آرامگاهی که ۳ بار ساخته شد+تصاویر

آرامگاه نادرشاه افشار از جمله اماکن دیدنی گردشگری شهر مشهد مقدس است که در آستانه نوروز توجه زیادی را به خود جلب می‌کند.

شعارسال: مجموعه باغ، آرامگاه، موزه و کتابخانه نادر در چهار راه شهدا یا به عبارتی چهارراه نادری، از مکان‌های زیبا، جذاب و تفریحی است، پیش از بازگویی حکایت‌های واقع در آن، بخش‌های مختلف مجموعه به صورت جداگانه معرفی شده و پس از آن، روایت زندگی نادر، قتل و دفن و آرامگاه وی گفته می‌شود، در ابتدا باید گفت ورود به باغ نادری تنها با خرید بلیت امکان پذیر است.

آرامگاه نادرشاه افشار شامل سکویی دوازده پله‌ای، محل گور، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سکویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یک غرفه فروش کتاب و دو تالار برای موزه است این آرامگاه به یادبود نادرشاه افشار در سال 1342 توسط "هوشنگ سیحون" طراحی و ساخته شده است.

این ساختمان بر اساس دو شکل اصلی هندسی یعنی مربع و مثلث طراحی شده است و طرح راهنما مبنای آن را تشکیل می‌دهد تمام این بنا از سنگ خارای مشهد با قطعات بزرگ برای نشان دادن صلابت و عظمت نادرشاه که مشهد را در دوره افشاریه به عنوان پایتخت ایران معرفی کرده به وجود آمده است.

تالار آرامگاه به شکل مربع از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و در قسمت ستون بندی باز تشکیل شده است که سنگ مزار نادر در گوشه این مربع در پناه دو دیوار جای دارد و به طرف بیرون نگاه می‌کند.

میان این مکان سرسبز مجسمه برنز نادر سوار بر اسب با تبرزین و همچنین سه سرباز شیپورزن، بیرق به دست و تفنگدار در پشت سر وی دیده می‌شود، وزن مجسمه نادر 14 هزار و 600 کیلوگرم بوده و این مجسمه در رم ایتالیا به وسیله کارخانه ریخته‌گری برونی توسط نظارت "ابوالحسن صَدیقی" ساخته شده است.

بالای پله‌های ورودی آرامگاه در سمت راست، لوله توپ بزرگ از جنس برنج قرار گرفته است، طبق داستان ثابت شده از یک منبع موثق، در روزگار شاه عباس صفوی، سپاهیان ایران به فرماندهی امام قلی خان، فرمان‌روای فارس در جنگی سخت، جزیره هرمز را از پرتغالی‌ها گرفته و آزاد کرد، همچنین پرچم پرتغال را از فراز دژ معروف آلبوکرک پایین کشیدند.

یکی از غنایم به دست آمده از این جنگ، پنجاه توپ بزرگ برنجی بود، توپ‌ها و دیگر غنایم را به بندرعباس، لار، شیراز و بغداد حمل کرده و تعدادی را نیز در میدان نقش جهان اصفهان به نمایش گذاشتند، توپ موجود در آرامگاه نادر، یکی از آن توپ‌هاست، طبق نوشته روی آن، این توپ در زمان سلطنت فلیپ دوم پادشاه اسپانیا در سال 1591 میلادی ساخته شده و پس از دوره صفویه مدتی نیز نزد کریم خان زند بود، به عبارتی در خطه لار به ابوابجمعی توپخانه آن جناب پیوسته است.

موزه نادری

قبر نادرشاه افشار در داخل آرامگاه نادر به صورت سنگ منشور مانند مربع شکلی قرار دارد، در سمت چپ آرامگاه موزه کوچکی معروف به موزه نادری قرار گرفته است، نادر جنگاور بزرگی بوده و موزه وی از ابزار جنگی مختلف پر شده است، چند تابلوی نقاشی نیز بر دیواره موزه در ارتباط با جنگ نادر به چشم می‌خورد، در سال‌های اخیر یک غرفه کوچک دیگر به موزه نادری افزوده شده و در آن اشیای مشابه اشیاء غرفه اصلی نمایش داده می‌شود.

فرض کنید که سازنده آرامگاه نادر همراه ما بود. از او چه می‌پرسیدیم؟ لابد می‌خواستیم بدانیم این آرامگاه را چگونه و بر چه مبنایی ساخته است؟ خوشبختانه او به پرسش ما پاسخ داده و در جایی فلسفه معماری آرامگاه نادر را بازگفته است.

حکایت در و دیوار آرامگاه

هوشنگ سیحون در مورد مبنی و فلسفه معماری آرامگاه نادر می‌گوید:« تالار آرامگاه، به شکل مربع از دو دیوار قرمز سنگی بسته و دو قسمت ستون بندی باز تشکیل شده است، سنگ مزار نادر در گوشه این مربع در پناه در و دیوار جا دارد، این زاویه و پناه و باز بودن تالار حالت صحنه جنگ و دفاع و حمله را تداعی می‌کند.

