الزام دولت به ارائه سرویس‎ بر بستر پیام‎رسان‎های بومی

رئیس هیات مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت هفته گذشته در حساب کاربری خود در توییتر اعلام کرد خدمات دولت الکترونیک طی دو هفته آینده از طریق پیام‌رسان‌های بومی قابل دسترس خواهد بود. به گفته وی، این سیاست با هدف گسترش خدمات پیام‌رسان‌ها به امور شهروندی است.

شعار سال: برنامه وزارت ارتباطات برای ارائه خدمات دولت الکترونیک بر بستر پیام‎رسان‌های بومی در حالی است که پیش از این، این وزارتخانه اپلیکیشن ویژه‌ای برای خدمات دولت راه‌اندازی کرده بود و حتی در ابتدای سال جاری فاز نخست دولت همراه بهره‌برداری شد. در این راستا، رضا باقری‌اصل، معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات ایران گفت: این اقدام صرفا با تصمیم دولت انجام نگرفته، بلکه این موضوع در مصوبه شورای عالی فضای مجازی مبنی بر حمایت از پیام‌رسان‌ها دیده شده است، بنابراین وزارت ارتباطات ملزم است که طبق همان تکلیفی که از سوی این شورا تعیین شده، آن را انجام دهد.

به گفته این مدیر سازمان IT، تا پایان سال جاری یک طرح پایلوت به منظور برون‌سپاری خدمات دولت الکترونیک اجرا می‌شود. در طرح آمادگی دولت و همچنین برنامه‌های موبایلی متقاضی ارائه خدمات دولت الکترونیک برای عرضه این خدمات بررسی می‌شود. در حال حاضر، از اپلیکیشن‎های پرکاربر دعوت به همکاری شده که ۱۰ اپلیکیشن برای ارائه این خدمات اعلام آمادگی کردند و کار اجرایی را شروع خواهند کرد. با این حال، یک کمیته در حال بررسی اعلام آمادگی اپلیکیشن‌ها است. البته این آمادگی از سوی وزارت ارتباطات سریع‌تر مهیا خواهد شد و انتظار می‌رود از سمت اپلیکیشن‌ها طول بکشد. وی افزود: آمادگی از سمت دولت در دهه نخست بهمن ماه مهیا می‌شود و انتظار می‌رود با اطلاع‌رسانی خوبی که انجام شده این آمادگی اپلیکیشن‎های پرکاربرد اعم از پیام‌رسان‌ها و اپلیکیشن‌های بانکی و اپلیکیشن‌های بازارهای دیجیتالی زودتر فراهم شود. به هر حال، دولت منتظر آماده‌سازی اپلیکیشن‎ها نمی‌ماند و بر بستر اپلیکیشن دولت همراه این سرویس‌ها ارائه می‌شود. این امکان فرصتی برای اپلیکیشن‌ها است تا ارزش افزوده خدمات خود را ارتقا دهند.

ملاحظات ارائه خدمات

بنابر آنچه به‌عنوان برنامه سازمان فناوری اطلاعات تعریف شده، ارائه خدمات دولت الکترونیک بر بستر اپلیکیشن‌های غیردولتی متناسب با زیرساخت‌هایی است که سیستم‌های آنها ایجاد کردند و مطالبه‌ای است که آنها از وزارت ارتباطات داشتند. در واقع، از سوی این وزارتخانه محدودیتی برای همکاری با برنامه‌های موبایلی وجود ندارد. به گفته باقری‌اصل، سازمان فناوری اطلاعات در حوزه دولت الکترونیک اختیارات کافی برای برون‌سپاری این خدمات دارد. با این حال، در طرح پایلوت با حدود ۱۰ اپلیکیشن برون‌سپاری این خدمات آغاز می‌شود تا در آینده این عملیات گسترش یابد. اجرای طرح پایلوت با چند اپلیکیشن پرکاربرد به مفهوم این است که آمادگی آنها سنجیده شود تا برای ارائه خدمات ارتقا یابند، نه به مفهوم اینکه آنها برای کسب سهمی از بازار انتخاب شده‌اند. البته برای ارائه خدمات برخی ملاحظات وجود دارد، مثلا در بحث احراز هویت باید بررسی شود که اپلیکیشنی که این خدمات را ارائه می‎دهد، آن را ذخیره‌ نکند، همچنین یکسری مسائل ایمنی و حریم خصوصی مردم را رعایت کنند.

وی در ادامه درخصوص اینکه آیا ارائه خدمات از سوی اپلیکیشن‎ها برای کاربران هزینه دارد یا خیر، اشاره کرد: در حال حاضر نمی‌توان درباره اینکه استفاده از این برنامه‎های موبایلی هزینه دارند یا خیر اظهار نظر کرد. زیرا با سرویس‌های بسیار متنوع و متفاوت هستند. با این‌حال، بنابر قانون بودجه، برخی سرویس‌ها مانند احراز هویت، تعرفه دولتی دارند و تفاوتی نمی‌کند به چه شکل ارائه شوند و در هر صورت کاربر باید برای دریافت آن هزینه پرداخت کند. همچنین برای برخی خدمات که توسط سازمان قانون مقررات یا ستاد تنظیم بازار قیمت‌گذاری شده اپلیکیشن‎هایی که با دولت الکترونیکی همکاری می‎کنند، ملزم به رعایت آن هستند.

