شعارسال:  ایرانیان در آیین‌های باستانی برای هر جشن سفره‌ای پهن می‌کردند با انواع خوراکی. در این میان، نوروز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و نماد شاخص آن سفره «هفت‌سین» با هفت نوع خوراکی است که نامشان با حرف سین آغاز می‌شود و «سبزه» یکی از آن‌هاست. شاید صفت زیباترین عضو هفت‌سین را بتوان به سبزه داد که با سبزی و طراوت خود رنگ دیگری به سال نو می‌بخشد. نیاکان ما ایرانیان در آستانه نوروز، انواع دانه ازجمله گندم، جو، برنج، لوبیا، نخود، عدس و ارزن را بر روی خشت‌های خاک رس، سبز می‌کردند و با توجه به رشد هر کدام از بذرها، متوجه می‌شدند که آب و هوای آن سال برای کشت کدام محصول مناسب است؛ بنابراین آن بذر را به‌عنوان محصول سال انتخاب می‌کردند، آن‌ها روز ششم فروردین، سبزه‌ها را می‌چیدند و به نشان برکت و باروری در تالارها پخش می‌کردند. این رسم برای استقبال از نوروز و جای دادن سبزه در سفره هفت‌سین از دیرباز همچنان برجای مانده است و ایرانیان، رویش سبزه را در نوروز نشان تازه شدن زندگی و فصل رویش دانه‌ها می‌‌دانند که خود برکت زندگی است.

علاوه‌بر آیین‌های باستانی، نشانه‌های دینی نیز سبزه را نماد شادابی، سرسبزی و نشانگر زندگی بشر و پیوند او با طبیعت می‌داند، امام صادق‌(ع) می‌‌فرمایند: نگاه‌ کردن به سبزه چهره را نورانی و درخشان می‌کند، در واقع گیاه سبز ازجمله سبزه و درخت موجب نشاط‌‌آوری و شادابی روح و روان می‌شود. اما مدرنیته که تمام جنبه‌های زندگی انسان‌ها را تحت تأثیر قرار داده، سری هم به هفت‌سین زده است و این سال‌ها ایده‌های جدیدی برای چینش این سفره باستانی به گوش می‌رسد. از سوی دیگر، نمی‌توان واقعیت‌ها را نادیده گرفت؛ امروزه زندگی تا حدود بسیار زیادی نسبت به زمان اجدادمان تغییر کرده است، آن روزها نه بحران آب وجود داشت و نه تهدیدهای زیست‌محیطی مطرح بود؛ درحالی‌که امروزه وضعیت آبی کشور به‌جایی رسیده که میزان آب مصرفی برای کاشت مثلاً یک مشت گندم برای سبز کردن سفره هفت‌سین نیز اهمیت دارد. بنا بر آمارهای موجود، برای یک کیلوگرم گندم به‌طور میانگین تقریباً یک‌هزار و 100 لیتر آب مصرف می‌شود؛ البته این میزان به نسبت شرایط اقلیمی مختلف، متفاوت است، چون ارزش آب از شمال تا جنوب و شرق تا غرب کشور متفاوت است. از این رو چند سالی است پیشنهادات مختلفی مبنی‌بر استفاده نکردن از گندم برای سبزه و جایگزینی آن با نهال‌هایی مثل پرتقال یا نارنج مطرح می‌شود.

