شعارسال :سیل شاید تنها واژه‌ای باشد که مردم ایران از ابتدای سال‌ بیشتر از آن شنیده، درموردش حرف زده و به آن فکر کرده‌اند. بارش‌های کم‌سابقه‌ای که از آخرین روزهای اسفند سال 97 در شمال کشور آغاز شد و تا ایام نوروز سال جدید میهمان مردم بسیاری از نقاط کشور شد. بارش‌هایی که کشاورزان برخی نقاط را به آینده امیدوار کرد تا شاید بتوانند کشت‌وکار بهتری را سپری کنند و عده‌ای دیگر را ناامید از کشت زمستانه‌شان. دسترنج بسیاری از گندم‌کاران خوزستان امروز نقش بر آب شده اما آیا تاثیر سیل در حوزه کشاورزی فقط در همین میزان خلاصه می‌شود

 اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی به بررسی تاثیرات مختلف بارش‌ها و سیلاب‌های اخیر در حوزه آبخیزداری و البته کشاورزی پرداخته است دو موضوع حیاتی در بیان این اساتید دانشگاه به وضوح روشن است، نخست لزوم اصلاح و توجه به‌ویژه به مساله آبخیزداری در کشور و نگاه‌ علمی نسبت به آن و دیگری حمایت نهادهای مسئول از کشاورزان آسیب‌دیده و برنامه‌ریزی مناسب برای جبران و برطرف کردن نیاز کشور در تولید محصولات مهم غذایی نظیر گندم که در این شرایط اقتصادی نیازمند توجهی جدی است.

سیل خوزستان یک تهدید جدی در بخش کشاورزی است

فرهاد لشگرآرا، عضو هیات‌علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد واحد علوم‌وتحقیقات: اگر به شکلی امکان مدیریت روان آب‌ها وجود داشت و این حجم آب تبدیل به منابع زیرزمینی می‌شد، در درازمدت شرایط خوبی داشتیم تا آبی که جاری شده به این شکل هرز نشود. درحال حاضر سطح‌ آب‌های زیرزمینی به‌شدت کاهش یافته است. 20 سال قبل با 10 متر چاه به آب می‌رسیدید، اما در شرایط حاضر به خاطر برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه سطح آب‌های زیرزمینی به‌شدت کاهش داشته است. این مساله باعث به وجود آمدن مشکلات بسیار شده است و این امر عواقب خطرناکی خواهد داشت. تغییر سطح آب در سفره‌های زیرزمینی در کنار پیامدهای منفی بارش‌های اخیر، جنبه مثبت ماجراست.

کشورهای جنوب‌شرق آسیا هم به‌طور مرتب بارش‌های سیل‌آسا را در طول سال دارند اما با مکانیسم‌های تخصصی در حوزه آبخیزداری، جلوی ازبین رفتن آب‌های سطحی را گرفته و آن را ذخیره می‌کنند. این نکته در حادثه اخیر باید موردتوجه ویژه‌ای قرار بگیرد. با وجود بارش‌های اخیر در سطح کشور و پیامدهای خوبی که مانند افزایش سطح دریاچه ارومیه داشت، اما سوءمدیریت‌های حوزه آب، باعث بروز مشکلاتی برای محصولات کشاورزی هم شده است.

با توجه به سیل در استان‌های شمالی، غرب و جنوب‌غربی در کشت گندم دچار مشکل خواهیم شد. این روزها فصل برداشت گندم است و استان خوزستان یکی از استان‌های موثر و قطب‌های تولید گندم در کشور ماست. مشکل کمبود محصولات کشاورزی محدود به گندم نیست، چراکه بخش عمده صیفی‌جات مصرفی در سطح تهران از خوزستان تامین می‌شود. حادثه سیل در استان خوزستان باید به‌عنوان یک تهدید جدی در بخش کشاورزی تلقی شود و در ماه‌های آینده شاهد تاثیرات آن خواهیم بود. برای مثال قیمت محصولات کشاورزی در طول سال جهش بزرگی خواهد داشت.

آسیب واردشده به زمین‌های کشاورزی به جز محصولات کشت‌شده می‌تواند به کشت آینده هم اثرگذار باشد و ممکن است کشت برنج شالیکاران را تحت‌تاثیر قرار دهد. این محصولات در امنیت غذایی کشور، محصولات مهمی هستند و اگر امنیت غذایی کشور به خطر بیفتد، امنیت اقتصادی دچار مشکل خواهد شد. میزان نیاز کشور به واردات احتمالی گندم نیازمند بررسی دقیق خسارت‌های وارده به زمین‌های زیر کشت است. اگر آسیب‌ها اساسی باشد، به احتمال زیاد برای تامین نیاز کشور نیازمند واردات گندم هستیم.