رنگ قرمز دیوار نیز مفهوم جنگ بوده و بیرون‌آمدگی برجستگی‌ها با ابعاد مختلف سنگی از داخل دیوار، نیروهای مختلف نادر را نشان می‌دهند، ستون‌های اطراف تالار از نقشه مربع‌های قائده و بالای آن با چرخش 45 درجه‌ای، طرح شده و به طور کلی هشت مثلث با چهار قائده در بالا و چهار قائده در پایین نشانه‌ای از کلاه نادر است.

کتابخانه و فروشگاه آرامگاه

آرامگاه بزرگ نادر دارای کتابخانه‌ای 17 هزار جلد کتاب مختلف بوده که هیچ یک از آنها مرتبط با امور گردشگری نیست، پس از مدتی برای جبران این امر فروشگاه کوچک محصولات فرهنگی ساخته شده و این مجموعه به عرضه کارت پوستال، پوستر، بروشور و کتاب می‌پردازد.

آرامگاه محمدتقی پسیان

در ضلع شمالی باغ نادری یا به عبارتی در سمت راست آرامگاه نادر، مزاری وجود داشته که " کلنل محمدتقی خان پسیان" مالک آن است، وی به عنوان یکی از افسران ژاندارمری در پایان دوره قاجار، پس از مدتی فرماندهی ژاندارمری، با کودتای سیاه به عنوان حکمران خراسان‌ منصوب شد.

وی حاکم پیشین این ایالت قوام‌السلطنه بوده و از دوره فرماندهی پسیان بر ژاندارمری با او اختلاف و درگیری داشت، پس از دریافت فرمان حکومت خراسان توسط وی، مطابق همان فرمان، قوام را نیز دستگیر کرده و به تهران فرستاد، اما پس از چند ماه برخلاف این اتفاقات، با سقوط دولت کودتا، قوام‌السلطنه از سوی احمدشاه به مقام ریاست‌الوزرایی رسید.

نامناسب بودن رابطه میان ریاست‌الوزرای جدید و حاکم خراسان طبیعی بود، پسیان موقعیت خود را در خطر می‌دید و چاره را در قطع رابطه با مرکز تشخیص داد، و به دلیل برکناری و احضار شدن وی به تهران توسط قوام‌السلطنه، از حضور در تهران اجتناب کرد، حدود 6 ماه خراسان جدا از مرکز و تحت امر پسیان بود و پس از آن قوای اعزامی از پایتخت، وی را در جنگی نزدیک جعفرآباد قوچان شکست داده و به قتل رساندند.

به دلیل عدم محبوبیت قوام در خراسان، خوشنامی محمدتقی خان پسیان میان مردم آن زمان و همچنین ساماندهی اوضاع توسط وی، جسد مرحوم با شکوه بسیار در مشهد تشییع و در جوار آرامگاه نادر به خاک سپرده شد، اما چندی بعد دستور نبش قبر و انتقال جسد وی به گورستان متروک داده شد، جسد به مدت 31 سال در این گورستان باقی ماند و پس از آن در آبان‌ماه 1331 شمسی به طور اتفاقی پیدا شده و مجدداً به محل اصلی بازگشت.

آرامگاهی که سه بار ساخته و دوبار خراب شد

طبق دانسته‌ها، نادر پیش از مرگ مقبره‌ای را در محل کنونی برای خود ترتیب داده و پس از قتل در همان مکان به خاک سپرده شد، اما این آرامگاه اندگی بعد ویران شد، در پایان دوره قاجار عده‌ای از اعضای کمیته دموکرات خراسان مجدداً آرامگاهی را برای نادر ساختند که برای بار دوم خراب شد.

از سال 1334 طراحی و ساخت آرامگاه جدید آغاز شده و طرح تهیه شده از مهندس هوشنگ سیحون ملاک عمل قرار گرفت، با آغاز عملیات احداث آرامگاه، سستی زمین مربوطه تا عمق 5 متری و نشست این زمین در درازمدت کاملاً مشخص شده و بنابر تشخیص کارشناسان، پس از خاک برداری باید صفحه بتون آرمه بزرگی زیر ساختمان ایجاد شود، این امر مستلزم نبش قبر نادر بود.

گشودن قبر نادر و کشف جمجمه ضرب دیده

در فروردین‌ماه 1336 با حضور مقامات مسئول، قبر نادر شکافته و بقایای استخوان‌های او آشکار شد، بر جمجمه وی آثار ضربه تبر به چشم می‌خورد، استخوان‌ها را درون صندوقی گذاشته و لاک و مهر کردند، پس از دو سال متوالی با تکمیل ساخت آرامگاه نادر، این استخوان‌ها پس از کفن و اقامه نماز به جای اولیه و ابدی خود بازگشتند.

آرامگاه نادر در 12 فروردین‌ماه 1342 افتتاح شد، در حالی که دقیقاً 553 میلیون و 291 هزار و 745 ریال خرج ساخت آن شده بود، این مبلغ در آن زمان پول بسیار زیادی به شمار می‌آمد، بخشی از این مبلغ با افزایش بهای بلیت راه‌آهن تهران-مشهد به مدت سه سال تاًمین شد، بدین ترتیب بسیاری از ایرانیان در ساخت آرامگاه بزرگترین جنگاور تاریخ خود شرکت داشتند.