سنت سبز کردن سبزه را حفظ کنیم

حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران و گیاه‌شناس، سبز کردن سبزه را سنتی بسیار خوب و محیط زیستی می‌داند و معتقد است: از آن‌جا که بسیاری از خانواده‌ها به‌علت زندگی شهری دیدن رویش گیاه را تجربه نمی‌کنند؛ این کار باعث می‌شود افراد به‌خصوص کودکان روند رشد گیاه را از نزدیک ببینند، به‌ویژه اگر خود آن را بکارند نه این‌که از بیرون سبزه بخرند. وی افزود: چند سالی است دیده می‌شود که افرادی می‌گویند برای سبز کردن سبزه بهتر است به جای گندم و دیگر بذرها از نهال‌ میوه‌های مختلف ازجمله مرکبات استفاده شود که ایده علمی و منطقی نیست، آن‌ها این حرف را در راستای صرفه‌جویی آب و بذر مطرح می‌کنند؛ اما باید بدانیم میزان برنجی که روزانه در ته بشقاب افراد باقی می‌ماند و دور ریخته می‌شود بسیار بیش‌تر از این است که مقداری بذر کاشته شود. این گیاه‌شناس ادامه داد: ضمن این‌که کاشت بذر و سبزه یک نوع فرآیندی است که به آن می‌گوییم «ترسیب کربن»، یعنی این‌که سبزه می‌تواند مقداری از دی‌اکسیدکربن (CO2) را جذب و به ماده آلی تبدیل کند؛ بنابراین مخالفت با این کار منطقی به نظر نمی‌رسد و انجام آن بسیار هم پسندیده است. آخانی گفت: اما مسأله این است که افراد بعد از 13 به در (روز طبیعت) سبزه‌ها را در خیابان، جوی آب و دشت به حال خود رها و مانند پسماند با سبزه برخورد می‌کنند که این مسأله با نخستین باران موجب آب‌گرفتگی معابر می‌شود و هم این‌که چهره آن منطقه را نازیبا می‌کند. وی تأکید کرد: سبز کردن سبزه به خودی خود نه تنها مشکلی ندارد، بلکه اگر از بذرها و گونه‌هایی استفاده شود که برای طبیعت مشکل‌ساز نباشند، به محیط‌زیست آسیب نزنند و به‌گونه‌ای وارد چرخه طبیعت شوند، کار بسیار پسندیده و نشاط آوری است.

استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: فضای مجازی پر شده از یک‌سری حرف‌های غیرکارشناسی و گاه احساساتی، بارها گفته‌اند وقتی به بیابان می‌روید بذر در جیب داشته باشید و در طبیعت بریزید این افراد نمی‌دانند این یک کار غیرعلمی و غیرعقلانی است. وی ادامه داد: درباره سبزه سبز کردن نیز حرف‌های زیادی در فضای مجازی رواج یافته است؛ اما شما سبزه بکارید و هم‌زمان نهالی هم در باغچه بکارید این دو کار با هم مغایرتی ندارد؛ اما باید دقت داشته باشیم که هر نهالی در هر نقطه‌ای از کشور رشد نمی‌کند، مثلاً نارنج و پرتقال مناسب آب و هوای تهران نیست، بلکه به‌جای آن می‌توانند انگور بکارند، اما نباید سنت دیرینه سبزه سبز کردن را کم‌رنگ کنیم. وی تأکید کرد: تأکید من بر این است که سنت ما حفظ شود و در کنار آن هر کسی هم خواست بذری بکارد مشکلی وجود ندارد؛ اما باید دقت کنیم که بذر مناسب انتخاب شود و مثلاً گیاه مهاجم و آسیب‌زا نباشد. آخانی به شهروندان پیشنهاد کرد انواع بذر سبزی خوردن مانند شاهی را سبز کرده و در هفت‌سین قرار دهند و درصورت تمایل، بعد آن را مصرف کنند. وی اظهار داشت: در بسیاری از کشورها افراد مقابل منازل خود باغچه دارند و با طبیعت به‌طور مستقیم در ارتباط هستند؛ اما متأسفانه زندگی آپارتمان‌نشینی تحمیلی، این گونه فضاهای زیبا را از ما گرفته است، بنابراین سبز کردن سبزه فرصتی خوب هر چند کوتاه برای نزدیک شدن به این فضاست، پس بهتر است آن‌ را حفظ کنیم. استاد دانشگاه تهران درباره میزان آب مصرفی برای کاشت سبزه گفت: میزان آبی که برای سبز کردن گندم و حبوب‌ در یک بشقاب استفاده می‌شود در نهایت یک لیوان آب است، بهتر است آن افرادی که معتقدند با این کار آب هدر می‌رود در حمام یا دستشویی آب کم‌تری مصرف کنند. وی تأکید کرد: آبی که در نهایت به سبزه تبدیل شود هدر رفت آب نیست، آبی هدر رفت است که وارد سیفون و فاضلاب شده یا تبخیر می‌شود یا با آن حیاط منزل و حتی پیاده‌رو را جارو می‌کنند در واقع هزاران برابر آب مورد نیاز آن سبزه‌ای است که برای هفت‌سین سبز می‌شود. آخانی گفت: اصولاً آب حق گیاه است؛ اگر ما انسان‎ها با استفاده بی‌رحمانه آب را هدر می‌دهیم در واقع حق گیاه را گرفته‌ایم و اگر یک لیوان هم به گیاه بدهیم اتفاقی نمی‌افتد. وی اظهار داشت: کاشت سبزه یک سنت بسیار محیط‌زیستی است و مخالفان با آن می‌توانند این کار را نکنند؛ اما نمی‌توانیم سبزه را از مردم بگیریم، به نظر من عید نوروز فرصت بسیار خوبی برای آشنایی بیش‌تر مردم با محیط‌زیست است، چون بهار و فصل رویش است و مردم در این فصل طبیعت‌گرایانه به سفر می‌روند. آخانی گفت: استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی و کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی که بلای طبیعت ما شده و حجم زیادی آب پنهان در خود دارد، منافعش بسیار بیشتر از نکاشتن سبزه است.

