سیاست و فرهنگ سلبریتی در روزگار معاصر

سال‌های اخیر در ایران، سال‌های رشد سلبریتی‌ها به‌عنوان یک گروه اجتماعی تأثیرگذار بوده است، تا جایی که حتی می‌توان از نوعی فرهنگ سلبریتی صحبت کرد. آنها حالا نه‌تنها بر سبک زندگی‌ها، الگوی مصرف و پوشش تأثیر می‌گذارند، نه‌تنها سلایق فرهنگی را شکل می‌دهند و به دست‌کاری در آن می‌پردازند، بلکه مدعی اثرگذاری‌ها در مقولات دیگر مانند سیاست هم هستند. این پدیده از یک‌سو همراستاست با روندی جهانی که در آن با گسترش فرهنگ مصرف و تبلیغات و افول موقعیت روشنفکران سلبریتی‌ها رشد کردند و کانون توجه شدند. از سوی دیگر محصول وضعیت سیاسی و اقتصادی خاص ایران هم هست؛ چیزی که می‌شود اسمش را نوعی بحران در سیاست نامید.

شعار سال: با وجود روندهایی کلی، تفاوت‌هایی در تأثیرگذاری سلبریتی‌ها در ایران و غرب وجود دارد. در غرب اگرچه از نوعی بحران در دموکراسی صحبت می‌شود، اما به‌واسطه وجود احزاب شناسنامه‌دار و واقعی، کنش سیاسی نهادینه شده است و چندان جنبه شخصی ندارد. البته سلبریتی‌ها پیوندهایی با سیاست دارند و به‌عنوان «هواداران سرشناس» می‌توانند تأثیراتی داشته باشند، اما نه سیستم اجازه ورود بیش از حد را می‌دهد و نه آنها خود چنین تمایلی دارند. در ایران اما تأثیرگذاری بیش از حد سلبریتی‌ها یا حداقل ادعاهایی که در این زمینه دارند محصول نهادینه‌نشدن سیاست است. احزابی وجود ندارند تا مجرایی برای فعالیت سیاسی باشند، در نتیجه سیاست در ایران شکل غیرنهادینه‌شده و تا حدی شخصی دارد. مشارکت سیاسی مسئله‌دار‌ شده و به انتخابات تقلیل یافته است. در این شرایط و به مدد رشد حیرت‌انگیز رسانه‌های اجتماعی، سلبریتی‌ها وارد می‌شوند، بدون تجربه یا حتی آگاهی سیاسی به فعالیت‌های سیاسی موقتی می‌پردازند و سپس محو می‌شوند. هیچ تأثیر دیرپایی وجود ندارد. حضور سلبریتی‌ها در سیاست از همان الگوی کلی سیاست‌ورزی در ایران پیروی می‌کند: حامی‌پروری. در ازای گرفتن امتیازها یا رانت‌هایی، حمایت سیاسی فراهم می‌شود. در این سال‌ها نمونه‌های فراوانی وجود داشته از سلبریتی‌هایی که در ازای حمایت از جریانی سیاسی امتیازات مختلفی کسب کرده‌اند. ازاین‌رو ظهور آنها و شکل حضورشان، با کلیت سیاست‌ورزی در ایران در يك راستا است. این اواخر خودشان را و اهمیتشان را بیش از اندازه برآورد می‌کنند، تا جایی که حمایت خود را عامل پیروزی سیاست‌مداران می‌دانند. البته گاهی هم بلافاصله از حمایتشان پشیمان می‌شوند و ضدجریانی ایجاد می‌کنند. اگر احزابی واقعی وجود داشتند، اگر مشارکت سیاسی درازدامنه‌تر بود و نهادینه‌تر، احتمالا شکل حضور سلبریتی‌ها در سیاست و تأثیرگذاری‌شان متفاوت می‌شد. سلبریتی‌ها در اقتصاد ایران هم حضور دارند؛ در اقتصادی غیرتولیدی که بیش از هر چیز با سوداگری‌های مالیِ غیرتولیدی و تا حدی رانتی شناخته می‌شود. برخی از این سلبریتی‌ها به شبکه‌های مالی که از حمایت سیاسی هم برخوردارند وصل هستند. عکس‌های آنها، در حال تبلیغات مؤسسات مالی همه‌جا وجود دارد. آنها همه‌جا هستند، از مواهب برخوردارند و گاه ژست‌های رادیکال می‌گیرند، بدون اینکه مناسبات موجود را به پرسش بگیرند. آنها خود بخش مهمی از وضعیت موجود هستند و از ذی‌نفعان آن.
البته تردیدی نیست که نمی‌شود نگاهی تماما انتقادی به حضور سلبریتی‌ها داشت. فعالیت آنها در کمپین‌هایی انسان‌دوستانه یا کمپین‌هایی برای حفظ محیط زیست می‌تواند راهگشا باشد، اما در این عرصه‌ها هم شرایط ساختاری و البته ویژگی موقتی‌بودن حضور سلبریتی‌ها مانع از تأثیرات دیرپا می‌شود.