شعار سال: دلِ 'شیرین' برای روزهای مدرسه لک زده بود. روزهای شادی که تنها دغدغه اش مشق نوشتن و امتحان بود، روزهایی که فقط به خاطر بیست نگرفتن گریه می کرد و برای شاگرد اول شدن مشق می نوشت و درس می خواند تا نمره ای کمتر از دیگر همکلاسی هایش نگیرد.

عشق به درس و مدرسه غصه کهنگی لباس و گرسنگی اش را از یادش می برد و احساس می کرد در کلاس درس می تواند فارغ از همه مشکلاتش بخندد و نفسی به راحتی بکشد.

اما ناگهان همه چیز مانند یک رویای شیرین تمام شد، خیلی زود شوهرش دادند و آرزوی ادامه تحصیل، در کنج سینه و پستوی خانه شوهر در زیر خروارها باید و نباید و امر و نهی خاک شد.

و قصه تلخ و شیرین و دیگر دختران مانند او که در سنین کم ازدواج و ترک تحصیل می کنند، همچنان ادامه دارد.

این پدیده به عنوان یک آسیب دامن استان خراسان شمالی را گرفته و آنچنان که از آمارها برمی آید، متاسفانه سال به سال هم در حال افزایش است.

هفته قبل سرپرست معاونت آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش خراسان شمالی اعلام کرد که 711 دانش آموز دوره متوسطه این استان در سال تحصیلی جاری، به خاطر ازدواج، ترک تحصیل کرده اند و این رقم نسبت به سال قبل افزایش دارد.

* فعالیت هایی که عواقب دارد

با حرارت زیاد از کودکان بازمانده از تحصیل صحبت می کند و صحبت هایش زمانی اوج می گیرد که سخن از دخترانی به میان می آید که در کودکی به خاطر ازدواج، ترک تحصیل می کنند.

این کنشگر اجتماعی که خواست نامش ذکر نشود، به عواقبی اشاره می کند که به دلیل حمایت از تحصیل و حقوق کودک همسران در محل سکونتش با آن مواجه شده است.

این معلم روستازاده، کودک همسری را تجربه کرده است و گفت: شانس به من روی خوش نشان داد که با بزرگتر شدن اجازه تحصیل یافتم و معلم شدم اما شمار دخترانی چون من در مناطق روستایی مانه سملقان و راز و جرگلان، که سابقه تدریس در آن را دارم، حتی به اندازه انگشتان یک دست هم نیست.

او از شیرین نام می برد و از دختران بسیاری که زندگی تلخی دارند و در لابلای چرخ های زندگی روستایی بدون این که بتوانند به ابتدایی ترین حقوق خود دست پیدا کنند، له می شوند، افسردگی می گیرند و در تکاپوی به دست آوردن یک لقمه نان سوگوار جوانی از دست رفته ای هستند که با انواع بیماری های روحی و آسیب های جسمی گذشته است.

او از پیرزن های 25 ساله ای نام می برد که در 11 و 12 سالگی ازدواج کرده و بارها مادر شده اند و حالا که رنجور و بیمارند باید کودک همسر شوهران خود را هم تحمل کنند. مادرانی که هر بار که بچه دار شده اند دست به دعا برداشته اند که ای کاش دختر به دنیا نیاورند تا مبادا سرنوشت محتوم دخترانشان هم مانند آنها شود.

و در این میان به گفته او، شیرین دختری است که در خانواده ای پر جمعیت در یکی از روستاهای مانه سملقان زاده می شود، سر به راه و درسخوان است اما فقیر و ناگهان دیگر به مدرسه نمی آید.

به گفته این معلم، پرس و جوهایش نتیجه داد و متوجه شد که شیرین ازدواج کرده است آن هم با مردی که جای پدر اوست و همسر دیگری هم دارد.

وی ادامه داد: تلاش هایم برای بازگرداندن شیرین به چرخه تحصیل بی نتیجه ماند و نه تنها این دختر، که دختران دیگر هم پس از ازدواج از ادامه تحصیل بازمانده اند.

* تلخ تر از فقر

یک جامعه شناس در مورد ترک تحصیل دختران علل مختلفی را برمی شمارد که ازدواج یکی از آنهاست.

'آذر صدیقی' گفت: بر اساس قانون مصوب در سال 1322 و مصوباتی از سال های 1350 به بعد، مبنی بر اینکه آموزش و پرورش عمومی، اجباری و رایگان است، تلاش های زیادی برای افزایش ورود کودکان به مدرسه انجام شده است، اما روند ترک تحصیل کمتر نشد.

وی با استناد به آمار استانی درج شده در این مورد ادامه داد: در سال گذشته تعداد دختران بازمانده از تحصیل به علت ازدواج 600 نفر بود که 23 دانش آموز از این رقم را کودکان مقطع ابتدایی تشکیل می دادند و امسال این رقم افزایش یافته است.

وی با بیان این که حدود نیمی از جمعیت خراسان شمالی در روستا سکونت دارند، بر لزوم فرهنگ سازی در این مورد تاکید کرده و تاکید کرد: فقر فرهنگی تلخ تر از فقر اقتصادی است.

وی اظهار داشت: برخی از روستاییان به انگیزه استفاده از نیروی کار دختران خود، اجازه تحصیل را تنها در چند پایه از مقطع ابتدایی به آنها می دهند و برخی به علت فقر فرهنگی، عقاید و باورهای قومی و قبیله ای با تحصیل دختران موافقت نمی کنند.

وی اضافه کرد: از سویی ازدواج زودهنگام در بین اقوام مختلف استان، به ویژه اقوام کرد و ترکمن رواج دارد.