بذرهای خوراکی جایگزین گندم و نهال

احسان میرزایی، کنشگر محیط‌زیست، نیز در این‌باره گفت: کاشت نهال هیچ سنخیتی با سبزه سفره هفت‌سین و آیین باستانی نوروز ما ایرانیان ندارد، کاشتن نهال و درختکاری هر کدام مناسبت‌های خودشان را دارند که با توجه به اقلیم‌های متفاوت کشور در فصل خودش باید انجام شود؛ مثلاً بعضی جاها نیمه‌های اسفند و برخی مناطق تا پایان فروردین و اردیبهشت فصل درختکاری است که می‌توانند از نهال استفاده کنند. وی افزود: در متون مختلف ادبی آیینی ما ویژگی‌هایی برای سبزه معرفی کرده‌اند؛ این‌که سبز، خوراکی، ریشه‌دار و دارای جوانه باشد، چون گندم هم راحت‌تر کاشته می‌شود و همه این ویژگی‌ها را دارد، از این رو مردم به سبز کردن به گندم بیش‌تر رغبت دارند. مدیر مسئول مجله گیچ ادامه داد: با توجه به افزایش جمعیت کشور و نیاز به واردات کالای استراتژیک گندم در دهه‌های اخیر، از سال 93 پویش «سبزی نوروز» راه‌اندازی شد، چون در گذشته بحث ردپای اکولوژیک مطرح نبود یا کم‌تر مطرح بود، این پویش با هدف آشنایی بیش‌تر مردم با این مقوله راه‌اندازی شد. وی افزود: بر این اساس میزان آب مصرفی برای سبز کردن یک کیلوگرم گندم را برآورد کردیم که بنابر اعلام سازمان‌های مرتبط، برای یک کیلوگرم گندم به‌طور میانگین تقریباً یک‌هزار و 100 لیتر آب مصرف می‌شود. البته این میزان نیز به نسبت شرایط اقلیمی مختلف متفاوت است، چون ارزش آب از شمال تا جنوب، شرق تا غرب کشور تفاوت دارد. میرزایی گفت: این مطالب را اطلاع‌رسانی کردیم تا مردم خود درگیر مسأله شوند و بدانند که برای سبز کردن یک کیلوگرم گندم چه میزان آب مصرف می‌شود تا در روز 13 به‌در به‌راحتی سبزه‌ها را دور نریزند. وی ادامه داد: بعد از شکل‌گیری این پویش از خرده‌فرهنگ‌های خود استفاده کردیم و پیشنهاد دادیم تا مردم به‌جای سبزه‌هایی که از چین وارد کشور می‌شود یا گندم از سبزی‌های خوردنی مثلاً شاهی استفاده کنند و خود را درگیر فرآیند کشت و کشاورزی کنند.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه ، تاریخ انتشار:21اسفند1397 ، کدخبر: 63962: www.sabzineh.org