زمین‌های کشاورزی به راحتی قابلیت جایگزینی ندارند

علیرضا مرعشی، استاد کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز: اکثر کشاورزان منطقه اهواز به کشت گندم و جو مشغول هستند و از آنجا که این دو محصول اگر چند روز در زیر آب بمانند، دیگر قابلیت برداشت نخواهند داشت، عملا زمین‌هایی که درحال حاضر زیر کشت این دو محصول رفته‌اند، در سیل اخیر خسارت زیادی دیده‌اند. همچنین از آنجا که این دو محصول با دستگاه کمباین برداشت می‌شود و امروز به خاطر وجود سیل عملا گندم و جوی این منطقه وزن سنگینی پیدا کرده، عملا امکان برداشت آنها به وسیله این دستگاه نیز وجود ندارد. البته این مساله در کل استان وجود ندارد، چراکه اگر به سمت دزفول، اندیمشک و شوشتر برویم، متوجه خواهیم شد که در این مناطق سیل نتوانسته به زمین‌های کشاورزی خسارتی وارد کند، اما در مناطق جنوبی اهواز و حمیدیه و سوسنگرد این مشکل وجود دارد، از سوی دیگر همچنان بارش‌ها در اهواز ادامه دارد و به همین دلیل از الان نمی‌توانیم بگوییم وضعیت زمین‌های کشاورزی چه می‌شود؛ چراکه باید منتظر فروکش کردن آب بمانیم تا ببینیم چه اندازه گل‌ولای در زمین‌های کشاورزی جمع می‌شود.

متاسفانه هرچه به سمت جنوب استان حرکت می‌کنیم به خاطر بافت سنگین و نفوذناپذیری خاک، سیل در آنجا دیرتر فروکش خواهد کرد و چون مدت‌زمان طولانی این زمین‌ها اشباع می‌ماند، عملا از نظر فیزیولوژیک برای گیاهان و خاک مشکلاتی ایجاد می‌شود. البته در حوزه باغبانی و صیفی‌جات با زمین‌های بهتری از نظر زهکشی و حاصلخیزی روبه‌رو هستیم، با این حال سیل در این زمین‌ها نیز خسارتی را ایجاد کرده و برای زیر کشت بردن همین زمین‌ها نیز باید منتظر فروکش کردن آب بمانیم. برای انتخاب زمین‌های کشاورزی نیز جهاد کشاورزی توصیه‌های لازم را به کشاورزان انجام ‌داده، اما گاهی کشاورز به سود فکر می‌کند و به همین دلیل زمین‌هایی را که در اطراف رودخانه هستند نیز به زیر کشت ‌برده‌اند، درحالی که از لحاظ علمی این کار چندان درست و منطقی نیست. با این حال نباید فراموش کرد زمین کشاورزی را نمی‌توان مانند مناطق مسکونی جایگزین کرد؛ چراکه زمین کشاورزی دارای ویژگی‌هایی است و این مساله در کشت‌های آبی و دیمی متفاوت است، درحقیقت وقتی کشت آبی داریم باید به شیب و سایر ویژگی‌های زمین توجه ویژه‌ای شود و اکثر زمین‌های استان که در آنها کشاورزی انجام می‌شود، جزء زمین‌های قابل‌کشت محسوب می‌شود و نمی‌توان به راحتی آنها را جایگزین کرد و از سوی دیگر در استان خوزستان، شوری زمین در برخی مناطق مانند جنوب استان، عامل مهمی برای انتخاب زمین‌های زیرکشت محسوب می‌شود.

سیل سرشار از املاح غنی برای زمین‌های کشاورزی بوده است

محمدنقی صفرزاده‌ویشکایی، دانشیار زراعت دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت: سیل اخیرا خسارت‌های زیادی را به زمین‌های کشاورزی وارد کرده و زمین‌هایی که زیر کشت گندم‌های پاییزی بوده، اکثرا زیر آب رفته است. در کنار این مساله، رسوباتی که به همراه سیل آمده، باعث شده زمین‌ها عملا زیر گل‌ولای دفن شوند و محصولات پاییزه در بسیاری از مناطق سیل‌زده کشور از بین رفته است. همچنین بسیاری از محصولاتی که در زمین‌های کشاورزی کشت می‌شوند نسبت به وجود آب زیاد حساس هستند و آب‌ایستادگی باعث از بین رفتن تقریبا بیشتر محصولات کشاورزی به غیر از برنج می‌شود و تنها این محصول است که هیچ آسیبی از لحاظ ایستایی آب در زمین‌های زیر کشت آن نمی‌بیند؛ به همین دلیل می‌گوییم خسارت‌های کشاورزی بسیار زیاد بوده و امکان بازگشت این محصولات نیز بسیار ضعیف است.