چرا پیام‌رسان‌ها؟

همان‌طور که بارها مدیران وزارت ارتباطات اعلام کردند، بنابر مصوبه شورای عالی فضای مجازی، این وزارتخانه ملزم به حمایت از پیام‎رسان‎های بومی است. پیش از این دولت در قالب اقداماتی از قبیل اعطای وام پنج میلیارد تومانی، ارائه مرکز داده رایگان و... از این پیام‎رسان‎ها حمایت کرد. با این حال، در راستای سیاست‌های پشتیبانی مقرر شد برخی خدمات دولت الکترونیک بر بستر دو پیام‎رسان مورد حمایت دولت ارائه شود. اما آنچه در این میان جای سوال دارد این است که آیا پیام‎رسان‎هایی که با حمایت‎های دولت موفق به جذب کاربر نشده‌اند تا به نقطه سربه‎سر برسند، می‎توانند در ارائه این خدمات عملکرد قابل قبولی داشته باشند؟ در این راستا، معاون دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات ایران گفت: هدف وزارت ارتباطات در حوزه پیام‌رسان‌ها، ایجاد پیام‌رسان‌های تخصصی و کاربردپذیر برای فعالیت‌های تخصصی است. انتظار نمی‌رود لزوما یک پیام‌رسان ایجاد شود و بخواهد بخش عمده‎ای از بازار را داشته باشد، اما ایجاد یک پیام‌رسان تخصصی، عملی‎تر و واقعی‎تر است. یعنی سازمان فناوری اطلاعات انتظار دارد این پیام‎رسان‎ها، در حوزه تخصصی‌تری به‌کار گرفته شوند و این امکان را برای مخاطبان خود فراهم کنند که در یک محیط مسوولیت‌پذیر از آنها خدمات دریافت کنند، دولت الکترونیکی نیز بتواند از ظرفیت‌های فنی و نرم‎افزاری و اجتماعی آنها بهره‎برداری کند.

وی افزود: در فرآیند ارائه خدمات بر بستر اپلیکیشن‎ها، همکاری و دسترسی دادن به اپلیکیشن‌های پرکاربرد است نه صرفا پیام‌رسان‌ها. هیچ کانال انحصاری به هیچ یک از سرویس‌ها یا پیام‌رسان‌ها و حتی سایر اپلیکیشن‌ها اختصاص نمی‌یابد. جز آن دسته از سرویس‌هایی که به خاطر برخی ملاحظات مانند سرمایه‎گذاری و محدودیت‎های اعمال شده از سوی سایر دستگاه‎های دولتی، در اپلیکیشن دولت همراه ارائه می‌شود. به عبارت دیگر، نمی‌توان آن را به اپلیکیشن دیگری واگذار کرد؛ در غیر این‌صورت دیگر هیچ انحصاری وجود نخواهد داشت. در واقع، حداقل سرویس‎هایی که از سمت وزارت ارتباطات در اختیار بخش غیردولتی قرار خواهد گرفت، رقابتی خواهد بود. در نهایت اینکه هیچ اجباری از سمت دولت برای کاربران به منظور استفاده از یک اپلیکیشن یا پیام‎رسان خاص ایجاد نخواهد شد. با اجرای این پایلوت‎ها مشخص خواهد شد که تنها برای پیام‌رسان‌ها نخواهد بود.

نحوه ارائه خدمات به اپلیکیشن‌ها

به گفته معاون سازمان فناوری اطلاعات، این سازمان و در راس آن وزارت ارتباطات می‎خواهد دسترسی مجموعه‌ای از open dataهایی را که از دستگاه‌هایی اجرایی در اختیار می‌گیرد برای اپلیکیشن‌های پرکاربرد فراهم کند. open data یا داده باز یعنی ایده دسترسی آزاد عموم مردم به مجموعه‌ای از داده‌ها، با هدف استفاده آزاد و بازنشر اطلاعات، بدون محدودیت‌های حق تکثیر، ثبت اختراع و سایر مکانیزم‌های کنترل. در واقع، این جزو برنامه‎هایی بوده که سازمان از سال‌های گذشته درصدد اجرای آن بود و هدف از اجرای آن، ایجاد یک فضای رقابتی بین اپلیکیشن‌ها بوده تا انحصار دولت درخصوص دسترسی به این داده‌ها رفع شود. وی در ادامه اشاره کرد: رویکرد وزارت ارتباطات در ارائه خدمات توسعه افقی است، یعنی از توانایی و ظرفیت‌های بخش‌های غیردولتی برای ارائه این خدمات بهره‎برداری کند. این نوع سرویس‌ها به اصطلاح میکروسرویس است یعنی نوعی الگوی معماری است که در آن برنامه‌های پیچیده به بخش‌های کوچک و مستقلی شکسته می‌شوند و از طریق APIهای مستقل از زبان با هم در ارتباط هستند. به تعبیری این سرویس‌ها برای وزارت ارتباطات جانبی به شمار می‎رود، اما می‎تواند برای اپلیکیشن‌ها سرویس‎های اصلی باشد. به هر حال، جزو سیاست‎های وزارت ارتباطات بوده تا در فرصتی که مهیا شده بتواند سرویس‌هایی مانند احراز هویت را که در اختیار دستگاه‌های اجرایی بوده در اختیار بخش خصوصی به منظور ارتقای کیفیت خدمات دولت قرار دهد.