شاید تا پیش از آن، تنها رسانه های اصلی و مرجع بودند که ارتباط ما را با جامعه و دنیای اطرافمان برقرار می کردند.
صفحات شخصی در فضای مجازی، هویت ها را دچار بُعد تازه ای کرد و هویت مجازی در کنار هویت واقعی افراد مطرح شد. در این میان سلبریتی ها و ستارگان عالم هنر و ورزش چهره های غالب شدند و توانستند با افزایش مخاطبان خود اثرگذاری بسیاری را ایفا کنند.
غیاب روشنفکران که در دهه هایی از تاریخ معاصر ایران نقش برجسته ای در فضای اجتماعی داشتند، پررنگ شده و گویی آنها نه تنها در حال از دست دادن مخاطبانشان هستند بلکه مرجعیت فکری خود را نیز از دست رفته می بینند.
اگر اواسط دهه 90 خورشیدی را زمانه غیبت روشنفکران از ساحت اجتماعی و تاثیرگذاری بنامیم، دهه 40 یکی از دوران های مهم تاریخی در زمینه نگرش های متفاوت در حیطه روشنفکری ایران است. برخی دهه 40 را به دلیل درگیری ها در فضای روشنفکری ایران که نمودی از جنب و جوش روشنفکری از طرف نگرش های چپ و راست بود، دهه رونق روشنفکری می نامند.
شاید آفتاب روشنفکران به دلیل جا ماندن از جامعه و فناری ها مدرن غروب کرده باشد اما این تنها علت نیست. بلکه روشنفکران خود را طیفی جدا از جامعه می بینند یا این که کمتر وارد ساحت اجتماعی می شوند. این مساله منجر به آن شده که روشنفکران در مسیری طی طریق کنند که چندان همخوانی با جامعه ندارد.
براین اساس یکی از بزرگترین آفت هایی که جامعه روشنفکری ما با آن دست به گریبان است، دور شدن از واقعیت های اجتماعی و غرق شدن در رویکردهای انتزاعی است.
همچنین چندگانگی و چند پارگی فضای روشنفکری نیز خود آفت دیگری است که نشان می دهد هنوز روشنفکران نتوانسته اند از این تکثر و تمایزطلبی نسبت به دیگری دست بردارند. بر این اساس هر کدام از روشنفکران مدرن و سنتی‌ راه خود را می روند و این خود امکان عمل را از آنها می‌گیرد. البته گاهی روشنفکران سنتی و مدرن با هم طیفان خود نیز دچار تعارضات جدی هستند.
شریعتی در کتاب «بازگشت به خویشتن» در تعریف روشنفکر می آورد که روشنفکر متعصب خودآگاهی است که روح زمان و نیاز جامعه اش را حس می کند و بینش جهت یابی و رهبری فکری را داراست. این آگاهی و بینش آگاهی و بینش ویژه ای است که در مسیر تجربه ی اجتماعی و عمل انقلابی بیشتر تحقق و تکامل می یابد تا از طریق تفکرات مجرد ذهنی و مطالعه و تحصیل مکتب های فلسفی و رشته های علمی.
با این حال به نظر می رسد سلبریتی ها جای روشنفکران را گرفته اند و این بدان معنی است که جامعه از لحاظ اندیشگی دچار خلاء های جدی شده است.
شاید در زمانه ای روشنفکران دارای مقبولیت بالایی بودند و چنان از آنها بت هایی ساخته می شد که انتقادناپذیر می نمودند، البته نه توسط خودشان بلکه طرفداران آنها چنین ذهنیتی داشتند، اما گویی دیگر این نگرش جایگاه خود را از دست داده یا در حال اضمحلال خاموش است.
برخی ورود روشنفکران به عرصه قدرت را عامل چنین رویه ای می دانند، هر چند در زمینه حضور و بروز روشنفکر در عرصه اجتماعی می توان به دو دیدگاه عمده اشاره کرد؛ دسته نخستِ جامعه شناسان بر این باورند که روشنفکر همواره باید خود را از استخدام قدرت دور نگه دارد و منتقد قدرت باشد؛ آنان حضور روشنفکران در میدان قدرت را به دور از ساحت روشنفکری می دانند. در مقابل برخی نیز معتقدند که روشنفکران بدون حضور در عرصه قدرت و ساحت اجتماعی جامعه از کارآیی چندانی برخوردار نیستند.
به نظر می رسد روشنفکران، برای ارتباط با جامعه باید از برج عاج خود پایین آیند و انتزاعی نگری را به دور نهند. حضور کم رمق در فضای مجازی نمی تواند روشنفکران را به جایگاه واقعی شان برگرداند، شاید دیگر روزهای اوج روشنفکری برایمان به آرزو تبدیل شود. گویی سلبریتی ها جای روشنفکران را گرفته اند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار10دی 97، کدخبر: 83153839 ، www.irna.ir