چگونه خبری قدیمی در صدر اخبار قرار گرفت؟!

نقل است که مارک تواین زمانی گفته بود: یک دروغ می‌تواند نیمی از دنیا را بپیماید، درحالی‌که حقیقت هنوز کفش‌هایش را هم نپوشیده است. در طول هفته‌ای که گذشت، خبری غریب به‌سرعت به صدر خبر‌های بسیاری از گروه‌ها و کانال‌های شبکه‌های اجتماعی و حتی برخی از سایت‌های خبری برگشت؛ خبری تکراری در مورد پذیرفته‌شدن «یاسمين مقبلی» در کلاس آموزش فضانوردی ناسا. تنها مشکل ماجرا این بود که این خبر به بیش از دو سال پیش تعلق داشت.

شعار سال: درواقع در همان زمان رسانه‌های فارسی به ‌طور گسترده روی موضوع مانور داده بودند و با کمی جست‌وجو درمی‌يابید که از آن زمان هیچ اتفاق جدیدی برای مقبلی نیفتاده است. آنچه در این هفته اتفاق افتاد، درواقع بازگشت خبری تکراری و قدیمی در صدر اخبار روز بود، اما چطور ممکن است خبری قدیمی پس از چندسال دوباره در شبکه‌های اجتماعی و حتی برخی از سایت‌های خبری به صدر اخبار بازگردد؟
اتفاقی که رخ‌ داده، به‌ خودی‌خود احتمالا خیلی پیچیده نیست. فقط کافی است تصور کنیم که مدیران یکی از کانال‌های تلگرامی، واتس‌اپی یا حتی برخی از سایت‌های خبری به این خبر برخورده و بدون دقت به زمان انتشار آن، خبر را در کانال خود بازنشر داده است. به‌این‌ترتیب خیلی زود خبر بازنشرداده‌شده توسط دیگر کانال‌های خبری که عموما بخش قابل‌توجهی از اخبار خود را از روی دست هم کپی می‌کنند، بدون توجه به متن خبر دست‌به‌دست می‌شود. این یعنی در عرض کمتر از یک روز شما می‌توانید انتظار داشته باشید که خبر اشتباهی منتشرشده صدهاهزاربار دست‌به‌دست شده باشد. این در حالی است که هنوز هیچ خبرنگار یا رسانه‌ مطلعی خود را برای واکنش احتمالی به آن آماده نکرده و تازه اگر واکنش هم نشان دهد، احتمالا مدت‌ها طول می‌کشد تا واکنش آنها دیده شود، البته تازه اگر دیده شود.
داستان انتشار مجدد خبر قدیمی «یاسمین مقبلی» تنها مشتی است نمونه خروار. همین حالا که این متن را می‌خوانید، هزاران خبر تکراری و اشتباهی به‌صورت عامدانه یا غیرعامدانه در حال منتشرشدن در شبکه‌های اجتماعی و حتی رسانه‌های رسمی هستند. ریشه این مشکل به چندین‌وچند عامل عمده‌ای بازمی‌گردد که رسانه‌ها این روزها شدیدا درگیر آنها هستند. از زمان اوج‌گیری استفاده‌ از شبکه‌های مجازی در دنیای رسانه ما شاهد ظهور پارادایمی جدید در چگونگی انتقال اخبار بودیم. کاهش اعتماد عمومی به رسانه‌های رسمی در کنار سرعت و سهولت به‌مراتب بیشتر دسترسی به اخبار در شبکه‌های مجازی، سهم و نقش رسانه‌های حرفه‌ای در انتشار و کنترل جریان اطلاعات در سطح جامعه را تحلیل داده است. این شرایط در عین فراهم‌کردن فضایی برای انتقال آزادانه‌تر اخباری که تا پیش ‌از این به دلیل فیلترهای خبری رسانه‌ها دیده نمی‌شدند، فضا را برای انتشار اخبار جعلی (فیــک‌نیــوز)، اشتباهی و تکراری بیش‌ از پیش فراهم کرده است. فقدان فعالیت مؤثر رسانه‌های حرفه‌ای و کاهلی و کم‌تجربگی روزنامه‌نگاران برای مقابله مؤثر و موج‌سازی علیه این اخبار را هم باید به داستان اضافه کرد تا بتوانیم تصویر کاملی را از وضعیت ناگوار این‌روزهای انتشار اخبار شاهد باشیم. همه اینها یعنی بهترین امید این روزها برای کنترل این روند، کمک به ارتقای سطح سواد رسانه‌ای در جامعه است؛ سوادی که به مخاطبان کمک می‌کند تا کنجکاوانه اصالت و درستی اخبار مشکوک را با جست‌وجو در منابع مختلف در فضای مجازی بررسی کنند. به‌علاوه خبرنگاران ما هم باید یاد بگیرند که فضای مجازی این روزها عرصه اصلی فعالیت آنهاست؛ جایی که اگرچه برای فعالیت در آن حقوقی دریافت نمي‌کنند، اما این فرصت را پیدا می‌کنند تا صدای خود را به طیف گسترده‌تری از مخاطبان برسانند و اعتماد ازکف‌رفته آنها را تا حدودی بازیابند.