قطعا سیل جنبه‌های منفی‌ای مانند از بین بردن منازل و زمین‌های کشاورزی دارد، اما جنبه خوب سیل نیز آن است که با خود املاح بسیار قوی‌ای می‌آورد و به اصطلاح الان زمین‌های کشاورزی به‌طور طبیعی کود دریافت کرده و بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی ما از لحاظ مواد مغذی سیراب شده‌اند، درحالی که اگر قرار بود این املاح از سوی انسان‌ها به زمین برسد، شاید سال‌های سال زمان می‌برد. قطعا املاحی که سیل با خود آورده، باعث رشد بهتر و باکیفیت‌تر گیاهانی است که در آینده در این زمین‌ها کشت خواهند شد. تصورم این است که بعد از گذشت یک ماه که از فروکش کردن آب در مناطق سیل‌زده بگذرد، امکان کشت بهاره در زمین‌های کشاورزی وجود خواهد داشت؛ البته این مساله منوط به آن است که وضعیت سیل‌زدگان سروسامان پیدا کند و کشاورزان بتوانند در زمین‌های زراعی خود به کشت محصول بپردازند. البته نباید فراموش کرد قطعا اگر شرایط زندگی مردم سیل‌زده فراهم شود و مشکل منازل مسکونی آنها برطرف شود، کشاورزان می‌توانند بدون دغدغه زمین‌هایشان را برای کشت بهاره آماده کنند. از سوی دیگر باید این مساله مدنظر قرار بگیرد که محصول بسیاری از زمین‌های کشاورزی قرار بود به‌زودی وارد بازار مصرف شود که سیل اخیر باعث از بین رفتن آنها شده است، همچنین کشت برنج را تنها در استان گلستان و گیلان داشته‌ایم و مناطقی مانند خوزستان، لرستان و... که به کشت گندم و صیفی‌جات می‌پرداختند، محصولات‌شان از بین رفته است؛ چراکه طی سال‌های اخیر به خاطر وجود بحران کم‌آبی تنها به دو استان شمالی کشور اجازه کشت برنج داده می‌شد و مابقی کشاورزان چنین امکانی را نداشتند و محصولات دیگری را کشت می‌کردند.

امید به رونق کشاورزی در شرق اصفهان

پیام نجفی عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان: بارش‌های اخیر کشور کم‌سابقه بود، تقریبا همه استان‌ها به جز استان سیستان و بلوچستان و کرمان که مقدار بارش آنها از میزان نرمال کمتر بوده، دیگر استان‌ها نرم بارش خود را دریافت کرده‌اند. در کل کشور، ما بیشتر از حد 50 ساله بارش داشته‌ایم، از این جهت خبر خوبی است که سفره‌های آب زیرزمینی تقویت شده‌اند. حجم برف انباشته‌شده روی کوه‌ها قابل‌توجه است. با توجه به تغییر شکل بارش‌ها در سال‌های گذشته از این جهت نسبت به منابع آب زیرزمینی امیدواری بیشتری داریم. مشکلی که هم‌اکنون در مناطق سیل‌زده به وجود آمده، به خاطر این است که ما سال‌ها فراموش کرده ‌بودیم مسیرهای انتقال آب مثل رودخانه‌های طبیعی را حفظ و مراقبت کرده و خانه‌سازی و واحدهای صنعتی و کشت‌وکار را در بستر رودخانه‌ها گسترش ندهیم؛ تغییر کاربری اراضی مثلا در گلستان، جنگل‌هایی که به‌رغم تذکرات رهبری، تغییر کاربری پیدا کرده یا مراتعی که با تغییر کاربری به سمت کشت محصولات کشاورزی سوق داده شده و اکنون شاهد عوارض آن هستیم.

ما در سال‌های گذشته منابع آبی کشور را با نگرانی مدیریت کرده و تصور می‌کردیم خشکسالی تداوم پیدا می‌کند. تغییرات کاربری یادشده هم در تشدید خشکسالی و هم در تشدید ترسالی موثر بوده است. ما باید از فناوری نوین در مدیریت منابع استفاده کنیم. اگر در زمینه مخازن از قبل پیش‌بینی می‌کردیم، سرریز سدهای استان خوزستان را می‌توانستیم مدیریت کنیم، این موارد در دنیا تعریف شده است. وجود مخازن دینامیک یکی از ایده‌هایی است که باید در بلندمدت برنامه‌ریزی کرد. ما خشکسالی و ترسالی‌های متمادی خواهیم داشت که باید آمادگی لازم در مواجهه با آن را داشته باشیم و مکانیسم‌های مدیریت آن را با برنامه‌ریزی به دست آوریم. اتصال مخازن یکی دیگر از طرح‌هایی است که دانشگاه‌ها با انجام کار مطالعاتی ابعاد آن را می‌توانند بررسی کنند. ما در چند مقطع چندین میلیون مترمکعب آب را به دریا روانه کردیم و از طرف دیگر آب‌شیرین‌کن در خلیج‌فارس می‌زنیم تا با هزینه‌های بسیار آب شیرین را به وسیله لوله کیلومترها دورتر منتقل کنیم. این تناقض نشان می‌دهد برنامه‌ریزی خوبی نداشته‌ایم.