صدیقی گفت: راه ادامه تحصیل برای بانوان پس از ازدواج هم وجود دارد اما خانواده های بسیاری از این دختران تمایلی به ادامه تحصیل دختران خود ندارند و معتقدند پس از ازدواج دختر باید در خانه مانده و خانه داری کند و از این رو پس از ازدواج، دیگر این دختران مجال تحصیل دوباره را پیدا نمی کنند.

* تحصیل، حق همگانی است

رئیس دانشکده فنی و حرفه ای انقلاب بجنورد اما بر این باور است که تحصیل حق همگانی و از حقوقی است که همه کودکان باید از آن برخوردار باشند.

'پروین همت افزا' تاکید کرد: کودکان در سنین پایین درک کاملی از یافته های تحصیلی خود ندارند که از آن در زندگی استفاده کنند و اصولا در مقاطع پایین چیزی هم در مورد روابط اجتماعی و مهارت های زندگی به دانش آموزان آموزش داده نمی شود.

وی گفت: آسیبی که وجود دارد این است که زمانی کودک و نوجوان هنوز به پختگی کامل شخصیتی نرسیده است، نمی تواند از ازدواج و زندگی مشترک و حتی خود محافظت کند چه رسد به اینکه بخواهد حقی مانند تحصیل خود را استیفا کند.

وی در ادامه افزود: به عنوان روانشناسی که پرونده های طلاق دادگستری را مطالعه می کنم، دریافته ام که درصد زیادی از جدایی ها به علت درک نکردن زندگی مشترک اتفاق می افتد.

همت افزا تصریح کرد: بیش از 50 درصد زوجین در حال طلاق که برای مشاوره به مرکز ما ارجاع می شوند، بر این نکته تاکید می کنند که ای کاش این آموزش ها را قبل از ازدواج دریافت کرده بودند نه زمانی که اختلاف به حدی رسیده که تمام حرمت ها از بین رفته است.

وی با بیان اینکه تعداد طلاق هایی که در سنین پایین اتفاق می افتد رو به افزایش است، ادامه داد: علاوه بر آسیب های روحی و روانی، سرنوشت کودکان طلاق گرفته نیز در جامعه مبهم است و به نوعی آسیب مضاعفی خواهد بود که به جامعه وارد می شود.

* کودکانه های بر باد رفته

در کودک همسری تنها رویاهای کودکانه دختران بر باد نمی رود بلکه به گفته مدیرکل ثبت احوال خراسان شمالی، امسال تنها 476 ازدواج پسران در گروه 15 تا 19 سال نیز به ثبت رسیده است.

این ناهمگونی آن جا رخ می کند که 'علی زاهدی نیا' درباره آن گفت: از مجموع 6 هزار و 919 واقعه ازدواج ثبت شده در استان، 870 مورد مربوط به دختران 10 تا 15 ساله بوده است، در واقع دختران تقریبا 2 برابر پسران ازدواج زودهنگام دارند.

وی با بیان اینکه ازدواج در سنین پایین مشکلات خاص خود را دارد، فقر فرهنگی، پایبندی به اصول و رعایت آداب قدیمی و سنتی را از عوامل مهم کودک همسری می داند و بر این نکته تاکید دارد که این نوع ازدواج تبعات زیادی نیز خواهد داشت که مهمترین آن طلاق در سن کم است. امسال 16 زن 10 تا 15 ساله در خراسان شمالی نیز طلاق را تجربه کرده اند.

مدیرکل دفتر امور بانوان استانداری خراسان شمالی اما ازدواج را چه زودهنگام و چه دیرهنگام آسیب می داند.

'ملیحه یغمایی' معتقد است که این مشکل در استان زیاد نیست ولی برای نقاط پرآسیب، بسته مداخلاتی آموزش مهارت های ازدواج تدوین شده است.

معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش خراسان شمالی نیز عقیده دارد که فرهنگ سازی و حساس کردن جامعه در مورد تبعات کودک همسری، نقش زیادی در جلوگیری از این پدیده دارد.

'عصمت بدخشان' گفت: سال قبل 23 کودک در مقطع ابتدایی به علت ازدواج از ادامه تحصیل باز ماندند.

وی تصریح کرد: امسال خوشبختانه تعداد کودکانی که به علت ازدواج در مقطع ابتدایی از تحصیل باز مانده اند صفر است و تاکنون گزارشی در این مورد به ما نرسیده است.

وی اضافه کرد: در مورد برنامه های آموزشی و فرهنگی اقداماتی شده است اما این موضوع از سوی دفتر امور بانوان استانداری پی گرفته می شود.

اگر چه آذرماه امسال، در سفر مدیرکل امور زنان و خانواده وزارت آموزش و پرورش به خراسان شمالی اعلام شد که این استان در زمره 3 استان نخست کشور در ازدواج زودهنگام دختران است اما برخی گویا هنوز این موضوع را زنگ خطری برای افزایش آسیب های اجتماعی نمی دانند.

در نشست این مسئول با اصحاب رسانه اعلام شد که تکلیفی برای آموزش و پرورش در این زمینه مشخص نشده اما این امر دغدغه ای است که باید آموزش و پرورش به آن ورود کند.

اگر چه ورود به مساله کودک همسری، به عنوان یک آسیب اجتماعی مورد تاکید این مسئول بود، اما گویا این ورود هنوز انجام نشده و نیاز به بسترسازی بیشتری دارد.

در استان 863 هزار نفری خراسان شمالی، 165 هزار دانش آموز در مقاطع مختلف تحصیل می کنند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا، تاریخ انتشار 12 اسفند 97، کد خبر: 83228802، www.irna.ir