شعارسال: من فقط یک نفر را می‌شناسم که در عصر سلجوقی توانسته چنین بنای عظیمی بسازد و او شرف‌الدین ابوطاهر ابن‌سعدالدین علی‌القمی است. او 40 سال حاکم مرو بود و در سال 515 هجری قمری به مقام وزارت دربار سلطان سنجر رسید»؛ این متن را «آندره گدار» در مورد کاروان‌سرای رباط شرف در کتاب خود آورده است.

 کاروان‌سرا مکانی است که در میان راه کاروان‌های مسافرتی را در خود جای می‌دهد؛ واژه کاروان‌سرا در اصل از دو کلمه کاروان (گروهی از مسافران) و سرا ( خانه، مکان) ساخته شده است.

»رباط شرف» ار کاروان‌سراهای شاهی و از منزل‌گاه‌های مهم جاده ابریشم در قرن پنجم و ششم هجری قمری است. این کاروان‌سرا در میان اهل هنر، فرهنگ و افرادی با ثروت تاریخی ایران آشنا هستند به موزه آجرکاری شهرت دارد.

این کاروان‌سرا بنایی است با ۱۰۹ متر طول، ۶۳ متر عرض و 4644 مترمربع زیربنا که یک ورودی با سردری زیبا دارد.

کاروان‌سرا رباط شرف از 2 حیاط چهار ایوانی به شکل چلیپا (صلیب) و شبستان تشکیل شده است؛ حیاط اول مستطیل شکل بوده و در 2 طرف آن تالاری برای اقامت نگهبانان ساخته شده است.

در دو ضلع دیگر حیاط، ایوان‌هایی با 2 اتاق ساخته شده و قبل از حیاط دوم، دالانی با سردر بلند ساخته شده است که در 2 طرف این دالان راهی وجود دارد که یکی به مسجد و دیگری به تالار مستطیل شکل راه پیدا می‌کند.

در مقابل اتاق‌های حیاط دوم، رواقی وجود دارد که حیاط را دور می‌زند و یک حوض بزرگ در وسط آن دیده می‌شود؛ در انتهای حیاط دوم نیز قسمت اصلی بنا خودنمایی می‌کند که در پشت ایوان انتهایی آن محوطه‌ای چهار گوش با 3 در وجود دارد. روبه‌روی این ایوان، قسمت شاه‌نشین که طرف راست آن اصطبل و طرف چپ آن به اتاق‌ها و حیاط‌های خصوصی راه دارد را داریم.

این کاروان‌سرا 6 برج دارد که 2 مورد از آن‌ها در حیاط اول و باقی در حیاط دوم بنا شده است. «رباط شرف» رو به قبله بنا شده و وجود دو مسجد و محراب‌های زیبا آن را به مکانی مذهبی باشکوه شبیه کرده است.

«رباط شرف» از بناهای سبک رازی ایران است؛ در این سبک به طور عمده از تزئینات آجرکاری و گچبری استفاده می‌شده و تزئینات آجرچینی، کتیبه‌ها و گچ‌بری‌های آن یکی از دلایل شهرت جهانی آن است و گردشگران زیادی را برای بازدید به سمت خود می‌خواند.

هنر آجرکاری و گچ‌بری، فقط در بخشی از رباط نیست بلکه در جای جای آن و در اکثر دیوارها و قوس‌ها، این هنر به کار رفته است؛ در قسمت هشت وجهی زیر گنبدها، آجرچینی‌های تزئینی و زیبا دیده می‌شود که حجم‌های جالبی را در گنبدها با قرار دادن آجرها بر روی هم به وجود آورده‌اند. در بخش بالای قوس سر در ورودی و سر در ایوان انتهایی حیاط دوم، تزیینات هندسی آجری به چشم خورد.

همچنین کتیبه‌های آجری جالب توجه‌ای برای تزیین در فضای کاروان‌سرا به کار برده شده است؛ در سقف‌ها و پوشش‌ها بیشتر از آجرهای تراش‌دار برای تزیین استفاده شده، به این صورت که آجرها را تراش داده و آن‌ها را پشت سر هم به شکل فرم‌هایی خاص چیده‌اند. بیشتر پوشش‌ها از نوع طاق گهواره‌ای و دربرخی از بخش‌ها طاق‌های «کلنبه ای»، و اغلب قوس‌ها به صورت ضربی ساخته شده‌اند.

کتیبه‌های گچی و طرح‌های آجرچینی و نقشه ساختمانی شرف، علت تفاوت میان شرف با دیگر کاروان‌سراها شده چراکه این نوع تزیینات در دیگر کاروا‌ن‌سراها مرسوم نبوده است.

کتیبه‌های «رباط شرف» عمدتا باقی‌مانده از دوران سلجوقی است، تنها کتیبه تاریخ‌دار بنا، کتیبه‌ای گچی به خط ثلث و در زیر ایوان انتهایی بناست که 3 ضلع ایوان را در برگرفته و چون کتیبه‌های دیگر را به خط کوفی نوشته‌اند، می‌توان نتیجه گرفت این کتیبه از کتیبه‌های دیگر جدیدتر است.

باید از شهر مشهد به سمت شرق و مرز ترکمنستان رفت، سپس در جاده سرخس به شهر مزدآوند (مزدوران) رسید و از مزدآوند به سمت سرخس ۲۵ کیلومتر را طی کرد تا این نمای آجری را دید.

رباط شرف از تاریخ بیستم خرداد ماه ۱۳۲۱ شمسی به ثبت ملی رسیده و جزو با سابقه‌ترین بناهای ثبت ملی است.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایسنا ،تاریخ انتشار :9 فروردین 98، کد خبر:144867 ،www.khorasan.isna.ir