسیده‌اند.

در این کتابچه‌ها زمینه‌های پژوهشی که باید مساله را حل کنند، قید شده‌ که می‌توان از آن در پایان‌نامه و رساله‌های متفاوتی استفاده کرد البته هرکدام با هدف مشخص تعریف خواهند شد که درواقع با راه‌اندازی این سامانه قرار است به‌طور مشخص از دانشجو طلب کنند که در چه زمینه‌هایی باید تحقیق و پژوهش انجام دهد. برای اینکه کار به‌صورت یک‌طرفه پیش نرود، دانشجو در این فرآیند باید به دانشگاه گزارش‌های متعدد بدهد که در میدان انقلاب قطعا چنین چیزی یافت نمی‌شود. در این میان تفاوت طرح «پایش» با «ایرانداک» در این است که در سامانه irn.iau.ac.ir عنوان پژوهش‌ها مشخص است و در بخش دیگری با قرار‌گیری سامانه اصالت‌سنجی، دانشجو ترغیب می‌شود زمینه پژوهشی مورد علاقه خود را انتخاب کند و وقتی دانشگاه از او پیگیری مستمر داشته باشد تا به نتیجه برسد، اهمیت کار برای فرد روشن می‌شود در حالی که »ایرانداک» تنها برای ثبت عنوان پایان‌نامه‌ها توسط وزارت علوم راه‌اندازی شده است.

هشت کتابی که به‌تازگی توسط سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی منتشر شده‌اند و امروز در همایش پایش از آن رونمایی می‌شود ذیل طرح «پایش» هستند که در آنها نظام موضوعات چالش اعتیاد، مخاطرات طبیعی و مدیریت بحران (زلزله)، مخاطرات طبیعی و مدیریت بحران (سیل، توفان، تندباد، برف، باران و بوران)، منظومه علمی محیط‌زیست، مخاطرات طبیعی و مدیریت بحران (خشکسالی، تغییرات شدید درجه حرارت، تغییر اقیلم، جزایر حرارتی)، شبکه‌های ارتباطی و حمل‌ونقل، مواد و انرژی، علوم و مهندسی ورزش و زمینه‌های پژوهش در آنها آورده شده است که دانشجویان و اساتید باید از این پس برای پایان‌نامه و رساله‌های خود که مربوط به این موضوعات هستند، تحقق و پژوهش کرده تا یکی از معضلات کشور را شناسایی و حل کنند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار 6 آذر 97، شماره: 2641