در برخی حوزه‌ها به اسم آبخیزداری آب راه‌های طبیعی را دستکاری کردیم که کار درستی نبوده است. آبخیزداری درصورتی صحیح است که به صورت علمی به تقویت سفره‌های آب زیرزمینی منجر شود اما تغییر مسیر آبراهه‌ها و دستکاری طبیعت یکی از مخاطراتی است که در همین حوادث اخیر دچار خسارت شده‌اند، مثل سیل‌بندهایی که بر اثر سیلاب‌های اخیر شکسته شده است. باید بررسی کرد چرا با وجود بیش از دو هزار میلی‌متر بارش در بالادست زاینده‌رود درحال حاضر حدود 350 میلیون مترمکعب آب در سد زاینده‌رود داریم. البته آب‌شدن برف‌ها قطعا تاثیرگذار خواهد بود ولی انتظار این بود که براساس محاسبات ظرفیت بیشتری از سد تکمیل شود. اگر با چنین بارش‌های کم‌سابقه‌ای تالاب گاوخونی احیا نشود، در بلندمدت هم انتظار تحقق جاری‌شدن زاینده‌رود به صورت مستمر و بهره‌مندی کشاورزان شرق اصفهان از حقابه خود نمی‌توانیم داشت. امیدواریم امسال شاهد رونق بیشتری در کشاورزی شرق اصفهان باشیم.

در طرح پایش، استان اصفهان متولی طرح آب است. محورهای مختلفی در این طرح دیده شد اما شاید در این طرح هم محورهای موردنیاز در بحث ترسالی هم اضافه شود. دانشگاه آزاد اسلامی برای همکاری با دستگاه‌های دولتی درباره علمی کردن آبخیزداری کشور یا موضوع مدیریت منابع آب و انتقال روان‌ها آمادگی لازم را داشته و می‌تواند کمک شایانی در این حوزه داشته باشد.

احتمال کاهش محصولات و گرانی

رضا مقدسی عضو هیات‌علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات: وقوع سیل و جاری شدن حجم زیادی از آب با قدرت تخریبی بالا در ابتدای سال جاری، شیرینی ایام نوروز و آغاز بهار طبیعت را برای ایرانیان از بین برد. اگرچه بخش‌های مختلف اقتصاد کشور از این واقعه متاثر شدند اما خسارت واردشده به کشاورزی بالاتر از سایر بخش‌ها پیش‌بینی می‌شود. برآوردهای اولیه از وارد شدن خساراتی معادل 7000 تا 9500 میلیاردتومان به بخش کشاورزی حکایت دارد. در برخی استان‌های درگیر سیل زمان اندکی تا برداشت محصول گندم و جو باقی مانده و در برخی نقاط دیگر درختان باغ‌ها شکوفه داده بود. نزدیک به 30 تا 35درصد از تولید گندم کشور به استان‌های خوزستان، گلستان، لرستان و مازندران اختصاص دارد که در حوادث اخیر شدیدا آسیب دیده‌اند. از این‌رو پیش‌بینی کاهش تولید محصولات زراعی به‌ویژه گندم دور از انتظار نیست.

باید توجه داشت که در ماه‌های آتی به دنبال آسیب‌های اشاره‌شده، شاهد کاهش عرضه محصولات و به تبع آن افزایش قیمت آنها خواهیم بود و سایر بخش‌ها هم از آن متاثر خواهند شد. این رخداد طبیعی لزوم توجه به تنظیم بسته‌های حمایتی موثر در بخش کشاورزی به‌ویژه بیمه محصولات را بیش از پیش خاطرنشان می‌سازد و امید است با توجه بیشتر مسئولان به این امر مهم، ضریب اطمینان خاطر کشاورزان از کسب‌وکار خود افزایش یافته و همچنین میل و رغبت برای ورود به این عرصه در بین جوانان نیز تقویت شود.

شعار سال ، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فرهیختگان،تاریخ انتشار21 فروردین 98، کد خبر: 168124، newspaper.fdn.ir